Pienikowate

Aphrophoridae

Leach, 1815

pienik ślinianka

Systematyka

Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

uskrzydlone

Rząd

pluskwiaki

Podrząd

cykadokształtne

Nadrodzina

Cercopoidea

Rodzina

pienikowate

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Pienikowate^[1] (Aphrophoridae) – rodzina pluskwiaków z podrzędu cykadokształtnych, licząca ponad 900 opisanych gatunków.

Opis

Pluskwiaki o delikatnie i gęsto owłosionym ciele^[2]. Osiągają długość do 13 mm^[3]. Głowa wyposażona jest w podługowate, niestykające się z nasadami skrzydeł oczy złożone^[4] oraz parę przyoczek, położonych na ciemieniu, ale z dala od jego krawędzi^[2]. Frontoclypeus (zrośnięte czoło i nadustek) jest wypukły. Panewki czułkowe są płytkie i nie zakrywają nasadowych członów czułków. Długość i szerokość tarczki są mniej więcej równe^[4].

Biologia i występowanie

Owady zaliczane do tej rodziny występują na całym świecie, jednak najliczniej w krajach strefy tropikalnej^[5]. W Polsce stwierdzono 15 gatunków^[6] (zob. pienikowate Polski).

Nazwa rodziny pochodzi od pienistej wydzieliny ochronnej, którą otaczają się larwy pienikowatych^[5], widoczne np. na trawie i gałęziach^[7]. Oddychanie umożliwia larwom umieszczony na brzusznej stronie ciała kanał oddechowy. Larwy wysuwają go poza warstwę ochronną podczas pobierania powietrza^[3]. Wydzielana ta jest produkowana przez przewód pokarmowy, a w jej skład wchodzą wytwarzane w cewkach Malpighiego białka i mukopolisacharydy. Piana pienikowatych przypomina tą u krasankowatych i ma grubsze pęcherzyki niż ta u Clastopteridae^[4].

Larwy pienikowatych żywiąc się sokami roślin, powodują w przypadku masowego występowania szkody wśród roślin uprawnych.

Systematyka i filogeneza

Pienikowate należą do nadrodziny Cercopoidea. Filogenetyczne analizy molekularne wskazują, że w ich skład powinny zostać włączone Epipygidae. Klad obejmujący pienikowate i Epipygidae jest najbliżej spokrewniony z krasankowatymi, a linie ewolucyjne obu grup rozeszły się w kredzie, między 122 a 168 milionami lat^[4] (wcześniejsze szacunki Szczerbakowa dokonane na podstawie zapisu kopalnego mówiły o około 100 milionach lat temu^[8]).

Do pienikowatych zalicza się ponad 900 opisanych gatunków, zgrupowanych w rodzajach^[9]:

