Fidżi

Ten artykuł dotyczy państwa w Oceanii. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Republika Fidżi
Republic of Fiji
Matanitu Tugalala o Viti
रिपब्लिक ऑफ फीजी
Ripablik af Fidźi
Flaga
Herb Fidżi
Flaga Herb
Dewiza: (fidż.) Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui
(Bój się Boga i czcij Króla)
Hymn:
God Bless Fiji

(Boże, błogosław Fidżi)
Położenie Fidżi
Język urzędowy

angielski, fidżyjski, hindi fidżyjskie[1]

Stolica

Suva

Ustrój polityczny

republika parlamentarna

Typ państwa

państwo unitarne

Głowa państwa

prezydent Wiliame Katonivere

Tytularna monarchia[a][2]

Tui Viti Karol III

Szef rządu

premier Sitiveni Rabuka

Powierzchnia
 • całkowita


18 272 km²

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


885 000[3]
50 osób/km²

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


5,39 mld[3] USD
5 887[3] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


14,39 mld[3] dolarów międzynar.
15 727[3] dolarów międzynar.

Waluta

dolar Fidżi (FJD)

Niepodległość

od Wielkiej Brytanii
10 października 1970

Strefa czasowa

UTC +12

Kod ISO 3166

FJ

Domena internetowa

.fj

Kod samochodowy

FJI

Kod samolotowy

DQ

Kod telefoniczny

+679

Mapa Fidżi
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Wyspa Kadavu oraz cały archipelag Fidżi na mapie J.P. Thomsona z 1889

Fidżi, Republika Fidżi – państwo wyspiarskie, położone w południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego na wschód od Vanuatu, zachód od Tonga i południe od Tuvalu.

Geografia

 Osobny artykuł: Geografia Fidżi.

Fidżi położone jest w Melanezji, ok. 2800 km na wschód od Australii oraz ok. 2000 km na północ od Nowej Zelandii. Położone jest na przeszło 332 wyspach i 500 wysepkach pochodzenia wulkanicznego, otoczonych rafami koralowymi. Niezamieszkanych jest około 110 wysepek. Dwie największe wyspy to Viti Levu i Vanua Levu. Viti Levu stanowi połowę powierzchni Fidżi, na niej położone są stolica państwa, Suva oraz najwyższe wzniesienie – Tomanivi (1324 m n.p.m.). Na wyspach wznoszą się góry wulkaniczne sięgające ponad 1200 m n.p.m., porośnięte wiecznie zielonymi lasami równikowymi, lasami zrzucającymi liście i sawannami. Klimat wysp równikowy wilgotny, od listopada do kwietnia występują cyklony tropikalne.

Miasta Fidżi

Największym pod względem liczby ludności miastem Fidżi jest Nasinu. Najbardziej zaludnionym obszarem zurbanizowanym jest zespół miejski Suva, który liczy 173 137 mieszkańców[potrzebny przypis].

Lista miast oraz miejscowości, które formalnie nie uzyskały praw miejskich – objętych spisem powszechnym 2007[4]:

Lp. Nazwa Liczba ludności obszaru miejskiego Liczba ludności obszaru podmiejskiego Liczba ludności łącznie Dystrykt
1 Ba 6826 11 700 18 526 Dystrykt Zachodni
2 Deuba 1819 Dystrykt Centralny
3 Korovou 349 Dystrykt Centralny
4 Labasa 7706 20 243 27 949 Dystrykt Północny
5 Lami 10 752 9777 20 529 Dystrykt Centralny
6 Lautoka 43 473 8747 52 220 Dystrykt Zachodni
7 Levuka 1131 3266 4397 Dystrykt Wschodni
8 Nabouwalu 592 Dystrykt Północny
9 Nadi 11 685 30 599 42 284 Dystrykt Zachodni
10 Nasinu 76 064 11 382 87 446 Dystrykt Centralny
11 Nausori 24 919 22 685 47 604 Dystrykt Centralny
12 Navua 5048 Dystrykt Centralny
13 Rakiraki 4952 Dystrykt Zachodni
14 Savusavu 3285 3749 7034 Dystrykt Północny
15 Seaqaqa 816 Dystrykt Północny
16 Sigatoka 1634 7988 9622 Dystrykt Zachodni
17 Suva 74 481 11 210 85 691 Dystrykt Centralny
18 Tavua 1079 1309 2388 Dystrykt Zachodni
19 Vatukoula 5580 Dystrykt Zachodni

