Spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna
Numer IPA | 103, 132 | |||
---|---|---|---|---|
ts | ||||
Jednostka znakowa | ts | |||
Unikod | U+0074 U+0073 | |||
UTF-8 (hex) | 74 73 | |||
ʦ | ||||
Jednostka znakowa | ʦ | |||
Unikod | U+02a6 | |||
UTF-8 (hex) | ca a6 | |||
ƾ | ||||
Jednostka znakowa | ƾ | |||
Unikod | U+01be | |||
UTF-8 (hex) | c6 be | |||
Inne systemy | ||||
X-SAMPA | ts | |||
Kirshenbaum | ts | |||
Przykład | ||||
informacje • pomoc | ||||
| ||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna (spółgłoska zwarto-szczelinowa przedniojęzykowo-dziąsłowa bezdźwięczna) – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych, oznaczany w międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA symbolem [ʧ] lub [ʦ]. W innych systemach transkrypcji fonetycznej może bywa oznaczana symbolem [č][1]. Czyta się jak polskie „cz” lub „c”.
Artykulacja
Opis
W czasie artykulacji tej spółgłoski czubek lub przednia część języka zwiera się z dziąsłami lub szczeliną między nimi. Początkowo następuje pełne zwarcie, jak w głoskach zwartych, które następnie zmienia się w szczelinę, jak w głoskach szczelinowych[1]. Jednocześnie jest to spółgłoska bezdźwięczna.
Warianty
- wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego daje wersję zmiękczoną (spalatalizowaną)[1]
Przykłady
- w języku polskim: depcz (alofon niespalatalizowany), ucz ją, Czile (alofon spalatalizowany)[2] (należy zauważyć, że w polszczyźnie standardowej istnieje różnica między głoską zwarto-językową „cz” a zbitką spółgłosek zwartej i szczelinowej „t” i „sz”, czyli „wieczny” wymawiane jest inaczej niż „wietrzny” – [vjeʧnɨ] i [vjetʃnɨ][3], choć w niektórych dialektach nie ma tego rozróżnienia, tj. zbitki te mają tendencję do tworzenia spółgłoski [č][4])
Porównanie między językami
W przypadku, gdy w danym języku istnieje więcej niż jedna bezdźwięczna spółgłoska zwarto-szczelinowa, spółgłoski mogą być określane na podstawie dodatkowych cech artykulacji, wtedy w przypadku języka polskiego dziąsłowe określa się również jako szumiące w odróżnieniu od zębowych, czyli syczących i twardopodniebiennych, czyli ciszących. Może to prowadzić do niedokładnego utożsamiania głosek z różnych języków, gdyż w języku angielskim głoska szumiąca [ʧ] (np. występująca dwukrotnie w słowie church) jest raczej twardopodniebienna niż dziąsłowa[2] (właściwie jest pośrednia, tj. zadziąsłowa)[5]. Również występujące w językach słowiańskich spółgłoski określane przez jednych jako dziąsłowe są określane jako zadziąsłowe, przy czym w języku polskim i rosyjskim dodatkową cechą je wyróżniającą jest retrofleksja[6]. W językach i dialektach, w których istnieje rozróżnienie między spółgłoskami zadziąsłowymi i dziąsłowymi, spółgłoska dziąsłowa zbliża się do zazębowej, takiej jak polskie „c”[7].
Ze względu na różnice wynikające z dodatkowych cech miejsca artykulacji postulowane bywa, aby w niektórych przypadkach używać innych określeń. Przykładowo, polskie „c” jest określane jako (za)zębowe[3], podczas gdy grupę głosek odpowiadających polskiemu „sz” (a więc dotyczy to i „cz”) określa się jako retrofleksyjne, a angielskiemu „sh” (a więc i „ch”) jako zadziąsłowe lub dziąsłowo-podniebienne[6].
Przypisy
- ↑ a b c Charakterystyka głosek. W: Danuta Ostaszewska, Jolanta Tambor: Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 29–47. ISBN 978-83-01-14896-6.
- ↑ a b The Polish and American English Consonant Phonemes: A Description. W: Andrzej Kopczyński: Polish and American English Consonant Phonemes : A Contrastive Study. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 29–67.
- ↑ a b Wiktor Jassem. Polish. „Journal of the International Phonetic Association”. 1 (33), s. 103–107, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001191. (ang.).
- ↑ Halina Karaś: Grupy spółgłoskowe strz, zdrz, trz, drz. [w:] Gwary polskie. Przewodnik multimedialny [on-line]. Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW / Towarzystwo Kultury Języka. [dostęp 2018-04-06]. (pol.).
- ↑ April McMahon: An Introduction to English Phonology. Edynburg: Edinburgh University Press, 2002, s. 32, seria: Edinburgh Textbooks on the English Language. ISBN 0-7486-1252-1.
- ↑ a b Postalveolar Fricatives in Slavic Languages as Retroflexes. W: Silke Hamman: OTS Yearbook 2002. S. Baauw, M. Huiskes, M. Schoorlemmer (red.). Utrecht: Utrecht Institute of Linguistics, 2002, s. 105–127.
