51 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych

Ten artykuł dotyczy 51 Pułku Piechoty II RP. Zobacz też: 51 Pułk Piechoty - inne pułki piechoty z numerem 51.

51 pułk piechoty
Strzelców Kresowych

9 pułk strzelców pieszych

Odznaka pamiątkowa 51 pp
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Strzelców Kresowych
Tradycje
Święto	27 maja[a]
Nadanie sztandaru	28 maja 1928
Rodowód	3 pp im. Garibaldiego 9 pułk strzelców polskich 9 pułk strzelców pieszych
Kontynuacja	12 Brygada Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Maurycy Darnault
Ostatni	ppłk August Emil Fieldorf
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Krzyżopolem (13–16 V 1920) bitwa pod Rudnicą (27–29 V 1920) bitwa pod Wołoczyskami (11–24 VII 1920) bitwa pod Mikulińcami (27 VII–5 VIII 1920) bitwa pod Sokołówką (27 VIII 1920) bitwa pod Fragą (14 –15 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Brzeżany
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	XXIV Brygada Piechoty 12 Dywizja Piechoty
Multimedia w Wikimedia Commons

51 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych (51 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Sformowany w ramach Armii Polskiej we Włoszech jako 3 pułk piechoty im. Garibaldiego. Przetransportowany do Francji wszedł w skład Wojska Polskiego we Francji gen. Józefa Hallera jako 9 pułk strzelców polskich. Po przybyciu Błękitnej Armii do Polski przemianowany na 9 pułk strzelców pieszych, a po ujednoliceniu numeracji przyjął nazwę 51 pułk piechoty Strzelców Kresowych. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej w składzie 12 Dywizji Piechoty.

W okresie międzywojennym stacjonował w garnizonie Brzeżany^[2], w koszarach Henryka Dąbrowskiego^[3], a jego batalion zapasowy w Czortkowie. W czasie kampanii wrześniowej wchodził w skład 12 Dywizji Piechoty walczącej w Armii „Prusy”^[4].

Na początku 1944 r., w ramach Planu OSZ (Odtwarzania Sił Zbrojnych) Wojska Polskiego sprzed 1939 roku, utworzony został 51 Pułk Piechoty Armii Krajowej, który wszedł w skład 12 Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Pułk uczestniczył w akcji „Burza”, w ramach której prowadził działania w okręgu tarnopolskim. Oddział został ostatecznie rozbrojony przez Sowietów w tym samym roku^[5][6][7].

Formowanie i zmiany organizacyjne

29 grudnia 1918 w La Mandria di Chivasso jeńcy armii austriackiej narodowości polskiej rozpoczęli formowanie dwunastu kompanii. 15 stycznia 1919 utworzono 3 pułk polski. Pułkiem dowodził por. Marcin Wachowski^[8]. 31 stycznia 1919 pułk złożył przysięgę, a 13 lutego otrzymał od włoskiego komitetu „Pro Polonia” dwie chorągwie. Jedną od miasta Mediolanu, drugą od miasta Bergamo^[9].

22 lutego pułk przegrupował się do Francji. Bataliony I i II (z chorągwią miasta Mediolanu) wcielono do rezerwowego francuskiego 358 pułku piechoty, a III batalion (z chorągwią miasta Bergamo) do 299 pułku piechoty^[10][11].

Na początku kwietnia do pułku wcielono ok. 300 Poznaniaków – jeńców armii niemieckiej, 500 ochotników polskich z Ameryki i transport byłych jeńców armii rosyjskiej^[12].

 Osobny artykuł: pułk piechoty im. Giuseppe Garibaldiego.

12 kwietnia 1919 na bazie I i III batalionu pułku im. Giuseppe Garibaldiego oraz francuskiego 358 pułku piechoty sformowany został 9 pułk strzelców polskich. Organizacja pułku była oparta na etacie francuskim i obejmowała: dowództwo pułku, kompanię zafrontową oraz trzy bataliony piechoty. Kompania zafrontowa składała się ze specjalistów i służby administracyjnej. Każdy z trzech batalionów piechoty liczył trzy kompanie strzeleckie i jedną kompanię karabinów maszynowych. Kompanie liczyły po cztery plutony, w tym trzy plutony bojowe i jeden pluton komenderowanych, składający się z telefonistów, szewców, krawców itp. Plutony składały się z czterech zastępów^[9]. Pułk wszedł w struktury 3 Dywizji Strzelców Polskich^[13].

W połowie maja 1919 pułk dyslokowano do Polski. Jego pierwszym garnizonem w Ojczyźnie był Modlin. Tu przemianowany został na 9 pułk strzelców pieszych^[14]. W lipcu skierowano jednostkę na Podole w okolicę Zbaraża. 1 września dekretem Nr 4373 Naczelnika Państwa, nastąpiło zjednoczenie armii gen. Hallera z siłami zbrojnymi w kraju. We wrześniu pułk otrzymał nową nazwę – 51 pułk piechoty Strzelców Kresowych^[11]. Organizacja pułku pozostała niezmieniona. Jedynie kompanię zafrontową przemianowano na sztabową. Oficerowie polscy objęli stanowiska dowódców kompanii. Batalion zapasowy sformowany został w Przemyślu^[15][16].

 Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

Obsada personalna pułku w 1920[17]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku	mjr Artur Sadowiński (do 30 IV)
	ppłk szt. gen. Marian Kukiel (do 20 VI)
	mjr/ppłk Roman Witorzeniec
Adiutant	por. Wincenty Duda
Oficer broni	ppor. Leon Jurczyński
Oficer gazowy	pchor. Jan Weber
Oficer łączności	ppor. Leopold Weber
Lekarz	kpt. lek. Aleksander Pietrzykowski
	por. lek dr Stanisław Radwański (do 27 VI)
	por. lek. Mieczysław Skwarczyński
Kapelan	ks. Rudolf Wiktoryn
Dowódca taborów	ppor. Wiktor Lorenczuk
Dowódca I batalionu	kpt./mjr Marian Faff (V – VII)
	kpt. Jan Szostakowski[18] (VII -)
	kpt. Marian Faff[19](VIII – IX)
	por. Jan Kazanowski
	por. Jan Sikora (X)
Adiutant	pchor./ppor. Karol Walter
Oficer prowiantowy	por. Marian Bojanowski
Oficer kasowy	por. Zygmunt Bittner
Lekarz	ppor. san. Natan Bleichfeld
Nast.	por. lek. Salomon Robinson
Dowódca 1 kompanii	ppor. Antoni Mokrzycki (ranny 16 V)
	chor. Julian Mikuszewski (do 23 VII)
	por. Stefan Czarnowski
Dowódca plutonu	pchor. Józef Furmanek
Dowódca 2 kompanii	ppor. Aleksander Ruchaj
	por. Józef Skrzypczyński[20] (ranny 3 VIII)
Dowódca 3 kompanii	ppor. Jan Szopa (ranny VII[20])
	ppor. Wiktor Ziółkowski[21] (ranny 27 VIII)
Dowódca 4 kompanii	ppor. Stanisław Waksmański
	ppor. Ferdynand Pichler[21] (VIII)
Dowódca plutonu	pchor. Leonard Remisz
Dowódca 1 kompanii km	ppor. Mieczysław Tabecki
Dowódca II batalionu	kpt. Wojciech Tyczyński (ranny 1 VIII)
	kpt. Władysław Bartnik
	kpt. Marian Gryl[22] (ranny 27 VIII)
	mjr Józef Skowronek (X) (ranny VII[20])
Adiutant	ppor. Andrzej Jarski-Nałęcz
Oficer kasowy	ppor. Gustaw Lachmann
Oficer prowiantowy	ppor. Joachim Kimmerling (do 17 V)
Lekarz	ppor. lek. Leopold Goldberg
Dowódca 5 kompanii	ppor. Wojciech Wójcik[23] (V)
	por. Jan Kazanowski
Dowódca 6 kompanii	por. Józef Zawadzki[24] (V) (ranny 15 VI)
	ppor. Dawid Kahane (do 27 VI)
	por./kpt. Stefan Blezień
Dowódca plutonu	ppor. Emil Kubala
Dowódca 7 kompanii	ppor. Jerzy Machniak[25] (V) († 27 VII)
	ppor. Joachim Feliks Kmiciński
	por. Wacław Walas (od 7 VIII?)
	por. Stefan Zdanowski [20] († 27 VII)
Dowódca 8 kompanii	ppor. Alojzy Stupka[26] († 3 IX)
Dowódca 2 kompanii km	ppor. Władysław Zabiegała
Dowódca plutonu	plut. Jan Grobelny
Oficer baonu (dowódca kompanii)	ppor. Wacław Dyduła († 23 VII)
Dowódca III batalionu	por. Leopold Korpiela
	por. Franciszek Dwernicki
	mjr Anatol Laudański
	por. Stefan Czarnowski
	mjr Artur Sadowiński (VII – IX)
	kpt. Jan Czerniawski
Zastępca	por. Józef Zawadzki (od 1 VI)
Adiutant	ppor. Stanisław Wójcik
	ppor. Jerzy Szychulski
	ppor. Jan Rokosz
Lekarz	ppor. lek. Julian Rogowski
Dowódca 9 kompanii	por. Leopold Niżyński
Dowódca plutonu	ppor. Pawulski
Dowódca 10 kompanii	ppor. Mieczysław Orlicz
	por. Franciszek Kraus
Dowódca 11 kompanii	ppor. Czesław Krzyżanowski (do 8 VII)
	ppor. Nikodem Lipczyński (do 20 VII)
	por. Piorowicz
Dowódca 12 kompanii	ppor. Henryk Jankowski
Dowódca 3 kompanii km	ppor. Marian Blaschke (do 18 VI)
	por. Franciszek Herder
	ppor./por. Nikodem Lipczyński
Dowódca plutonu	plut. Edmund Wolski
Dowódca kompanii technicznej	ppor. Antoni Chudzikiewicz (do 15 VII)
Dowódca plutonu	ppor. Jacenty Promiński
Dowódca plutonu żandarmerii [!]	ppor. Antoni Kwinta (6 VIII –5 IX)
Oficer pułku (dowódca kompanii)	por. Franciszek Richler
Oficer pułku (dowódca kompanii)	ppor. Józef Chrobak (do 11 V)
Oficer pułku (dowódca kompanii)	ppor. Józef Mączka
Oficer pułku (dowódca kompanii)	ppor. Roman Ostrowski
Oficer pułku (dowódca kompanii)	ppor. Kazimierz Pretsch
Oficer pułku (dowódca kompanii)	ppor. Filip Rubner
Oficer pułku (dowódca kompanii)	ppor. Stanisław Wendekier
Oficer pułku (dowódca plutonu)	por. Wincenty Borkowski
Oficer pułku (dowódca plutonu)	por. Franciszek Remiszewski
Oficer pułku (dowódca plutonu)	por, Jan Stec (do 3 VII)
Oficer pułku (dowódca plutonu)	por. Karol Stefanowicz
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Maksymilian Fischgrund
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Henryk Allerhand Różnicki
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Edward Fox
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Edmund Kaczor
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Józef Kawa
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Tadeusz Nerlewski
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Adam Pasiewicz
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Stanisław Pleskaczyński (do 10 VIII)
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Salomon Rares
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Narcyz Sienkiewicz (do 4 VI)
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Jerzy Wsolak
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Bronisław Zdanowski († 1 VIII)
Oficer pułku (dowódca plutonu)	ppor. Tadeusz Żeglicki
Oficer pułku	por. Fryderyk Langner
Oficer pułku	por. Mieczysław Wojciechowski
Oficer pułku	ppor. Jan Bajtlik
Oficer pułku	ppor. Doliga (od 29 IX)
Oficer pułku	ppor. Ferdynand Dolny (tabory; † 5 VII))
Oficer pułku	ppor. Józef Dombkowski
Oficer pułku	ppor. Wilhelm Kraj czy
Oficer pułku	ppor. Maniak
Oficer pułku	ppor. Henryk Mueck (do 24 VIII)
Oficer pułku	ppor. Walerian Szczygłowicz
Oficer pułku	ppor. Józef Śniegoń
Oficer pułku	ppor. Ubendeker
Oficer pułku	ppor. Józef Walach
Oficer pułku	pchor. Włodzimierz Dysko († 16 VIII)
Oficer pułku	pchor. Mielniczyn
Oficer pułku	pchor. Piotr Ogórkiewicz († 24 VII)
Oficer pułku	pchor. Solak

Pułk w wojnie o granice

Z końcem lipca 1919 pułk został skierowany na Podole w okolicę Zbaraża. W ciągu sierpnia pułk zajął Jampol. Otrzymał zadanie umacniania zajmowanego odcinka, prowadzenia zwiadów w kierunku na wschód od rzeczki Połtawy, a także prowadzenia kontroli ruchu kolejowego, osobowego i towarowego^[15]. Wszedł w skład XXIV Brygady Piechoty^[27].

8 października pułk przeszedł do rejonu rozlokowania 12 DP. Został rozmieszczony w Skałacie, oprócz II batalionu, który obsadził odcinek nad Zbruczem od Mysłowej do Łuki Małej^[28]. Oficerowie francuscy, którzy pomagali w zorganizowaniu pułku i szkoleniu żołnierzy, odjechali do swojej ojczyzny, a dowództwo objął, 15 października, ppłk Mieczysław Linde^[29]. Pułk otrzymał zadanie obrony linii rzeki Zbrucz przed ewentualnym atakiem wojsk ukraińskich, jednak te zajęte bojami z armią Denikina ataków nie podejmowały. I choć wojska Denikina odnosiły zwycięstwa nad wojskami ukraińskimi, to musiały ustąpić przed oddziałami sowieckimi. W związku z tym polskie linie zostały przesunięte dalej na wschód, w rejon Płoskirowa, a pułk w styczniu 1920 otrzymał zadanie ochrony szlaku kolejowego Podwołoczyska – Czarny Ostrów^[29].