Historia

Pierwsi znani nam ludzie, którzy zamieszkiwali Fidżi, osiedlili się około 3500 lat temu, przypływając z okolic dzisiejszego Vanuatu i Nowej Kaledonii. Uznani za przodków Polinezyjczyków byli twórcami ceramiki Lapita. Później dochodziło do migracji z zachodniej Melanezji. Prawdopodobnie około roku 1250 n.e. istniało "imperium" tongańskie, które obejmowao części Fidżi.[5]

Pierwszym Europejczykiem, który tu dotarł był Abel Tasman w 1643. Następnie w 1774 wyspy były badane przez Jamesa Cooka. W 1854 w zachodniej części powstało królestwo, którego stolica znajdowała się na Bau. Wyspy stały się brytyjską kolonią w 1874. W latach 1879–1917 nastąpił napływ ludności hinduskiej do pracy na plantacjach. W 1966 Fidżi uzyskało wewnętrzną autonomię w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Niepodległość otrzymało w 1970. 10 października 1970 roku na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 287 Fidżi zostało członkiem ONZ[6].

Od 1987 Fidżi jest republiką (przedtem głową państwa był monarcha brytyjski). Rządy demokratyczne były przerywane dwoma wojskowymi zamachami. Oba spowodowane były niepokojami między etnicznymi Fidżyjczykami a ludnością hinduską stanowiącą większość.

Konstytucja z 1990 zagwarantowała etnicznym Fidżyjczykom kontrolę nad Fidżi, co doprowadziło do emigracji Hindusów. To znów wywołało trudności gospodarcze, ale spowodowało, że Melanezyjczycy stali się większością. Poprawki uchwalone w 1997 uczyniły konstytucję sprawiedliwszą. Wolne i spokojne wybory w 1999 zakończyły się utworzeniem rządu przez Hindusów. Po roku został usunięty przez zamach przeprowadzony przez nacjonalistę George’a Speighta. Demokracja została przywrócona pod koniec 2000, kiedy to został utworzony rząd tymczasowy z premierem Laisenia Qarase, który pozostał na tym stanowisku[potrzebny przypis]. 5 grudnia 2006 roku miał miejsce pucz wojskowy[7]. Po tym wydarzeniu, 8 grudnia 2006 zawieszono członkostwo Fidżi we Wspólnocie Narodów[potrzebny przypis].

Fidżi ma wyjątkowo sprawne siły zbrojne i jest ważnym współpracownikiem ONZ. Bierze udział w misjach pokojowych w różnych częściach świata.

Ustrój polityczny

 Osobny artykuł: Ustrój polityczny Fidżi.

Fidżi jest republiką, pierwotnie opartą na modelu westminsterskim, który jednak ulegał coraz poważniejszym modyfikacjom przy okazji kolejnych zmian konstytucji. Obecna ustawa zasadnicza, promulgowana we wrześniu 2013, przewiduje istnienie jednoizbowego parlamentu, liczącego 50 członków wybieranych na czteroletnią kadencję, oraz opartego na większości parlamentarnej rządu z premierem na czele. Głową państwa jest prezydent Fidżi, wybierany przez parlament na trzyletnią kadencję, którego rola jest jednak głównie ceremonialna.

Podział administracyjny

Fidżi jest podzielone na cztery dystrykty (divisions, stolice w nawiasach)

Dodatkowo wyspa Rotuma leżąca na północ od głównego archipelagu ma pewien stopień wewnętrznej autonomii.

Siły zbrojne

Siły zbrojne republiki (RFMF) są formacją zawodową. Wojska lądowe liczebnie stanowią odpowiednik brytyjskiej lekkiej brygady piechoty, w sumie około 3500 żołnierzy. Siły powietrzne to dwa śmigłowce: AS-355 Ecureuil i AS-365 Dauphin 2. Siły nawodne (liczące około 300 marynarzy i oficerów) to 3 duże łodzie patrolowe typy Kula i 4 małe typów Levuka i Vai. Artyleria to 12 moździerzy kal. 81 mm oraz 4 armaty 25-funtowe wykorzystywane wyłącznie w celach ceremonialnych.

Kwatera sztabu RFMF znajduje się w stolicy (Suva), tam też stacjonuje dowódca w stopniu generała brygady. Istnieją także Dowództwo Strategiczne i Dowództwo Sił Lądowych (LFC, ang. Land Forces Command).

