Odwłok

Ten artykuł dotyczy słowa abdomen jako części ciała stawonogów. Zobacz też: jego inne znaczenie.

Ten artykuł od 2009-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Odwłok (abdomen, urosoma) – trzecia, tylna część ciała stawonoga, połączona z tułowiem lub głowotułowiem. Odwłok pokryty jest oskórkiem, ale znacznie delikatniejszym niż okrywy głowy czy głowotułowia. Na odwłoku mogą występować odnóża kroczne; u form bardziej wyspecjalizowanych są one często przekształcone w kądziołki przędne (pająki) czy najrozmaitsze narządy kopulacyjne.

Odwłok może być siedzący (abdomen sessile), czyli szeroko połączony z tułowiem lub głowotułowiem, albo stylikowy (a. petiolatum), czyli połączony cienkim trzonkiem, tzw. stylikiem.

Odwłok owadów uskrzydlonych

U dużej części owadów uskrzydlonych odwłok zachowuje wyraźne ślady segmentacji, choć poszczególne segmenty mogą się zrastać lub ulegać jakimś modyfikacjom. Najsilniej zmodyfikowany jest zazwyczaj ostatni segment odwłoka – telson. Na 7, 8 lub 9 segmencie znajduje się ujście parzystych (u jętek) lub nieparzystych narządów rozrodczych. Brak odnóży lokomocyjnych, choć mogą występować w stadium larwalnym. Często na odwłoku zlokalizowane są różne przydatki płciowe – zwykle w bezpośredniej bliskości otworu płciowego. Czasem jest to pokładełko właściwe (prostoskrzydłe, rośliniarki i inne), czasem teleskopowe (motyle, chrząszcze, muchówki). U samic żądłówek pokładełko właściwe przekształciło się w żądło. U samców pasikoników wyewoluowały klaspersy, służące do przytrzymywania samicy w czasie kopulacji, oraz narząd kopulacyjny w postaci osadzonego między nimi prącia. U jętek i skorków prącie jest parzyste; u wszystkich owadów narządy kopulacyjne mają dość zróżnicowany wygląd i zwykle skomplikowaną budowę. U jętek na telsonie występuje długa nić odwłokowa, mająca znaczenie aerodynamiczne.