Abbalomba Distant, 1908
Abdas Distant, 1916
Ainoptyelus Matsumura, 1942
Amarusa Walker, 1857
Aphrophora Germar, 1821
Aphrophorias Kirkaldy, 1910
Aphrophorinella Lallemand, 1946
Aphropsis Metcalf & Horton, 1934
Ariptyelus Matsumura, 1940
Atuphora Matsumura, 1942
Avernus Stål, 1866
Awafukia Matsumura, 1934
Awaphora Matsumura, 1940
Balsana Metcalf, 1952
Basilioterpa Hamilton & Morales, 1992
Bathyllus Stål, 1866
Beesoniella Lallemand, 1933
Betaclovia Matsumura, 1940
Boniphora Matsumura, 1942
Byrebistus Distant, 1920
Capnodistes Breddin, 1903
Carystoterpa Lallemand, 1936
Cephisus Stål, 1866
Choua Liang, 1989
Clovia Stål, 1866
Cloviana Lallemand, 1957
Cnemidanomia Kusnezov, 1932
Cordia Stål, 1866
Daha Distant, 1908
Dasyoptera Metcalf & Bruner, 1925
Dinda Distant, 1908
Dophora Matsumura, 1942
Ecothera Melichar, 1915
Egretius Jacobi, 1908
Eguptyelus Matsumura, 1942
Enocomia Ball, 1919
Eoptyelus Jacobi, 1921
Epicranion Fowler, 1897
Escragnollia Schmidt, 1922
Euclovia Matsumura, 1903
Eulepyronia Schmidt, 1924
Eulepyroniella Schmidt, 1925
Europhora Matsumura, 1942
Eurycercopis Kirkaldy, 1906
Eusounama Liu, 1942
Flosshilda Kirkaldy, 1900
Formophora Matsumura, 1942
Futaptyelus Matsumura, 1942
Gaeta Metcalf & Bruner, 1944
Gallicana Lallemand, 1912
Grellaphia Schmidt, 1920
Handschinia Lallemand, 1935
Hemiapterus Jacobi, 1904
Hemipoophilus Jacobi, 1912
Hiraphora Matsumura, 1940
Hosophora Matsumura, 1942
Hymettus Stål, 1866
Interocrea Walker, 1870
Iophosa Jacobi, 1921
Irlandiana Lallemand, 1957
Iwaptyelus Matsumura, 1942
Izzardana Lallemand, 1957
Jembra Metcalf & Horton, 1934
Jembrana Distant, 1908
Jembroides Matsumura, 1942
Jembrophora Matsumura, 1942
Jembropsis Matsumura, 1940
Jophora Matsumura, 1942
Kageptyelus Matsumura, 1942
Kitaptyelus Matsumura, 1940
Koreptyelus Matsumura, 1942
Kotophora Matsumura, 1940
Lallemandana China & Myers, 1934
Lemoultana Lallemand, 1940
Leocomia Ball, 1919
Leocomiopsis Metcalf & Bruner, 1944
Lepyronia Amyot & Serville, 1843
Lepyroniella Melichar, 1913
Lepyronoxia Melichar, 1915
Lepyropsis Metcalf & Horton, 1934
Liorhina Stål, 1870
Macrofukia Matsumura, 1940
Mandesa Distant, 1908
Maptyelus Matsumura, 1942
Megafukia Matsumura, 1940
Mesoptyelus Matsumura, 1904
Mimoptyelus Matsumura, 1942
Miphora Matsumura, 1940
Nagaclovia Matsumura, 1940
Nagafukia Matsumura, 1940
Nagophora Matsumura, 1940
Napotrephes Stål, 1866
Neoavernus Distant, 1909
Neophilaenus Haupt, 1935
Nesaphrestes Kirkaldy, 1907
Nikkofukia Matsumura, 1940
Nikkoptyelus Matsumura, 1942
Nokophora Matsumura, 1940
Novaphrophara Lallemand, 1940
Novophilaenus Lallemand, 1936
Nyanja Distant, 1908
Obiphora Matsumura, 1942
Ogaphora Matsumura, 1942
Oiptyelus Matsumura, 1942
Okiptyelus Matsumura, 1940
Omalophora Matsumura, 1942
Orthorapha Westwood, 1832
Paralepyroniella Metcalf, 1952
Paraphilaenus Vilbaste, 1962
Paraphrophora Fowler, 1897
Pareurycercopis Lallemand & Synave, 1953
Patriziana Lallemand, 1935
Pentacanthoides Metcalf, 1952
Perinoia Walker, 1851
Petaphora Matsumura, 1942
Peuceptyelus Sahlberg, 1871
Philaenarcys Hamilton, 1979
Philaenus Stål, 1864
Philagra Stål, 1863
Philagrina Lallemand, 1946
Philaronia Ball, 1899
Plinia Stål, 1866
Poophilus Stål, 1866
Pseudaphronella Evans, 1966
Pseudaphrophora Schmidt, 1924
Pseudocraniolum Hedicke, 1923
Ptyelinellus Lallemand, 1946
Ptyelus Le Peletier de Saint-Fargeau & Serville, 1825
Qinophora Chou & Liang, 1987
Sabphora Matsumura, 1942
Sagophora Matsumura, 1942
Salomonia Lallemand, 1940
Sappoptyelus Matsumura, 1942
Seiphora Matsumura, 1942
Sepullia Stål, 1866
Sinophora Melichar, 1902
Sounama Distant, 1908
Sphodroscarta Stål, 1869
Strandiana Lallemand, 1936
Takagia Matsumura, 1942
Takaphora Matsumura, 1942
Tamaphora Matsumura, 1942
Tilophora Matsumura, 1942
Tobiphora Matsumura, 1942
Todophora Matsumura, 1940
Tonkaephora Matsumura, 1942
Toroptyelus Matsumura, 1942
Tremapterus Spinola, 1850
Trigophora Matsumura, 1942
Tukaphora Matsumura, 1942
Vervactor Distant, 1916
Witteella Lallemand, 1941
Xenaphrophora Fowler, 1897
Yamaphora Matsumura, 1942
Yaphora Matsumura, 1942
Yezophora Matsumura, 1940
Yunnana China, 1925

