Sparceta

Sparceta
Ilustracja
Morfologia (sparceta siewna)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

sparceta

Nazwa systematyczna
Onobrychis Mill.
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3]
Typ nomenklatoryczny

non designatus[3]

Synonimy
  • Dendrobrychis Galushko
  • Echinolobium Desv.
  • Eriocarpaea Bertol.
  • Xanthobrychis Galushko[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Sparceta piaskowa
Onobrychis cornuta
Onobrychis humilis
Onobrychis montana

Sparceta (Onobrychis Mill.) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Obejmuje ok. 205 gatunków[4]. Występują one w Azji (poza strefą tropikalną), w Europie i w północnej Afryce[4][5]. Największe zróżnicowanie osiąga w Azji centralnej i południowo-zachodniej (w Turcji 46 gatunków)[6]. W Polsce występują jako rodzime dwa gatunki – sparceta górska (O. montana) i sparceta piaskowa (O. arenaria), a jako gatunek zdziczały i zadomowiony sparceta siewna (O. viciifolia)[7]. Rośliny te rosną w zbiorowiskach trawiastych, w miejscach suchych, w widnych lasach, na terenach skalistych. Niektóre gatunki są cenionymi roślinami pastewnymi (zwłaszcza na terenach suchych), szczególnie ceniona i szeroko rozpowszechniona jest sparceta siewna[5][6].

Morfologia

Kwiatostan spercety siewnej
Pokrój
Byliny i rośliny jednoroczne, rzadko cierniste krzewy o wysokości nie przekraczającej 1 m[6][5]. Poszczególne gatunki są trudne do rozróżnienia[8].
Liście
Nieparzysto pierzaście złożone z 4 do 14 parami listków[6]. Listki w parach naprzeciwległych, całobrzegie. Przylistki łuskowate, zrosłe, rzadko okazałe[5].
Kwiaty
Motylkowe, zebrane w grona liczące do 40 lub więcej kwiatów, wyrastające na długich szypułach. Kielich zrosłodziałkowy, dzwonkowaty lub cylindryczny, powstający z 5 działek podobnych do siebie długością. Płatki korony nierówne i zróżnicowane, zwykle czerwone, różowe, rzadko żółte, zwykle wyraźnie żyłkowane. Górny płatek tworzy żagielek, ma brzegi odgięte do tyłu. Dwa boczne płatki tworzą zaokrąglone skrzydełka otulające dolny płatek, tworzący łódeczkę skrywającą pręciki i słupek. Dziewięć pręcików jest zrośniętych w rurkę, pojedynczy, najwyższy jest wolny. Słupek pojedynczy z zalążnią górną, szyjka nitkowata, znamię główkowate[6][5].
Owoce
Strąki zwykle jednonasienne, kulistawe, często z wydatnymi żyłkami i na grzbiecie oraz po bokach kolczaste[6][5][8]. U niektórych gatunków (np. O. crista-galli) kolce pełnią rolę czepną dzięki czemu strąki rozprzestrzeniane są epizoochorycznie[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów plemienia Hedysareae w podrodzinie bobowatych właściwych Faboideae w rodzinie bobowatych (motylkowatych) Fabaceae[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Hedysareae[9][10].