LFC podzielone są na 3 bataliony regularne i 3 bataliony obrony krajowej. Dwa bataliony regularne wykorzystywane są w misjach zagranicznych: 1. bat. piech. w sile 223 ludzi stacjonuje w Iraku (misja UNAMI), 2. bat. piech. w sile 338 ludzi wchodzi w skład Wielonarodowych Sił Obserwacyjnych (MFO) na Półwyspie Synaj, na granicy izraelsko-egipskiej.

3. bat. (600 ludzi) zapewnia bezpieczeństwo w kraju, w czym współdziałają bataliony obrony terytorialnej (w czasach pokojowych szkieletowe, w sile kompanii). Poza tym istnieją jednostki inżynieryjna oraz logistyczna.

Społeczeństwo

Wioska Navala w centralnej części wyspy Viti Levu
Wyspy Waya i Wayasewa
Kościół w miejscowości Levuka
Świątynia hinduistyczna w Nadi

Ludność Fidżi wynosi ponad 896 tysięcy (stan w roku 2019)[8], głównie Melanezyjczycy i Hindusi. Fidżyjczycy są ludnością rdzenną, która posiada 83% ziemi, Hindusi zostali sprowadzeni przez Brytyjczyków w XIX wieku do pracy na plantacjach.

Grupy etniczne

Populacja Fidżi jest prawie jednakowo podzielona pomiędzy rodzimych Fidżyjczyków, lud melanezyjskiego pochodzenia (51%), i Hindusów (43,7%), potomków indyjskich robotników kontraktowych przywiezionych przez Brytyjczyków w XIX w. Około 1,2% to mieszkańcy wyspy Rotuma, kulturowo bliżsi z mieszkańcami Tonga albo Samoa niż z resztą Fidżi. Są też małe, ale ekonomicznie znaczące, grupy Europejczyków, Chińczyków, i innych mniejszości. Relacje pomiędzy rdzennymi Fidżyjczykami a Hindusami często były napięte, co zdominowało politykę Fidżi w przeszłości.

Języki

W konstytucji są zapisane 3 oficjalne języki: angielski, pozostawiony po Brytyjczykach, fidżyjski, należący do austronezyjskiej rodziny języków używany przez etnicznych Fidżyjczyków i hindustani, główny język Hindusów. Obywatele Fidżi mają konstytucyjne prawo by komunikować się z jakąkolwiek agencją rządową w którymkolwiek z oficjalnych języków. Angielski służy głównie do komunikacji między dwiema największymi społecznościami, jak również z zewnętrznym światem, jest to też język rządu, biznesu, edukacji, handlu, i sądów.

Wśród Hindusów, hindi preferowany jest przez wyznawców hinduizmu, natomiast muzułmanie preferują urdu[9].

Kilka dialektów języka fidżyjskiego używanego na zachodzie kraju, różni się znacznie od oficjalnego standardu. Część Hindusów używa języków tamilskiego, bengalskiego i innych. Na wyspie Rotuma jest w użyciu miejscowy język pochodzenia polinezyjskiego.

Religia

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[10][11]:

Najstarszy kościół w kraju znajduje się na Bau[12].

Kultura

Muzyka

Muzyka w swoim charakterze jest zdecydowanie polinezyjska, chociaż geograficznie Fidżi jest bliższa Melanezji. Tradycyjna muzyka zdominowana jest przez wokalną muzykę kościelną, jak również tańce charakteryzujące się bogatą harmonią wraz ze złożoną rytmiką bębnów lub innych miejscowych instrumentów. Współcześni Fidżyjczycy wykonują muzykę ludową używając takich instrumentów jak mandolina, gitara i gitara hawajska oraz wiele rodzimych instrumentów, z których najbardziej popularne są bębny lali używane w celu zwoływania się z odległych miejsc. Bębny lali stanowią część tradycyjnej kultury Fidżi, używane jako forma komunikacji, ogłoszenie urodzin, śmierci czy wojny. Mniejsza odmiana bębna lali (lali ni meke) jest używana w muzyce.

Media

Najpopularniejszym dziennikiem na Fidżi jest wydawany od 1869 The Fiji Times, bardziej konserwatywny od konkurencyjnego Daily Post. Od 1991 na Fidżi istnieje kanał telewizyjny Fiji One, a Fiji Broadcasting Commision emituje kilka kanałów radiowych po fidżyjsku, angielsku i w hindi[13].

Gospodarka

Fidżi jest bogate w lasy i zasobne w ryby. Ma jedną z najbardziej rozwiniętych gospodarek Pacyfiku. Głównymi źródłami dochodu są turystyka (ważne źródło dewiz) i rolnictwo. Występuje uprawa trzciny cukrowej i produkcja cukru (1/3 dochodu), tytoniu, palmy kokosowej i innych miejscowo jadalnych korzeni. Wydobywa się złoto, srebro i miedź, ma miejsce także połów ryb.