Na początku marca 1920 pułk przeszedł jeszcze dalej na wschód, do Międzybóża, gdzie stanowił odwód 5 DP^[29]. Brał udział w wypadach oddziałów dywizji na Wołkowińce i stację kolejową Komarowce, po czym powrócił do 12 DP i wszedł w skład XXIII Brygady Piechoty^[30][31]. Do czasu rozpoczęcia ofensywy na Ukrainie uzupełniano stany osobowe i szkolono młodych żołnierzy.

Pułk w ofensywie kijowskiej

Ofensywa ruszyła 25 kwietnia 1920. 12 DP otrzymała zadanie opanowania linii kolejowych Derażnia – Żmerynka i Wońkowce – Bar – Żmerynka i zdobycie Baru. 51 pp wzmocniony jednym dywizjonem 18 pal i jedną kompanią z XX batalionu saperów już 25 kwietnia zajął bez walki Jałtuszków^[32]. W kolejnych dniach zdobył Bucnie, stację kolejową Mytki i Malczowce. 29 kwietnia, będąc ponownie w składzie XXIV BP, po sforsowaniu Murafy, zajął Stanisławczyk. W dalszych walkach zajął Strzelniki i stację kolejową Rachny Lasowe^[33], a następnie w ciężkich bojach, wsparty dwoma improwizowanymi pociągami pancernymi, stację Krzyżopol^[13][34]. Skuteczne walki pułku o utrzymanie zdobytej stacji trwały do 13 czerwca^[35]. W dniu 27 maja wykonał z użyciem pociągu pancernego „Generał Iwaszkiewicz” skutecznego wypadu na stację Rudnica, którą utrzymywał do 29 maja, po czym powrócił do Krzyżopola^[14]. 27 maja stał się dniem święta pułkowego^[36].

 Osobny artykuł: bitwa pod Krzyżopolem.

Dowódca pułku płk Marian Kukiel w swoim rozkazie dziennym nr 123 z 31 maja tak określił postawę bojową swoich podwładnych^[37][38]:

Walki odwrotowe

13 czerwca pułk otrzymał rozkaz odwrotu, w czasie którego stoczył ciężkie walki pod: Czoboratkami, Tarnawką Wielką, Krzyżopolem, Tomaszpolem i Żołobami. 16 czerwca osiągnął linię rzeki Muraszki, gdzie do 30 czerwca powstrzymywał napór nieprzyjaciela. Od 5 lipca wycofywał się przez Międzybuż, Sufczyńce i Kupiel na linię rzeki Zbrucz w rejonie Toków^[39]. W ramach XXIV BP pułk obsadził jej lewe skrzydło, od Toków do Hnilic Wielkich. Dowództwo stało w Medyniu. Do 24 lipca pułk z ogromnym poświęceniem bronił powierzonego odcinka, tracąc ponad 500 żołnierzy. Tego dnia otrzymał rozkaz odwrotu na linię Miodoborów. Podczas odwrotu dwóch szeregowych umarło z wyczerpania, kilkudziesięciu zemdlało. W meldunku sytuacyjnym wysłanym do dowództwa dywizji dowódca brygady płk Marian Kukiel, dowódca brygady napisał, że 51 pp spełnił swój obowiązek żołnierski, a w rozkazie dziennym z 27 lipca podkreślił jego postawę bojową nad Zbruczem^[40][41]:

Od 28 lipca do 6 sierpnia bataliony pułku staczały boje pod Ludwikówką, Mikulińcami i Łuką Wielką. W połowie sierpnia pułk otrzymał uzupełnienia w sile około 1300 żołnierzy. 18 sierpnia, po oderwaniu się od nieprzyjaciela, 12 DP, a z nią pułk, ruszyła przez Dunajów na Przemyślany, które osiągnęła 20 sierpnia. Następnie skierowała się na Pohorylce. Pułk otrzymał rozkaz marszu na Hanaczów i Podhorodyszcze^[42]. Zgrupowana nad Stryjem w okolicach Mikołajowa 12 DP otrzymała zadanie zniszczenia sowieckiej 60 DS. Pułk, jako prawe skrzydło dywizji, atakował w dwóch kierunkach na Bóbrkę i Strzałki. Po zaciętych bojach obie te miejscowości 20 sierpnia zostały zdobyte. Do końca miesiąca pułk toczył jeszcze boje pod: Gniłą, Siedliskami, Świrzem i Sokołówką.

O świcie 27 sierpnia natarcie na Sokołówkę przeprowadził I/51 pułku piechoty mjr. Mariana Faffa^[22]. Aby uzyskać zaskoczenie, zdecydowano się nacierać bez wsparcia artylerii. 1 kompania miała uderzyć frontalnie na Sokołówkę, 4 kompania od południa, a 2 kompania i 3 kompania por. Wiktora Ziółkowskiego miały maszerować lasami i wejść do miejscowości od wschodu. Szykujący się do natarcia Kozacy nie wystawili ubezpieczeń i 4 kompania ppor. Ferdynanda Pichlera zdołała niepostrzeżenie wejść do Sokołówki. Zaskoczona, stojąca już w kolumnach marszowych, 2 Brygada Kawalerii 8 DK poniosła duże straty od ognia broni maszynowej prowadzonego z niewielkiej odległości. Nie mogąc rozwinąć się, próbowała wycofać się do Mühlbach i tam przyjąć ugrupowanie bojowe. Tu wpadła pod ogień 2 i 3 kompanii, które zdążyły już zająć stanowiska. Kozacy zawrócili do centrum Sokołówki, gdzie w międzyczasie dotarła także 1/51 pp. W krzyżowym ogniu czterech polskich kompanii, sowiecka brygada została zdziesiątkowana i przejściowo utraciła zdolność bojową. Poległ dowódca tej brygady^[43].

 Osobny artykuł: bitwa pod Sokołówką.

Ofensywa jesienna

W związku z rozgromieniem w Bitwie Warszawskiej wojsk sowieckich i ich odwrotem, pułk otrzymał nowe zadanie zajęcia Brykonia, Kosteniowa i Biłki w powiecie przemyślańskim, jako stanowisk wyjściowych do natarcia^[44].

2 września II/51 pp z Wołkowa uderzył na Brykoń, a III batalion na Kosteniów i Biłkę. Po całodziennym uporczywym boju miejscowości zostały zdobyte. Następnego dnia II batalion zajął las Obręczówkę i Czarną Karczmę^[26]. Miejscowości te utrzymał do 13 września, po czym został zluzowany przez oddziały 4 Dywizji Piechoty. Jeszcze w tym dniu nocą wymaszerował przez Strzeliska pod Fragę. Zluzowane wcześniej 52. i 53. pułki piechoty toczyły już walkę w rejonie Putiatyńce – Psary – Bieńkowce^[26]. 51 pułk otrzymał zadanie rozbicia nieprzyjaciela w rejonie Łysej Góry i zdobycia Podgrodzia.