- ↑ Dawn Bates, Thom Hess, Vi Hilbert: Lushootseed Dictionary. University of Washington Press, 1994, s. xii.
- p
- d
- e
wargowe | przedniojęzykowe | tylnojęzykowe | laryngalne | |||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
dwuwar- gowe | wargowo- zębowe | językowo- wargowe | zębo- we | przednio- językowo- dziąsłowe | zadziąs- łowe | z retroflek- sją | podnie- bienne | miękko- podnie- bienne | języcz- kowe | gardłowe / nagłośniowe | krtaniowe | |||||||||||||||
nosowe | m̥ | m | ɱ | n̼ | n̥ | n | ɳ̊ | ɳ | ɲ̊ | ɲ | ŋ̊ | ŋ | ɴ | |||||||||||||
zwarte | p | b | p̪ | b̪ | t̼ | d̼ | t | d | ʈ | ɖ | c | ɟ | k | ɡ | q | ɢ | ʡ | ʔ | ||||||||
syczące zwarto-szczelinowe | ts | dz | t̠ʃ | d̠ʒ | ʈʂ | ɖʐ | t̠ɕ | d̠ʑ | ||||||||||||||||||
niesyczące zwarto-szczelinowe | pɸ | bβ | p̪f | b̪v | t̪θ | d̪ð | tɹ̝̊ | dɹ̝ | t̠ɹ̠̊˔ | d̠ɹ̠˔ | cç | ɟʝ | kx | ɡɣ | qχ | ʡʢ | ʔh | |||||||||
syczące szczelinowe | s | z | ʃ | ʒ | ʂ | ʐ | ɕ | ʑ | ||||||||||||||||||
niesyczące szczelinowe | ɸ | β | f | v | θ̼ | ð̼ | θ | ð | θ̠ | ð̠ | ɹ̠̊˔ | ɹ̠˔ | ɻ˔ | ç | ʝ | x | ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | h | ɦ | |||
półotwarte | ʋ̥ | ʋ | ɹ̥ | ɹ | ɻ̊ | ɻ | j̊ | j | ɰ̊ | ɰ | ʔ̞ | |||||||||||||||
uderzeniowe | ⱱ̟ | ⱱ | ɾ̼ | ɾ̥ | ɾ | ɽ̊ | ɽ | ɢ̆ | ʡ̆ | |||||||||||||||||
drżące | ʙ̥ | ʙ | r̥ | r | ʀ̥ | ʀ | ʜ | ʢ | ||||||||||||||||||
boczne zwarto-szczelinowe | tɬ | dɮ | ʈɭ̊˔ | cʎ̝̊ | kʟ̝̊ | ɡʟ̝ | ||||||||||||||||||||
boczne szczelinowe | ɬ | ɮ | ɭ̊˔ | ɭ˔ | ʎ̝̊ | ʎ̝ | ʟ̝̊ | ʟ̝ | ||||||||||||||||||
boczne półotwarte | l̥ | l | ɭ̊ | ɭ | ʎ̥ | ʎ | ʟ̥ | ʟ | ʟ̠ | |||||||||||||||||
boczne uderzeniowe | ɺ | ɭ̆ | ʎ̆ | ʟ̆ |
dwuwar- gowe | wargowo- zębowe | zębowe | przednio- językowo- dziąsłowe | zadziąs- łowe | z retroflek- sją | podnie- bienne | miękko- podnie- bienne | języcz- kowe | gardło- we | krtaniowe | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ejektywne | zwarte | pʼ | tʼ | ʈʼ | cʼ | kʼ | qʼ | ʡʼ | |||||||||||||||
zwarto- szczelinowe | t̪θʼ | tsʼ | t̠ʃʼ | ʈʂʼ | kxʼ | qχʼ | |||||||||||||||||
szczelinowe | ɸʼ | fʼ | θʼ | sʼ | ʃʼ | ʂʼ | ɕʼ | xʼ | χʼ | ||||||||||||||
boczne zwarto- szczelinowe | tɬʼ | cʎ̝̊ʼ | kʟ̝̊ʼ | ||||||||||||||||||||
boczne szczelinowe | ɬʼ | ||||||||||||||||||||||
mlaski | nieprzydechowe/ dźwięczne | ʘ | ʘ̬ | ǀ | ǀ̬ | ǃ | ǃ̬ | ǃ˞ | ǃ̬˞ | ǂ | ǂ̬ | ◌ˀ | |||||||||||
nosowe | ʘ̃ | ǀ̃ | ǃ̃ | ǃ̃˞ | ǂ̃ | ◌̃ˀ | |||||||||||||||||
boczne | ǁ | ǁ̬ | |||||||||||||||||||||
boczne nosowe | ǁ̃ | ||||||||||||||||||||||
iniektywne | ɓ̥ | ɓ | ɗ̥ | ɗ | ᶑ̥ | ᶑ | ʄ̊ | ʄ | ɠ̊ | ɠ | ʛ̥ | ʛ |
|
|