Przypisy

↑ Aphrophoridae Amyot et Audinet-Serville, 1843 — pienikowate. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2015-11-29].
↑ ^a ^b Christopher H. Dietrich: Auchenorrhyncha (Cicadas, Spittlebugs, Leafhoppers, Treehoppers and Plathoppers). W: Encyclopedia of Insects. Vincent H. Resh, Ring T. Cardé (red.). Academic Press, 2009, s. 56–63. ISBN 978-0-08-092090-0.
↑ ^a ^b Family Cercopidae - Spittlebugs. BugGuide.net. [dostęp 2014-05-22].
↑ ^a ^b ^c ^d Jason R. Cryan, Gavin J. Svenson. Family-level relationships of the spittlebugs and froghoppers (Hemiptera: Cicadomorpha: Cercopoidea). „Systematic Entomology”. 35, s. 393–415, 2010. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2009.00520.x.
↑ ^a ^b Peniki. W: praca zbiorowa: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 3. M-R. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 510.
↑ C. Gębicki: rodzina: Aphrophoridae Amyot et Audinet-Serville, 1843 — pienikowate. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2017-07-11].
↑ Marek Guzik. Efekty działalności zwierząt. Cz. 2. „W górach”. 11 (1), 2007.
↑ D.E. Shcherbakov: Origin and evolution of the Auchenorrhyncha as shown in the fossil record. W: C.W. Schaeffer (red.): Studies on Hemipteran Phylogeny. Lanham: Entomological Society of America, 1996, s. 31–45, seria: Thomas Say Publications in Entomology.
↑ Adeline Soulier-Perkins: Aphrophoridae Amyot & Serville, 1843. [w:] Cercopoidea Organised On Line [on-line]. [dostęp 2017-07-11].

Rodziny pluskwiaków

królestwo: zwierzęta
typ: stawonogi
gromada: owady
podgromada: uskrzydlone
infragromada: nowoskrzydłe
nadrząd: Paraneoptera

Piewiki

Fulgorokształtne

Coleoscytoidea	†Coleoscytidae
Fulgoroidea	Acanaloniidae Achilidae Achilixiidae cybelowate Derbidae Eurybrachidae Flatidae Fulgoridae †Fulgoridiidae Gengidae Hypochthonellidae Kinnaridae †Lalacidae Lophopidae Meenoplidae †Neazoniidae Nogodinidae ocikowate owoszczowate †Perforissidae †Qiyangiricaniidae Ricaniidae sietnicowate szrońcowate szydlakowate Tropiduchidae †Weiwoboidae
Surijokocixioidea	†Surijokocixiidae

Cykadokształtne

Cercopoidea	†Cercopionidae Clastopteridae Epipygidae krasankowate Machaerotidae pienikowate †Procercopidae †Sinoalidae
Cicadoidea	piewikowate Tettigarctidae
Dysmorphoptiloidea	†Dysmorphoptilidae †Eoscarterellidae †Magnacicadiidae
Hylicelloidea	†Chiliocyclidae †Hylicellidae †Mesojabloniidae
Membracoidea	Aetalionidae †Archijassidae Melizoderidae Myerslopiidae skoczkowate zgarbowate
Palaeontinoidea	†Dunstaniidae †Mesogereonidae †Palaeontinidae
Pereborioidea	†Curvicubitidae †Ignotalidae †Pereboriidae
Prosboloidea	†Prosbolidae †Maguviopseidae
Prosbolopseoidea	†Prosbolopseidae

Pluskwiaki różnoskrzydłe

Dipsocoromorpha

Dipsocoroidea	Ceratocombidae †Cuneocoridae Dipsocoridae Hypsipterygidae Schizopteridae
Stemmocryptoidea	Stemmocryptidae

Enicocephalomorpha

Enicocephaloidea	Aenictopecheidae Enicocephalidae

Pluskwiaki półwodne

Gerroidea	nartnikowate Hermatobatidae
Hebroidea	błotnicowate
Hydrometroidea	Macroveliidae poślizgowate
Mesovelioidea	Madeoveliidae Paraphrynoveliidae plesicowate wodziarkowate

Leptopodomorpha

Leptopodoidea	Leotichiidae †Leptaphelocheiridae Leptopodidae Omaniidae †Palaeoleptidae
Saldoidea	Aepophilidae †Archegocimicidae nabrzeżkowate