14 września ogólną ofensywę rozpoczęła polska 6 Armia^[45]. Rano o 5.00 XXIV Brygada Piechoty w składzie 51. i 54 pułk piechoty z rejonu Fraga – Podborze uderzyła na Podkamień – Podgrodzie; akcję tę wspierały baterie I/12 pap, ostrzeliwując klasztor Fragę i Łysą Górę, a baterie II dywizjonu Podkamień i Podgrodzie^[46]. W tym dniu 51 pułk piechoty Strzelców Kresowych uderzył na Łysą Górę oraz Fragę i opanował je^[47]. Działania piechoty wspierała bateria 12 pułku artylerii polowej, niszcząc „ogniem na wprost” stanowiska sowieckiej broni maszynowej. 5 i 7 kompanie pułku obsadziły klasztor na Łysej Górze i stąd ostrzeliwały cofające się na Świrz kolumny czerwonoarmistów.

O świcie 15 września zaatakowali Sowieci. Pod osłoną gęstej porannej mgły, bez przygotowania artyleryjskiego, uderzyli na stanowiska zajmowane przez II batalion 51 pp. Zaskoczony polski pododdział wycofał się. Zareagował dowódca pułku mjr Roman Witorzeniec, wprowadzając do walki odwodową 6 kompanię. Wtedy już II batalion całością sił, wspierany skutecznie przez baterie artylerii 12 pap, przeszedł do kontrataku. Po południu Polacy odzyskali utracone pozycje i z powodzeniem odparli szarżę sowieckiej kawalerii. Wieczorem 51 pp sforsował Gniłą Lipę i uchwycił przyczółek na wschodnim brzegu^[47].

 Osobny artykuł: bitwa pod Fragą.

16 września pułk odrzucił oddziały sowieckiej 41 Dywizji Strzelców pod Podwinem i Kutcami^[48] i tym samym umożliwił macierzystej brygadzie zdobycie Rohatyna^[44]. Pod Dubryniowem pułk wyparł nieprzyjaciela i przez Górę Piaseczną dotarł wieczorem do Wólki. W ciągu nocy rozbito pod Pawłowem nieprzyjacielski oddział, maszerujący pod Rohaczyn, a rano 17 września pułk wkroczył do Brzeżan^[49][50].

Prowadząc dalej działania manewrowe pułk utworzył „batalion pościgowy” pod dowództwem ppor. Wójcika w składzie 2., 5., 12. kompanii strzeleckich i 6 kompanii ciężkich karabinów maszynowych oraz 37 mm armatki. Po zluzowaniu batalionu z 54 pp, batalion ppor. Wójcika uderzył w okolicach Starynia nieprzyjacielską piechotę i kozaków Bajłowa. Wzięto kilkunastu jeńców, cały tabor bojowy, kilka kuchni polowych i kilkadziesiąt koni kawaleryjskich^[49]. Ostatni bój w tej wojnie pułk stoczył 21 września zdobywając Podwołoczyska^[44].

Po zawarciu rozejmu pułk od 14 grudnia 1920 pełnił służbę na linii demarkacyjnej, pomiędzy Suchowcami i Rybczą (na północny wschód od Zbaraża)^[51]. Od końca marca 1921 do czasu utworzenia Straży Granicznej pełnił służbę graniczną w rejonie Szumska. 4 kwietnia 1921 pułk odmaszerował znad granicy. Jego bataliony czasowo kwaterowały w różnych miejscowościach. W grudniu 1921 cały pułk przeszedł na stałe do Brzeżan, a jego pododdziały zostały zakwaterowane w koszarach im. gen. Henryka Dąbrowskiego^[51].

Bilans walk

Za bohaterstwo w walce Krzyżami Srebrnymi Orderu Wojennego Virtuti Militari V klasy odznaczonych zostało 31 żołnierzy pułku, a Krzyżami Walecznych 48 oficerów i 68 szeregowych^[52]. W czasie walk pułk wziął do niewoli przeszło 4000 jeńców, zdobył kilka tysięcy karabinów, ponad 120 karabinów maszynowych, 13 dział polowych, 2 działa ciężkie, 1 pociąg pancerny, kilkaset koni, wozy z amunicją, samochody oraz wiele innego sprzętu wojennego^[44].

Kawalerowie Virtuti Militari

 Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[53]
szer. Jan Baraniecki	płk SG dr Marian Kukiel	kpt. Lucjan Trzebiński
st. sierż. Marian Bieder	st. szer. Mieczysław Kunicki	kpr. Jan Trzepla
kpr. Stanisław Chabera	kpr. Augustyn Landowski	mjr Wojciech Tyczyński
plut. Stanisław Dudka	ppłk Mieczysław Linde	ppłk Roman Witorzeniec
mjr Marian Faff	kpr. Wojciech Łosik	plut. Edward Wolski
plut. Jan Grobelny	ś.p. ppor. Jerzy Machniak	ppor. Wojciech Wójcik
kpr. Józef Hadzicki	szer. Michał Robak	st. szer. Jan Wójt
ppor. Edward Kaczor	mjr Artur Sadowiński	por. Józef Zawadzki
szer. Władysław Klima	plut. Aleksander Skoczek	szer. Józef Zieliński
szer. Stanisław Krzemień	por. Józef Skrzypczyński	ppor. Wiktor Ziółkowski
	ś.p. ppor. Alojzy Stupka

Pułk w okresie pokoju

Od 14 grudnia 1920 roku pułk pełnił służbę na linii demarkacyjnej, na północny wschód od Zbaraża. Po podpisaniu układu pokojowego obsadził granicę na odcinku od Białozórki – Szumsk. W kwietniu 1921 przekazał pozycje oddziałom Straży Granicznej i dyslokował się do Zbaraża. W lipcu przeszedł do Czortkowa. Stamtąd jego I batalion skierowano do Trembowli, II do Zaleszczyk, a III jako „kompania demonstracyjna” odszedł do Lwowa^[54]. W grudniu wszystkie pododdziały przeszły do Brzeżan i rozlokowały się w koszarach Henryka Dąbrowskiego^[55][3]. Batalion zapasowy w Czortkowie.

Warunki bytowe w garnizonie nie należały do najkorzystniejszych. Niewielki budżet wojska, brak pomieszczeń socjalnych i placów ćwiczeń utrudniały codzienną działalność służbową i szkoleniową. Mimo to duży nacisk położono na szkolenie fizyczne. W zawodach sportowych w latach 1923–1928 pułk zdobył 8 pierwszych, 17 drugich i 14 trzecich miejsc w Okręgu Korpusu VI Lwów^[56]. W latach dwudziestych we wszystkich kompaniach zorganizowane były drużyny koszykówki i siatkówki. W latach trzydziestych organizowano zawody związane z wyszkoleniem wojskowym. Podstawowe konkurencje to: gimnastyka, boks, biegi na dystansach 100 i 200 metrów oraz 3 i 10 kilometrów, skok wzwyż i w dal, pływanie na 100 m oraz strzelanie z karabinu na odległość 100 i 300 m. W latach 1930–1938 pułk zdobył sportowy proporzec przechodni dla najlepszej jednostki dywizji pięciokrotnie, w tym kolejno przez trzy lata. Zgodnie z regulaminem zawodów proporzec przeszedł na własność pułku^[57].

