Żarnowiec miotlasty

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

Cytisus

Gatunek

żarnowiec miotlasty

Nazwa systematyczna

Cytisus scoparius (L.) Link
Enum. hort. berol. alt. 2:241. 1822

Synonimy

Sarothamnus scoparius (L.) Wimm.

Multimedia w Wikimedia Commons

Żarnowiec miotlasty (Cytisus scoparius) – gatunek krzewu z rodziny bobowatych. Występuje w południowej i środkowej Europie, także w Polsce (pas nadmorski, zachodnia część niżu i pogórze). Uprawiany i dziczejący. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy^[3].

Według Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski gatunek ten zaliczany jest do odrębnego rodzaju Sarothamnus^[3]. Jednak według nowszych ujęć taksonomicznych gatunek ten włączany jest do rodzaju Cytisus do sekcji Spartopsis Dumort. i prawidłowa nazwa tego gatunku to Cytisus scoparius (L.) Link^[4]^[5].

Morfologia

Pokrój: Miotlasty krzew osiągający 1,5 do 2 m wysokości, wyjątkowo do 3 m wysokości^[6].
Łodyga: Kanciaste, rózgowate gałązki, przez większą część roku zielone. Na wierzchołkach są bezlistne lub mają tylko drobne, pojedyncze listki. Pędy obficie rozgałęzione.
Liście: Drobne, trójlistkowe, najwyższe niepodzielone.
Kwiaty: Żółte, duże, osadzone po jednym lub dwa w kątach liści wzdłuż prawie całych pędów. Pręcików 10 zrośniętych w rurkę, słupek jeden.
Owoce: Strąki długości ok. 5 cm, początkowo zielone, jedwabisto owłosione, później brunatnoczarne, pękające.

Biologia

Nanofanerofit. Kwitnie w maju i czerwcu^[7]. W czasie surowych zim w warunkach środkowoeuropejskich pędy nadziemne przemarzają^[6].

Liczba chromosomów 2n=46^[7].

Ekologia

Rośnie na piaszczystych i suchych zboczach, odłogach, porębach, wrzosowiskach, skrajach borów sosnowych^[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Pruno-Rubion fruticosi, Ass. Frangulo-Rubetum plicati, Ass. Calluno-Sarothamnetum (opt.)^[8].

Do 1999 zidentyfikowano 243 gatunki fitofagicznych owadów i roztoczy żerujących na żarnowcu miotlastym w Europie. Na liściach żerują m.in. stonkowate: Cryptocephalus octoguttatus, Cryptocephalus tibialis, Gonioctena leprieuri, Gonioctena olivacea, Gonioctena variabilis, miernikowcowate: Chesias legatella, Chesias rufata, Isturgia limbaria, Pseudoterpna pruinata, Scotopterix moeniata, Scotopterix mucronata, Scotopterix peribolata, skośnikowaty Anarsia spartiell, należący do Heterogynidae Heterogynis penella, przedstawiciel sówkowatych Apopestes spectrum, płożkowate: Agonopterix assimilella, Agonopterix scopariella, Agonopterix nervosa, omacnicowaty Uresiphita polygonalis oraz larwy pilarzowatych z gatunków Rhogogaster genistae i Rhogogaster picta. Liście są też minowane np. przez muchówkę Agromyza johannae i motyla Coleophora saturatella. Za powstanie galasów na tej roślinie odpowiadają m.in. Hexomyza sarothamni z rodziny miniarkowatych oraz Asphondylia pilosa, Asphondylia sarothamni, Contarinia pulchripes i Contarinia scoparii z rodziny pryszczarkowatych. Do pluskwiaków ssących soki żarnowca miotlastego należą Bryobia sarothamni, Aphis cytisorum, Acyrthosiphon pisum, Ctenocallis setosa, Quadraspidiotus sulci, Gargara genistae, Piezodorus lituratus, Arytaina genistae, Arytainilla gredi, Arytainilla spartiicola, Arytainilla spartiphila i Dictyonota fuliginosa. W pędach swe chodniki drążą bogatkowate: opiętek dwuplamek i Anthaxia funerula, kózkowaty Deilus fugax, kornikowaty Phloeophthorus rhododactylus, kibitnikowaty Phyllonorycter scopariella, przedstawiciel Lyonetiidae Leucoptera spartifoliella oraz pasynkowaty Trifurcula immundella. W kwiatach żerują: skośnikowaty Mirificarma mulinella i pędrusiowaty Protopirapion atratulum, a w pąkach kwiatowych ryjkowcowaty Tychius parallelus. W nasionach swój rozwój przechodzą larwy pędrusiowatych z gatunków Exapion compactum, Exapion elongatissimum i Exapion fuscirostre oraz larwy strąkowcowatych: Bruchidius lividimanus i Bruchidius villosus. Łuski nasion stanowią pokarm larw Pachytychius sparsutus z rodziny ryjkowcowatych. Na jego korzeniach żerują chrząszcze Calomicrus circumfusus z rodziny stonkowatych oraz Sitona regensteinensis, Lixus spartii i Polydrusus confluens z rodziny ryjkowcowatych^[9]. Żarnowiec miotlasty jest też główną lub jedyną rośliną żywicielską endemicznych dla Hiszpanii przedstawicieli straszyków z rodzaju Pijnackeria^[10]^[11].