Emisja gazów cieplarnianych

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Fidżi wyniosła w 1990 roku 2,175 Mt, z czego 1,028 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 1,412 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 240 kg. Następnie emisje wahały się, osiągając maksymalne wartości w połowie pierwszej dekady XXI w. i w 2012. Wzrost emisji wynikał głównie z jej zwiększenia przez transport lub energetykę. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 1,316 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 1,442 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 152 kg. Z wyjątkiem okresów zwiększonej emisji dwutlenku węgla, udział tego gazu i metanu w ogólnej sumie był zbliżony. Na trzecim miejscu jest podtlenek azotu[14].

Uwagi

  1. Tytuł królewski „Tui Viti” tradycyjnie przysługuje od 1878 monarchom brytyjskim. Mimo że w 1987 Fidżi zostało ogłoszone republiką z prezydentem na czele, Wielka Rada Wodzów Plemiennych honorowo uznawała królową Elżbietę II jako „Tui Viti” bez realnej władzy w Fidżi.

Przypisy

  1. Sekcja 4 Konstytucji Fidżi w Wikiźródłach (ang.).
  2. Fiji votes to make Queen `supreme tribal chief' – The Independent (London, England) | HighBeam Research
  3. a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-22]. (ang.).
  4. Population of towns and urban areas by ethnic origin and sex at 16 September 2007. [dostęp 2013-04-10]. (ang.).
  5. ŁukaszŁ. Kaczmarek ŁukaszŁ., Władza, jej legitymizacja a inkluzywno-ekskluzywne mechanizmy konstruowania tożsamości grupowej. Konstruowanie wyobrażeń państwa i narodu na Fidżi, w: Instytucja „wczesnego państwa” w perspektywie wielości i różnorodności kultur, JacekJ. Banaszkiewicz i inni red., Wydawnictwo Instytutu archeologii i Etnologii, 2013, s. 105-133.  (pol.).
  6. Security Council Resolution 287 - UNSCR [online], unscr.com [dostęp 2022-02-15] .
  7. Jelonek 2007 ↓, s. 151.
  8. World Development Indicators | DataBank [online], databank.worldbank.org [dostęp 2022-01-31] .
  9. Stasik, Danuta: Język hindi cz.1 Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 1994/97, s. 3.
  10. Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-29].
  11. Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-29].
  12. Viti Levu – Kings Rd (Lautoka to Suva). W: Rob Kay: Fiji – a travel survival kit. Lonely Planet Publications, 1993, s. 160. ISBN 0-86442-177-X.
  13. Media. W: Rob Kay: Fiji – a travel survival kit. Lonely Planet Publications, 1993, s. 69–70. ISBN 0-86442-177-X.
  14. Fiji, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 104, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9  (ang.).

Bibliografia

  • Adam Jelonek. Kryzys konsocjonalnej demokracji. Przypadek Fidżi. „Azja-Pacyfik”. X, 2007. 

Linki zewnętrzne

  • Strona oficjalna Rządu Fidżi
  • p
  • d
  • e

Mapa członków WTO

  • p
  • d
  • e
Europa
Afryka
Ameryka Północna
Stany Zjednoczone
Trzynaście kolonii
Kanada
Ameryka Łacińska i Karaiby
Antarktyda i Ocean Atlantycki
Azja
Ocean Indyjski
Australia i Oceania
Australia
Oceania
Kontrola autorytatywna (państwo wyspiarskie):
  • ISNI: 0000000405566054
  • VIAF: 158167302
  • LCCN: n80049723
  • GND: 4017063-9
  • NDL: 00563301
  • LIBRIS: 42gjh1pn1qq3mrr
  • BnF: 124573538
  • SUDOC: 033736561
  • NLA: 35724105
  • NKC: ge129141
  • BNE: XX456535
  • CiNii: DA1398880X
  • J9U: 987007548068905171
  • BLBNB: 000075033
  • LIH: LNB:V*9980;=BM
  • WorldCat: lccn-n80049723
Encyklopedia internetowa:
  • PWN: 4169034
  • Britannica: place/Fiji-republic-Pacific-Ocean
  • Treccani: figi
  • Universalis: fidji
  • БРЭ: 4710773
  • SNL: Fiji
  • Catalana: 0230692
  • DSDE: Fiji