Pułk był też animatorem działań społeczno-kulturalnych na terenie garnizonu. Organizowano kursy dokształcające dla analfabetów i półanalfabetów. Prężnie działało koło teatralne podoficerów. Biblioteki pułkowe liczyły kilka tysięcy tomów. Kasyno oficerskie było miejscem spotkań miejscowej inteligencji, jak i okolicznych ziemian. Celem upamiętnienia walk o niepodległość Polski założono „Złotą Księgę”. Wpisywano do niej nazwiska żołnierzy, którzy swoją bohaterską postawą przyczynili się do zwycięstwa. W 1937 roku wybudowany został Dom Żołnierza przy ul. Pierackiego^[58].

Ważnym elementem krzewienia patriotyzmu na kresach były uroczystości rocznicowe. Hucznie obchodzono święta państwowe i święto pułku^[a][59]. W 1933 roku na terenie koszar wybudowano pomnik ku czci żołnierzy 51 pp poległych w walkach o wolność i granice Rzeczypospolitej w latach 1918–1921. W Brzeżanach działało Stowarzyszenie „Rodzina Wojskowa” i Związek Legionistów Polskich^[60].

Szkolenie pułku odbywało się na terenach należących wcześniej do Jakuba hr. Potockiego. Zapisał on notarialnie przyległe do koszar pułku ziemie wojsku^[61]. Do 1931 siedzibą pułkowej szkoły podoficerskiej był pałac w Raju użyczony także przez Jakuba Potockiego^[55]. W czerwcu 1933 pułk otrzymał w darze od Potockich zamek Sieniawskich w Brzeżanach. W przyzamkowym kościele Świętej Trójcy, tzw. kaplicy Sieniawskich, kapelan pułku odprawiał nabożeństwa ^[62].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 51 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[63]. W czasie pokoju pułk składał się z dowództwa, kwatermistrzostwa z kompanią administracyjną, plutonu łączności, plutonu artylerii, plutonu pionierów i plutonu zwiadu. Pododdziałami bojowymi były trzy bataliony, liczące po trzy kompanie piechoty i jedną kompanię CKM.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[64][b]
Stanowisko	Stopień imię i nazwisko	Przydział w IX 1939
Dowództwo pułku
dowódca pułku	ppłk August Emil Fieldorf	dowódca 51 pp
I zastępca dowódcy	ppłk Zygmunt Semerga	dowódca 216 pułku strzelców
adiutant	kpt. adm. (piech.) Marian Krupnicki
starszy lekarz	mjr dr Sylwian Łypek
młodszy lekarz	ppor. lek. Jarosław Kowalski
oficer placu Brzeżany	kpt. adm. (piech.) Sylwester Rojna
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Mieczysław Kazimierz Sanak
oficer mobilizacyjny	mjr adm. (piech.) Jan Wiktor Weber
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. adm. (piech.) Wincenty Wojtan
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. Jerzy Józef Wsolak	kwatermistrz 51 pp
oficer gospodarczy	kpt. int. Zygmunt I Lubelski	oficer płatnik
oficer żywnościowy	por. Jan Krzywonos
oficer taborowy[c]	kpt. tab. Adolf Weigel	dowódca kgosp.
kapelmistrz	kpt. adm. (kapelm) Julian Rossa
dowódca plutonu łączności	kpt. Stefan Krzywiak	I adiutant
dowódca plutonu pionierów	por. Henryk Bronisław Jan Link
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. Józef Werka	dowódca plutonu artylerii
dowódca plutonu ppanc.	ppor. Paweł Jan Spychalski	dowódca kppanc
dowódca oddziału zwiadu	por. Jan Ludwik Salwierz	dowódca kompanii zwiadu
I batalion
dowódca batalionu	ppłk Bronisław Popłatek
dowódca 1 kompanii	kpt. Władysław Garwoliński	dowódca 1/51 pp
dowódca plutonu	ppor. Włodzimiera Jerzy Miłkowski
dowódca 2 kompanii	kpt. Zygmunt Józef Ponikowski	dowódca 2/51 pp
dowódca plutonu	ppor. Mieczysław Jędruszczak
dowódca 3 kompanii	kpt. Zygmunt Julian Neugebauer
dowódca plutonu	por. Ludwik Czernek
dowódca plutonu	ppor. Władysław Drelicharz	oficer informacyjny 51 pp
dowódca 1 kompanii km	por. Stanisław Mrotek	dowódca 1 km/ 51 pp
dowódca plutonu	ppor. Józef Kowalczuk
II batalion
dowódca batalionu	mjr Feliks Pałosz	dowódca II/51 pp
dowódca 4 kompanii	mjr Józef Załęski
dowódca plutonu	ppor. Franciszek Antoni Karpina
dowódca plutonu	ppor. Adam Ludwik Müller
dowódca 5 kompanii	por. Józef Stachura
dowódca plutonu	ppor. Zenon Czaykowski
dowódca 6 kompanii	kpt. Henryk Duda
dowódca plutonu	ppor. Zygmunt Bolesław Ostrowski
dowódca 2 kompanii km	kpt. Henryk Tadeusz Narożański
dowódca plutonu	por. Zdzisław Marian Manasterski
dowódca plutonu	ppor. Walenty Walecki
III batalion
dowódca batalionu	mjr Aleksander Franciszek Lubik
dowódca 7 kompanii	kpt. Wiktor Konrad Lorenczuk
dowódca plutonu	ppor. Roman Władysław Szajta
dowódca 8 kompanii	kpt. Władysław Franciszek Gładysz
dowódca plutonu	por. Józef Władysław Kaczorowski
dowódca plutonu	ppor. Wacław Winkler
dowódca 9 kompanii	por. Leopold Jakub Jakobsche	dowódca 9/51 pp
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Stefan Pstrąg
dowódca 3 kompanii km	kpt. Roman Michał Sidorko
dowódca plutonu	por. Zygmunt Jakub Wasilkowski
Kursy	por. Edmund Medecki
	por. Witold Ratyński
	ppor. Kazimierz Zbigniew Szmid
51 obwód przysposobienia wojskowego „Brzeżany”
kmdt obwodowy PW	kpt. adm. Adam Będzikowski[d]
kmdt powiatowy PW Brzeżany	kpt. piech. Włodzimierz Wasilkowski[d]
kmdt powiatowy PW Podhajce	kpt. piech. Bronisław Jaworski[d]
kmdt powiatowy PW Rohatyn	kpt. piech. Antoni Bizior[d]
kmdt powiatowy PW Przemyślany	kpt. adm. (piech.) Mikołaj Jezierski

Pułk w wojnie obronnej 1939

27 sierpnia o 19:00 w pułku ogłoszono alarm. W nocy z 27 na 28 sierpnia pododdziały pułku przegrupowały się do wyznaczonych rejonów: I i II batalion piechoty przeszedł do m. Szybalin, III do m. Leśniki, a tabory zajęły rejon w okolicach m. Raj. Od 29 VIII do 2 IX prowadzono szkolenie, pogadanki i uzupełniano braki w oporządzeniu i sprzęcie. Brakowało m.in. hełmów, łopatek, radiostacji i uprzęży dla koni^[67].