Pluskwiaki wodne właściwe

Corixoidea	†Shurabellidae wioślakowate
Naucoroidea	Aphelocheiridae †Leptaphelocheiridae Potamocoridae †Triassocoridae żyrytwowate
Nepoidea	Belostomatidae płoszczycowate
Notonectoidea	pluskolcowate
Pleoidea	Helotrephidae †Mesotrephidae pianówkowate †Scaphocoridae
Ochteroidea	Gelastocoridae Ochteridae

Cimicomorpha

Cimicoidea	Curaliidae dziubałkowate pluskwowate Lasiochilidae Lyctocoridae Plokiophilidae Polyctenidae †Torirostratidae Velocipedidae †Vetanthocoridae
Joppeicoidea	Joppeicidae
Miroidea	tasznikowate Microphysidae
Naboidea	Medocostidae zażartkowate
Reduvoidea	Pachynomidae †Ceresopseidae zajadkowate
Thaumastocoroidea	Thaumastocoridae
Tingoidea	†Ebboidae †Hispanocaderidae †Ignotingidae prześwietlikowate

Pentatomomorpha

Aradoidea	†Kobdocoridae korowcowate Termitaphididae
Coreoidea	Hyocephalidae smyczykowate Stenocephalidae †Trisegmentatidae wtykowate wysysowate †Yuripopovinidae
Idiostoloidea	Henicocoridae Idiostolidae
Lygaeoidea	Artheneidae Blissidae brudźcowate Colobathristidae Cryptorhamphidae Malcidae Meschiidae Ninidae Pachygronthidae †Pachymeridiidae płaszczyńcowate sienikowate skupieńcowate smukleńcowate wyłupieniowate wzdęcielowate zwińcowate
Pyrrhocoroidea	kowalowate Largidae
Tarczówki	Aphylidae błyszczykowate Canopidae Cyrtocoridae Dinidoridae Lestoniidae Megarididae †Mesopentacoridae Parastrachiidae Phloeidae pawężowate †Primipentatomidae †Probascanionidae †Protocoridae puklicowate Saileriolidae tarczówkowate Tesseratomidae Thaumastellidae Urostylididae †Venicoridae ziemikowate żółwinkowate

Coelorrhyncha

Peloridiomorpha	†Hoploridiidae †Karabasiidae Peloridiidae †Progonocimicidae
Progonocimicomorpha	†Progonocimicidae

Piersiodziobe

czerwce

Aclerdidae
†Albicoccidae
†Apticoccidae
†Arnoldidae
Beesoniidae
†Burmacoccidae
brzózkowate
Conchaspididae
Dactylopiidae
drewnikowate
†Electrococcidae
Eriococcidae
†Grimaldiellidae
†Grohnidae
gwiazdoszowate
†Hammanococcidae
Halimococcidae
†Hodgsonicoccidae
†Inkaidae
†Jersicoccidae
†Kozariidae
†Kukaspididae
kermesowate
korowinowcowate
†Labiococcidae
†Lebanococcidae
Lecanodiaspididae
†Lithuanicoccidae
Margarodidae
miłkowate
misecznikowate
†Pennygullaniidae
Phenacoleachiidae
Phoenicococcidae
†Serafinidae
Stictococcidae
tarcznikowate
†Weitschatidae
wełnowcowate
zabielicowate

koliszki

Aphalaridae
Calophyidae
Carsidaridae
Homotomidae
†Liadopsyllidae
Liviidae
†Malmopsyllidae
Phacopteronidae
†Protopsyllidiidae
Psyllidae
Triozidae

mączliki

mączlikowate

mszyce

Adelgoidea	ochojnikowate †Elektraphididae †Mesozoicaphididae
Aphidoidea	mszycowate †Bajsaphididae †Canadaphididae †Cretamyzidae †Drepanochaitophoridae †Oviparosiphidae †Sinaphididae
Genaphidoidea	†Genaphididae
Naibioidea	†Dracaphididae †Naibiidae †Sinojuraphididae
Palaeoaphidoidea	†Ellinaphididae †Isolitaphididae †Juraphididae †Palaeoaphididae †Parvaverrucosidae †Rasnitsynaphididae †Shaposhnikoviidae †Szelegiewicziidae
Phylloxeroidea	filokserowate
Tajmyraphidoidea	†Burmitaphididae †Grassyaphididae †Khatangaphididae †Lebanaphididae †Retinaphididae †Tajmyraphididae
Triassoaphidoidea	†Creaphididae †Leaphididae †Lutevanaphididae †Triassoaphididae