Niecierpkowate

Niecierpek pospolity

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

niecierpkowate

Nazwa systematyczna

Balsaminaceae A. Rich. in Bory
Dict. Class. Hist. Nat. 2: 173. 31 Dec 1822

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory) – rodzina roślin z rzędu wrzosowców. Należą do niej dwa rodzaje – jeden monotypowy z gatunkiem Hydrocera triflora i drugi – niecierpek Impatiens z około tysiącem gatunków^[3]. Występują w Ameryce Północnej, Eurazji i Afryce^[2]. Do rodzimej flory Polski należy tylko jeden gatunek niecierpka (niecierpek pospolity), ale kilka kolejnych jest zawleczonych i zdziczałych lub uprawianych^[4].

Uprawiane jako ozdobne są liczne gatunki niecierpka, np. niecierpek gruczołowaty (także o jadalnych owocach), niecierpek balsamina, niecierpek Waleriana, niecierpek nowogwinejski i jego mieszańce, Impatiens niamniamensis (młode pędy są spożywane jako warzywo), Impatiens tinctoria (jego bulwy dostarczają też czerwonego barwnika wykorzystywanego w kosmetyce^[3].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne i byliny o mięsistej łodydze, czasem nieco drewniejącej^[3], często mniej lub bardziej przejrzystej^[5]. Rośliny bywają płożące, prosto wzniesione, czasem kępiaste i bulwiaste^[6]. Pędy często korzenią się w dolnych węzłach^[3].
Liście: Skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe lub okółkowe, ogonkowe, bez przylistków, ale często z dwoma gruczołkami przy ogonku^[3]. Liście pojedyncze^[5]. Blaszka liściowa zwykle ząbkowana^[6], często z gruczołkami na ząbkach^[3].
Kwiaty: Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub skupione w kwiatostany (głównie grona i pęczki). Kwiaty obupłciowe, grzbieciste, zwykle odwracające się „do góry nogami” podczas rozwoju. Działki kielicha są trzy, nie są równe i nie są zrośnięte. Dolna działka jest rozdęta woreczkowato lub ma kształt łódeczkowaty, na końcu wyciągnięta jest w ostrogę z miodnikiem. Płatków korony jest pięć i są one wolne (Hydrocera) lub częściowo zrośnięte (Impatiens) i one także zwykle są nierówne. U Impatiens para bocznych płatków jest dwuczęściowa – ich dolna część tworzy wargę. Górny płatek jest często wyraźnie większy lub mniejszy od pozostałych. Pręcików jest pięć. Zalążnia górna, powstaje z pięciu owocolistków. Szyjka słupka jest krótka, na końcu często pięciołatkowa^[3]^[6].
Owoce: Niepękające, mięsiste jagody u Hydrocera^[3]^[6] (też określane jako jagodopodobne pestkowce^[5]) i pękające torebki, których mięsiste ściany w stanie dojrzałym pękają i zwijają się gwałtownie, wyrzucając w efekcie nasiona^[3]^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna i podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina tworząca klad bazalny rzędu wrzosowców wspólnie z Marcgraviaceae i Tetrameristaceae, siostrzana dla tych ostatnich^[2].

wrzosowce

Marcgraviaceae

	Balsaminaceae – niecierpkowate

	Tetrameristaceae

	Polemoniaceae – wielosiłowate

	Fouquieriaceae – okotijowate

Lecythidaceae – czaszniowate

	Sladeniaceae

	Pentaphylacaceae

Sapotaceae – sączyńcowate

	Ebenaceae – hebankowate

	Primulaceae – pierwiosnkowate

Mitrastemonaceae

Theaceae – herbatowate

Symplocaceae – symplokowate

	Styracaceae – styrakowate

	Diapensiaceae – zimnicowate

Sarraceniaceae – kapturnicowate

	Actinidiaceae – aktinidiowate

	Roridulaceae – tuliłezkowate

Clethraceae – orszelinowate

	Cyrillaceae – zwichrotowate

	Ericaceae – wrzosowate

Wykaz rodzajów^[2]

Hydrocera Blume ex Wight & Arnott
Impatiens L. – niecierpek

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd niecierpkowce (Balsaminales Lindl.), podrząd Balsaminineae Engl., rodzina niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory)^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-05-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 488–489. ISBN 978-1-842466346.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101-102, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 96-97, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 206. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Crescent Bloom: Balsaminaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-03-01]. (ang.).