3 września z Brzeżan ruszyły transporty kolejowe w kierunku koncentracji Armii Prusy. Wyznaczono trasę przez Lwów – Przemyśl – Przeworsk – Rozwadów – Ostrowiec. Pierwszy odjechał batalion z komendantem transportu kpt. Garwolińskim, po nim jedna kolumna taborów i o 13:45 transport z dowództwem pułku. Jeszcze tego samego dnia wyjechał II batalion. W godzinach nocnych 4 września ruszył III batalion. Jako ostatni miał jechać pluton artylerii piechoty i kompania przeciwpancerna z plutonem ckm, wydzielonym z III batalionu do obrony przeciwlotniczej. Ten transport do pułku nigdy nie dotarł^[68]. Na skutek silnych bombardowań linii kolejowych eszelony ponosiły duże straty. Transport z dowództwem 51 pp był dwukrotnie bombardowany. Działania nieprzyjacielskiego lotnictwa powodowały opóźnienia w marszu^[69].
Dowódca pułku ppłk Fieldorf tak opisuje sytuację^[70]:

Wyładowanie transportów nastąpiło na wschód od Skarżyska-Kamiennej. Stąd pododdziały pieszo podchodziły do wyznaczonych miejsc koncentracji^[71].

Na stanowiskach obronnych

Między Pilicą a Wisłą koncentrowała się Grupa Operacyjna gen. Stanisława Skwarczyńskiego w składzie trzech dywizji: w rejonie Końskie 36 DP, zaś w rejonie Skarżyska i Starachowic 3 i 12 DP. Wieczorem 5 września w Skarżysku dowódca 51 pp otrzymał pierwsze rozkazy bojowe. I/51 pp został skierowany na Odrowąż; do pułku przydzielony został również batalion 54 pp mjr. Gutowskiego i dywizjon artylerii 12 pal^[72].

6 września około godziny 24:00 na prowizorycznej rampie na stacji Wąchock wyładował się III batalion, który przez Parszów, Skarżysko-Kamienną przegrupował się do lasów nieopodal m. Bzinek^[72]. Tego samego dnia Naczelny Wódz podjął decyzję o bezzwłocznym odwrocie Armii Prusy za środkową Wisłę, ponieważ jednostkom zgrupowanym w rejonie Końskie – Skarżysko groziło odcięcie od mostów na Wiśle i zniszczenie^[73].

7 września jednostki zajmowały stanowiska na linii Bliżyn – Parszów w rejonie Skarżyska. 51 pp otrzymał zadanie zamknięcia siłami I batalionu szosy prowadzącej do Odrowąża, III batalion zamykał pod Rejowem drogi leśne, a II batalion pozostał w odwodzie na południe od Skarżyska-Kamiennej. Około godziny 15:00 oddziały otrzymały rozkaz bojowy do nocnego przegrupowania w okolice lasu starachowickiego, na południe od Iłży. Oddziały doszły do wyznaczonych stanowisk około południa 8 września. Dla 51 pp (bez III batalionu) rejon postoju obronnego wyznaczono na południe od m. Ostróżka. III batalion rozlokowano w rejonie gajówki Łazy, jako odwód dowódcy dywizji, a tabory zostały w okolicy m. Lipie^[74].

Walki w okrążeniu

8 września dywizje niemieckie odcięły drogę odwrotu jednostkom polskim. 12 Dywizja Piechoty była otoczona i zachodziła konieczność wyjścia z okrążenia poprzez natarcie. 51 pp znalazł się w pierwszym rzucie kolumny południowej płk. dypl. Seweryna Łańcuckiego, która miała rozpocząć ruch ze skraju lasu pod dworem Borsuki w kierunku na Rzechów i Michałów w nocy z 8 na 9 września. Stało się to jednak niemożliwe, ponieważ 51 pp jako siła główna kolumny nie dołączył do niej z powodu zatarasowanych dróg i duktów przez objęte paniką tabory. W rejon Borsuk po godzinie 16:00 przybył dowódca 51 pp z I batalionem, natomiast pozostałe siły pułku szły w kolumnie wzdłuż dróg leśnych. Jako ariergarda maszerował II batalion z 6/12 pal^[75]. Jednym z pierwszych, który uderzył na wroga, był I batalion wraz z dowódcą pułku. Natarciem opanowano m. Dąbrowa, następnie zdobyto szturmem las Aleksandrów. Gdy pierwszorzutowe bataliony wyszły na rubież Prądocin – Rzechów, zostały zaatakowane przez Niemców. I batalion 51 pp został całkowicie rozbity, a rozproszone resztki batalionu wycofały się do lasu^[76].
Ppłk Fieldorf tak opisał te wydarzenia^[77]:

9 września o godzinie 10:00 wycofały się rozbite oddziały kolumny północnej, a panika przeniosła się również na oddziały kolumny południowej, w tym na II batalion 51 pp, który nie brał udziału w natarciu. Oddziały zbierały się przy swoich taborach, stojących na drogach i duktach w rejonie wioski leśnej Piotrowe Pole^[78].

Rozwiązanie pułku

O godzinie 15:30 zarządzono odprawę dowódców pułków, batalionów i dywizjonów, na której uznano, że pododdziały utraciły zdolność do dalszej walki. Wobec zaistniałej sytuacji, dowódca 51 pp ppłk August Emil Fieldorf zorganizował dla oficerów pułku odprawę, na której zdecydowano o przebijaniu się małymi grupkami na wschodni brzeg Wisły.
Dowódca pułku powiedział: dywizja rozwiązana. Resztki pułku mają się przebijać grupkami po 8-10 żołnierzy pod dowództwem oficerów względnie podoficerów na wschodni brzeg Wisły. Tabory pozostawić, konie wyprząc, pieniądze dowódcy baonów rozdzielą pomiędzy oficerów i szeregowych, resztę zabrać. Przebijać się z bronią, nie ma niewoli^[78].