Zastosowanie

Roślina ozdobna. W uprawie także odmiany ozdobne o różnobarwnych kwiatach^[6].
Roślina pastewna, zwłaszcza dawniej był wysiewany jako roślina pokarmowa dla zwierząt leśnych^[6].
Roślina włóknodajna.
Wykorzystywany do umacniania wydm.
Dawniej z jego gałązek sporządzano na wsi miotły.
Roślina lecznicza^[6]:
- Surowiec zielarski: ziele żarnowca (Herba Sarothamni), pozyskuje się z niego sparteinę.
- Skład chemiczny: alkaloidy chinolizydynowe do 1,5% (sparteina, sarotaminina, lupanina), flawonoidy, tyramina, dopamina.
- Działanie: zmniejsza wrażliwość i przewodnictwo nerwowe w mięśniu sercowym, a tym samym częstotliwość i amplitudę skurczów. Leki na bazie sparteiny stosuje się przy migotaniu przedsionków, częstoskurczu, przy zaburzeniach krążenia obwodowego. Stosowany także w celu wywoływania i pobudzania skurczów porodowych.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 160, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
↑ Giovanni Cristofolini, Angelo Troìa. A reassessment of the sections of the genus Cytisus Desf. (Cytiseae, Leguminosae). „Taxon”. 55, 3, s. 733–746, 2006. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1051-1052. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 260, ISBN 978-83-01-14342-8 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ P. Syrett, S.V.Fowler, E.M.Coombs, J.R. Hosking, G.P. Markin, Q.E. Paynter, A.W. Sheppard. The potential for biological control of Scotch broom (Cytisus scoparius) (Fabaceae) and related weedy species. „Biocontrol News and Information”. 20 (1), s. 17N–34N, 1999.
↑ Valerio Scali, Liliana Milani, Marco Passamonti. Description and ecology of new Pijnackeria stick insects: four bisexual species and a triploid parthenogen with their phyletic relationships. „Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research”. 51 (3), s. 213-226, 2013. Blackwell Verlag GmbH. DOI: 10.1111/jzs.12018.
↑ Pablo Valero, Antonio S. Ortiz. Description and DNA barcoding of a new Iberian species of Pijnackeria (Scali, 2009) from Sierra Nevada, Spain (Phasmida: Diapheromeridae). „Zootaxa”. 4058 (4), s. 535–550, 2015. Magnolia Press. DOI: 10.11646/zootaxa.4058.4.5.