George Biddell Airy
Data i miejsce urodzenia | 27 lipca 1801 | ||
---|---|---|---|
Data i miejsce śmierci | 2 stycznia 1892 | ||
Zawód, zajęcie | naukowiec: astronom, fizyk, matematyk | ||
|
Sir George Biddell Airy lub Airey (ur. 27 lipca 1801 w Alnwick, zm. 2 stycznia 1892 w Greenwich) – angielski naukowiec: astronom[1], fizyk doświadczalny i matematyk[2]. Siódmy Astronom Królewski Wielkiej Brytanii (1835–1881), co w jego czasach wiązało się z posadą dyrektora Królewskiego Obserwatorium Astronomicznego w Greenwich. Prezes Towarzystwa Królewskiego w Londynie (ang. Royal Society, 1871–1873) oraz czterokrotny prezes Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego (ang. Royal Astronomical Society, 1835–1864 z przerwami). Laureat wiodących nagród naukowych jego czasów – Medalu Copleya (1831) oraz dwóch Złotych Medali RAS (1833 i 1846).
Airy zajmował się m.in. astronomią teoretyczną jak mechanika nieba, optyką astronomiczną oraz geofizyką, w tym badaniem ziemskiego pola grawitacyjnego i magnetycznego. Jego badania w fizyce i astronomii – zwłaszcza w optyce falowej – doprowadziły go do osiągnięć w teorii równań różniczkowych i funkcji specjalnych[potrzebny przypis]. Miał też udział w odkryciu planety Neptun, przez kontakt z Johnem Couchem Adamsem i Urbainem Le Verrierem, którzy przewidzieli ten obiekt.
Życiorys
Ukończył Trinity College na Uniwersytecie Cambridge w roku 1823. W latach 1826–1835 profesor Uniwersytetu Cambridge. Od 1828 dyrektor tamtejszego obserwatorium astronomicznego.
Airy zreorganizował obserwatorium w Greenwich, w którym na jego wniosek zainstalowano nową aparaturę. Ocalił przed zniszczeniem tysiące wyników obserwacji.
Czterokrotnie był prezesem Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego – w latach 1835–1837, 1849–1851, 1853–1855 i 1863–1864. Jest jednym z rekordzistów pod względem liczby pełnionych kadencji na tym stanowisku (współrekordzistą jest Francis Baily)[3].
W 1872 został nobilitowany[2].
Upamiętnienie
W uznaniu jego pracy jego nazwiskiem nazwano kratery uderzeniowe na Marsie[4] i Księżycu[5].
Najważniejsze osiągnięcia
Astronomia
- Opracował metodę wyznaczania paralaksy i apeksu Słońca.
- Poprawił teorię ruchu orbitalnego Wenus i Księżyca.
- W 1871 wykorzystał teleskop wypełniony wodą do sprawdzenia wpływu ruchu Ziemi na odchylenie światła. To rozwinięcie obserwacji François Arago i doświadczenia Fizeau. Wywarło wpływ na sformułowanie teorii eteru Lorentza i później szczególnej teorii względności przez Einsteina[potrzebny przypis].
Optyka
- Odkrywca astygmatyzmu oka ludzkiego i twórca soczewek do okularów korygujących tę wadę wzroku[2].
- Jako pierwszy zaobserwował krążki dyfrakcyjne, tzw. plamkę Airy’ego[2].
Geofizyka i grawitacja
- W 1838 zaprojektował system korekcyjny kompasu dla Królewskiej Marynarki Wojennej.
- W 1854 udowodnił doświadczalnie zależność siły przyciągania ziemskiego od wysokości nad poziomem morza.
- W 1854 zmierzył grawitację za pomocą wahadła wprawionego w ruch na górze i na dole głębokiego szybu, co umożliwiło mu obliczenie gęstości Ziemi.
- Ok. 1855 – jako jeden z pierwszych badaczy – wysunął hipotezę, że pod łańcuchami górskimi znajdują się struktury nasadowe o mniejszej gęstości, co jest konieczne do utrzymania równowagi izostatycznej[6].
Matematyka
- Odkrywca funkcji cylindrycznych (tzw. Airy’ego; 1838).
Przypisy
- ↑ Airy George Biddell, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-09-15] .
- ↑ a b c d Sir George Biddell Airy, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-11-19] (ang.).
- ↑ List of Presidents and Dates of Office. [w:] A brief history of the RAS [on-line]. Royal Astronomical Society. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
- ↑ Airy on Mars. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
- ↑ Airy on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
- ↑ Encyklopedia Britannica. Ziemia i Wszechświat. Poznań: KURPISZ S.A., 2006, s. 9. ISBN 978-83-60563-25-0.
Linki zewnętrzne
- John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: George Biddell Airy w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
- p
- d
- e
XVII wiek |
|
---|---|
XVIII wiek |
|
XIX wiek |
|
XX wiek |
|
- p
- d
- e
- p
- d
- e
lata 20. |
|
---|---|
lata 30. |
|
lata 40. |
|
lata 50. |
|
lata 60. |
|
lata 70. |
|
lata 80. |
|
lata 90. |
|
rok 1900 |
|
- p
- d
- e
|
- p
- d
- e
pojęcia podstawowe |
| ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
postulaty | |||||||
przekształcenia współrzędnych |
| ||||||
zjawiska |
| ||||||
typy cząstek według prędkości | |||||||
prędkości nadświetlne | |||||||
formalizm czasoprzestrzenny |
| ||||||
dowody doświadczalne |
| ||||||
dzieje | |||||||
uczeni |
| ||||||
powiązane teorie |
|
- ISNI: 0000000110227020
- VIAF: 24591712
- LCCN: n80138214
- GND: 116274646
- BnF: 105191491
- SUDOC: 076149617
- SBN: LIAV044469
- NLA: 35712473
- NKC: ola2002142375
- BNE: XX1507974
- NTA: 075267039
- BIBSYS: 2002226
- CiNii: DA02025782
- Open Library: OL5993015A
- PLWABN: 9812830668705606
- NUKAT: n2010123546
- OBIN: 251
- J9U: 987007257529205171
- CANTIC: a10584638
- CONOR: 278193507
- WorldCat: lccn-n80138214
- PWN: 3866578
- Britannica: biography/George-Biddell-Airy
- Universalis: airy-sir-george-biddell
- NE.se: george-biddell-airy
- SNL: George_Biddell_Airy
- Catalana: 0001396
- DSDE: George_Biddell_Airy
- identyfikator w Hrvatska enciklopedija: 1009
- MacTutor: Airy