Straty 51 pp w kampanii wrześniowej ocenione zostały na 70% stanu osobowego^[78].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[79]
Stanowisko	Stopień imię i nazwisko	Dalsze losy
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk August Emil Fieldorf
I adiutant	kpt. Stefan Krzywiak[e]	w Armii Krajowej
II adiutant	ppor. rez. Antoni Jakubiec	ciężko ranny 4 IX
oficer informacyjny	ppor. piech. Władysław Drelicharz
kwatermistrz	kpt. Jerzy Józef Wsolak
oficer płatnik	kpt. Zygmunt Lubelski
naczelny lekarz	mjr dr med. Sylwin Łypek
kapelan	ks. Franciszek Żelichowski
kapelmistrz	kpt. Julian Rosse
dowódca kompanii gospodarczej	kpt. Adolf Weigel
I batalion
dowódca batalionu	kpt. Marian Michał Krupnicki
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	kpt. Władysław Garwoliński[f]	w Armii Krajowej
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	kpt. Zygmunt Józef Ponikowski
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	por. Józef Stachura
dowódca 1 kompanii ckm	por. Stanisław Mrotek
II batalion
dowódca batalionu	mjr Feliks Pałosz
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	ppor. rez. Piotr Paweł Matylewicz	poległ 17 IX w Bilewie
dowódca plutonu moździerzy	plut. pchor. rez. Tadeusz Skupień
III batalion
dowódca batalionu	mjr Marcin Rotter[g]	w PSZ
adiutant	ppor. rez. Skołozdra
lekarz	ppor. rez. Józef Jabłoński
dowódca plutonu łączności	ppor. rez. Ptlaum	ciężko ranny 8 IX
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Józef Znicz Kaczorowski
dowódca plutonu	ppor. Zygfryd Szynalski[h]	w Armii Krajowej
dowódca plutonu	ppor. Marian Niżankowski
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	por. Julian Langer	ranny 9 IX pod Rzechowem
dowódca plutonu	por. Wacław Winkler
dowódca plutonu	sierż. pchor. rez. Jan Kogut	ranny 9 IX
dowódca plutonu	ppor. Mozes Wachtel	ranny 9 IX
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	por. Leopold Jakub Jakobsche	poległ 2 IX
dowódca 3 kompanii ckm	por. Zygmunt Jakub Wasilkowski	ranny 9 IX
dowódca plutonu	ppor. rez. Mitis
dowódca plutonu	ppor. rez. Tadeusz Kamiński
dowódca plutonu	plut. pchor. rez. Bolesław Bratkowski
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadu	por. Jan Ludwik Salwierz
dowódca kompanii przeciwpancernej	ppor. Leon Spychalski
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. Józef Werka
zastępca dowódcy artylerii piechoty	sierż. Stanisław Pacana
dowódca plutonu pionierów	por. Stanisław Radajewicz
dowódca plutonu łączności	por. Jan Seniuta

Symbole pułku

Sztandar

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Pierwszą chorągiew pułk otrzymał 13 lutego 1919 roku jeszcze na ziemi włoskiej od mieszkańców Mediolanu. Towarzyszyła pułkowi do 1928 roku^[4].
Ponieważ chorągiew ta nie była przepisowa, w styczniu 1927 z inicjatywy Zofii Sawaszkiewiczowej i Heleny Topolnickiej zawiązał się Komitet Obywatelski, który postawił sobie za cel ufundowanie pułkowi nowego sztandaru^[82]. Projekt nowego sztandaru opracowała Zofia Sawaszkiewiczowa. Sztandar ufundowało społeczeństwo powiatów Brzeżany, Podhajce, Rohatyn.
Chorągiew wykonana została zgodnie z wzorem określonym w Ustawie z dnia 1 sierpnia 1919 roku o godle i barwach Rzeczypospolitej Polskiej^[83], a 25 kwietnia 1928 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 51 pp^[84].
Po zatwierdzeniu jego wykonanie powierzono Zakładowi Opieki Najświętszej Panny Marii w Warszawie^[82].
Głównym motywem sztandaru jest czerwony krzyż kawalerski na białym tle. Całość płatu dopełnia złota frędzla i hafty. Na prawej stronie, centralnie usytuowany srebrny orzeł i numery pułku pomiędzy ramionami krzyża. Godło państwowe i emblematy pułku w otokach z wieńców laurowych. Na lewej stronie, centralnie, w środku wieńca złoty napis HONOR I OJCZYZNA. Na ramionach krzyża nazwy miejscowości, gdzie pułk stoczył najcięższe walki i daty bojów. Pomiędzy ramionami krzyża, na białym tle, wizerunek Matki Boskiej i herby miast: Brzeżan, Podhajec i Rohatyna. Szczyt drzewca wieńczył orzeł metalowy, srebrzony, wsparty na tabliczce z numerem pułku^[85].
28 maja 1928 roku, w Brzeżanach, gen. dyw. Edward Śmigły-Rydz wręczył chorągiew dowódcy pułku^[86].

W 1939 starą chorągiew wraz z archiwum pułkowym zakopano pod podłogą w budynku dowództwa.
9 września Po bitwie pod Iłżą sztandar został zakopany w lesie koło Grabowca w leśniczówce Jeleniec. W grudniu 1939 adiutant pułku kpt. Krzywiak odkopał go. Płat sztandaru, szarfę i gwoździe zabrał ze sobą do Krakowa, a orła powtórnie zakopano w ogrodzie leśniczówki^[87]. W Krakowie początkowo sztandar przechowywany był przez Zofię Stefańską w jej mieszkaniu na Osiedlu Oficerskim przy ul. Bandurskiego 30. Na początku 1940 sztandar został powierzony Jadwidze Trzcińskiej zamieszkałej przy ul. Smoleńsk 26. Płat wszyty pod podszewkę makaty wisiał na ścianie do jesieni 1941. W listopadzie płk Fieldorf przekazał sztandar na przechowanie Zofii Misiołkównie, mieszkającej przy ul. Lubicz 32^[i]. Kolejnym miejscem ukrycia sztandaru było mieszkanie Jadwigi Bobrowskiej przy ul. Olszyny 8. W lipcu 1944. sztandar powierzono Leonardowi Świejkowskiemu, który, po zalutowaniu go w metalowej puszce, zakopał depozyt w ogrodzie posesji przy ul. Józefińskiej 23. Po zakończeniu wojny sztandar powrócił do mieszkania Zofii Misiołkównej^[89]. W 1947 Stefan Krzywiak postanowił przekazać sztandar do zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Po powrocie ostatniego dowódcy 51 pp płk. Fieldorfa do kraju, Krzywiak zameldował mu o fakcie zdeponowania sztandaru. Fieldorf zaakceptował tę decyzję^[90].

Odznaka pamiątkowa

 Osobny artykuł: Odznaki jednostek piechoty Wojska Polskiego.

Głównym motywem odznaki był orzeł trzymający w szponach tarczę, na środku której na tle barw włoskich widniała nazwa pułku w kolorze żółtym. Na granatowym otoku było imię i nazwisko patrona oddziału. Odznaka żołnierska: jednoczęściowa, srebrzona, z tombaku, natomiast odznaka oficerska była dwuczęściowa, emaliowana ze złoceniami, z tombaku^[91].
27 maja 1924 roku Minister Spraw Wojskowych, gen. dyw. Władysław Sikorski zatwierdził odznakę pamiątkową 51 pp^[92].
23 kwietnia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, Marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził regulamin odznaki pamiątkowej 51 pp^[93].

Odznakę nadawał dowódca pułku, a wręczenie odbywało się w dniu święta pułkowego lub podczas zwalniania roczników do cywila. Prawo do otrzymania odznaki pamiątkowej przysługiwało:

• dowódcy pułku – z urzędu – z dniem objęcia stanowiska,
• żołnierzom nieskazitelnym honorowo, którzy w pułku brali udział przynajmniej w jednej bitwie lub odbyli służbę czynną minimum 12 miesięczną w czasie pokoju.

Honorowo nadawano też odznakę za wybitne zasługi dla pułku^[94].

Strzelcy kresowi

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych.

Dowódcy pułku[95][96]
Stopień imię i nazwisko	Okres pełnienia służby	Kolejne stanowisko
ppłk Maurycy Darnault	IV – 14 X 1919[96]
płk Mieczysław Linde	15 X 1919 – 14 III 1920[96]
mjr Artur Sadowiński	15 III – 30 IV 1920
płk SG dr Marian Kukiel	1 V – 20 VI 1920[96]
ppłk Roman Witorzeniec	21 VI 1920[96] – 13 III 1922
ppłk / płk piech. Franciszek Goliński	1 VI 1922[97] – 23 XII 1927	praktyka poborowa w PKU Kraśnik[98]
ppłk piech. Eugeniusz Zabawski	23 XII 1927[99] – 14 II 1929	stan spoczynku z dniem 31 III 1929[100]
ppłk / płk piech. Stanisław Widacki	od 14 II 1929[101] – 28 VI 1933	stan spoczynku z dniem 31 VIII 1933
ppłk dypl. piech. Jan Hyc	28 VI 1933[102] – X 1935	szef Oddziału IV SG
płk dypl. piech. Tomasz Obertyński	XI 1935 – 27 I 1938	I oficer sztabu Inspektora Armii w Wilnie
ppłk piech. August Emil Fieldorf	28 I 1938 – 9 IX 1939
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk piech. Jerzy Trojanowski	10 VII 1922 – 1923	zastępca dowódcy 40 pp
ppłk tyt. płk piech. Bolesław Piotrowski	6 I 1923[103] – 1925
ppłk piech. Wojciech Tyczyński	1928 – 28 VI 1933	dowódca 56 pp[102]
ppłk dypl. Leon Stanisław Kolbuszewski	28 VI 1933[102] – III 1938
mjr piech. Mieczysław Sanak (II zastępca)	III 1939

Żołnierze 86 pułku piechoty - ofiary zbrodni katyńskiej

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[104] oraz Muzeum Katyńskie^[105][j][k].

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Budyn Józef	ppor. rez.	magister chemii		Katyń
Chęciński Tomasz	ppor. rez.	prawnik, mgr		Charków
Cymbalista Jan	por. rez.	urzędnik	Wydział Powiatowy w Rohatynie	Katyń
Czaykowski Zenon[108]	podporucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu 5/51 pp	Charków
Czort Tadeusz	ppor. rez.	nauczyciel dr filozofii	gimnazjum w Krakowie	Katyń
Drzewicki Klemens	por. rez.	urzędnik	insp. Syndykatu w Warszawie	Katyń
Duda Henryk[109]	porucznik	żołnierz zawodowy	dowódca 6/51 pp	Charków
Dwulit Włodzimierz	ppor. rez.	prawnik	asesor Sądu Grodzkiego w Samborze	ULK
Dziadykiewicz Józef	podporucznik		instruktor Związku Strzeleckiego	ULK
Dziedzic Karol	por. rez.	urzędnik	emeryt	ULK
Fink Izrael	ppor. rez.	handlowiec		ULK
Hartman Stanisław[110]	podporucznik	żołnierz zawodowy	?	Charków
Jaworski Kornel	ppor. rez.	prawnik	sędzia Sądu Grodzkiego w Horodence	ULK
Jezioro Czesław	ppor. rez.			Katyń
Jędruszczak Mieczysław[111]	podporucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu 2/51 pp	Charków
Karpina Jan[112]	podporucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu 4/51 pp	Charków
Klakla Franciszek	por. rez.	nauczyciel	gimnazjum w Mysłowicach	Charków
Klink Józef Henryk	ppor. rez.			Charków
Kłaczyński Bolesław	por. rez.	nauczyciel		Katyń
Kostołowski Erazm	ppor. rez.	historyk kultury		Charków
Kowalczuk Józef	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Kowalczuk Stefan	ppor. rez.	urzędnik	Urząd Celny w?	Charków
Kraus Bolesław Piotr	ppor. rez.	inżynier		Katyń
Kryworuczko Leon	ppor. rez.	urzędnik		ULK
Krzemień Roman	ppor. rez.	nauczyciel, mgr	Gimnazjum w Brzeżanach	Charków
Lebensart Lew	por. rez.	nauczyciel	kier. szkoły w Podhajcach	ULK
Lewenter Markus Hirsch	ppor. rez.	farmaceuta	wł. apteki w Janowie	Katyń
Link Henryk[113]	porucznik	żołnierz zawodowy		Charków
Manasterski Zdzisław Marian[114]	porucznik	żołnierz zawodowy		Charków
Mączka Eugeniusz	ppor. rez.	urzędnik	Urząd Kontroli Skarbowej	Katyń
Narożański Henryk[115]	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca 2 kkm/51 pp	Katyń
Obacz Kacper	por. rez.	nauczyciel	kmdt oddziału ZS w Zawałowie	ULK
Parecki Karol Ludwik	por. rez.	ziemianin	?	ULK
Pelczar Władysław	ppor. rez.	inżynier chemik		Charków
Schneider Stanisław Franciszek	porucznik		burmistrz Podhajec	ULK
Sołtys Władysław Teofil	ppor. piech. rez. mgr	prawnik	Izba Skarbowa we Lwowie	Charków
Sosin Stefan Piotr	ppor. rez.		Zarząd Miasta Lwowa	Katyń
Stesłowicz Józef	ppor. rez.	urzędnik		ULK
Weigel Adolf	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca kompanii gospodarczej 51 pp	ULK
Wasilkowski Włodzimierz	kapitan	żołnierz zawodowy	kmdt powiatowy PW Brzeżany	ULK
Werber Tadeusz	kpr. rez.	asesor	Sąd Grodzki w Zborowie	ULK
Wizimirski Józef	ppor. rez.			Katyń
Zaręba Tadeusz	ppor. rez.	inżynier leśnik	Biuro Geodezyjne w Podhajcach	Charków

Upamiętnienie

• W Iłży działa Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych^[116].

• 
  Pomnik ku czci poległych żołnierzy 51 pp w Brzeżanach
• 
  Fragment pomnika ku czci poległych żołnierzy 51 pp

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Franciszek Goliński: 51 pułk piechoty strzelców kresowych. W: Brzeżany. Jednodniówka akademicka 1927. Inauguracyjne wydawnictwo Polskiego Akademickiego Koła Brzeżańczyków we Lwowie. Lwów: Polskie Akademickie Koło Brzeżańczyków, 1927, s. 24–25.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Wiesław Olczak: 12 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-604-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Leopold Weber: Zarys historji wojennej 51-go Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Stanisław Turek: Zarys historii wojennej 12-go Kresowego pułku artylerii polowej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Leszek Zachuta: 51 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Giuseppe Garibaldiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej zeszyt nr 18. ISBN 83-85621-10-5.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].