Wykaz gatunków[4]
  • Onobrychis acaulis Bornm.
  • Onobrychis aequidentata (Sm.) d'Urv.
  • Onobrychis afghanica Širj. & Rech.f.
  • Onobrychis alamutensis Amirahm., Kaz.Osaloo & Charkhch.
  • Onobrychis alatavica Bajtenov
  • Onobrychis alba (Waldst. & Kit.) Desv.
  • Onobrychis albiflora Hub.-Mor.
  • Onobrychis alborzensis Ranjbar & Hajmoradi
  • Onobrychis aliacmonia Rech.f.
  • Onobrychis altissima Grossh.
  • Onobrychis alyassinicus Parsa
  • Onobrychis amoena Popov & Vved.
  • Onobrychis andalanica Bornm.
  • Onobrychis angustifolia Chinth.
  • Onobrychis aragatzi Arevsch.
  • Onobrychis araxina Schischk.
  • Onobrychis arenaria (Kit.) DC. – sparceta piaskowa
  • Onobrychis argaea Boiss. & Balansa
  • Onobrychis argentea Boiss.
  • Onobrychis argyrea Boiss.
  • Onobrychis arnacantha Bunge ex Boiss.
  • Onobrychis assadii Ranjbar, Tolui & Amirab.
  • Onobrychis atropatana Boiss.
  • Onobrychis aucheri Boiss.
  • Onobrychis aurea Ranjbar, Amirab. & Ghahrem.
  • Onobrychis avajensis Ranjbar
  • Onobrychis avanakensis Amirahm.
  • Onobrychis bakuensis Ranjbar, Vitek & Karamian
  • Onobrychis baldzuanica Širj.
  • Onobrychis beata Širj.
  • Onobrychis biebersteinii Širj.
  • Onobrychis bobrovii Grossh.
  • Onobrychis bojnurdensis Ranjbar & Hajmoradi
  • Onobrychis bornmuelleri Freyn
  • Onobrychis buhseana Bunge ex Boiss.
  • Onobrychis bungei Boiss.
  • Onobrychis cadevallii Jahand., Maire & Pau
  • Onobrychis calabrica Širj.
  • Onobrychis cappadocica Boiss.
  • Onobrychis caput-galli (L.) Lam.
  • Onobrychis carduchorum C.C.Towns.
  • Onobrychis chaldoranensis Toluei, Ranjbar & Wink
  • Onobrychis chorassanica Bunge ex Boiss.
  • Onobrychis cigdemiae Yıld.
  • Onobrychis cilicica Kit Tan & Sorger
  • Onobrychis citrina Kit Tan, Stevan. & Vold
  • Onobrychis citrinoides Kit Tan
  • Onobrychis conferta (Desf.) Desv.
  • Onobrychis cornuta (L.) Desv.
  • Onobrychis crista-galli (L.) Lam.
  • Onobrychis cyri Grossh.
  • Onobrychis daghestanica Grossh.
  • Onobrychis darwasica Vassilcz.
  • Onobrychis dasycephala Baker
  • Onobrychis dealbata Stocks
  • Onobrychis degenii Dörfl.
  • Onobrychis densijuga Hedge & Hub.-Mor.
  • Onobrychis depauperata Boiss.
  • Onobrychis dielsii Vassilcz.
  • Onobrychis dushanbensis Ranjbar, Vitek & Karamian
  • Onobrychis ebenoides Boiss. & Spruner
  • Onobrychis echidna Lipsky
  • Onobrychis elata Boiss. & Balansa
  • Onobrychis elymaitica Boiss. & Hausskn.
  • Onobrychis eubrychidea Boiss.
  • Onobrychis fallax Freyn & Sint.
  • Onobrychis farimanensis Ranjbar & Askari
  • Onobrychis freitagii Rech.f.
  • Onobrychis galegifolia Boiss.
  • Onobrychis garinensis Dehshiri
  • Onobrychis gaubae Bornm.
  • Onobrychis germanicopolitana Hub.-Mor. & C.Simon
  • Onobrychis gontscharowii Vassilcz.
  • Onobrychis gracilis Besser
  • Onobrychis grandis Lipsky
  • Onobrychis grossheimii Kolak.
  • Onobrychis gypsicola Rech.f.
  • Onobrychis hajastana Grossh.
  • Onobrychis halysensis Širj.
  • Onobrychis hamata Vassilcz.
  • Onobrychis haussknechtii Boiss.
  • Onobrychis heliocarpa Boiss.
  • Onobrychis hemicycla C.I.Blanche ex Boiss.
  • Onobrychis heterophylla C.A.Mey.
  • Onobrychis hohenackeriana C.A.Mey.
  • Onobrychis huetiana Boiss.
  • Onobrychis humilis (Loefl.) G.López
  • Onobrychis hypargyrea Boiss.
  • Onobrychis iberica Grossh.
  • Onobrychis inermis Steven
  • Onobrychis iranensis Amirab. & Ghanavati
  • Onobrychis iranshahrii Rech.f.
  • Onobrychis jailae Czernova
  • Onobrychis kabylica (Bornm.) Širj.
  • Onobrychis kachetica Boiss. & Buhse
  • Onobrychis kemulariae Chinth.
  • Onobrychis kermanensis (Širj. & Rech.f.) Rech.f.
  • Onobrychis kluchorica Chinth.
  • Onobrychis komarovii Grossh.
  • Onobrychis kotschyana Fenzl
  • Onobrychis kuchanensis Ranjbar, Hajmoradi & Karamian
  • Onobrychis kurdica Post
  • Onobrychis lahidjanicus Parsa
  • Onobrychis lasistanica Širj.
  • Onobrychis laxiflora Baker
  • Onobrychis longipes Bunge ex Boiss.
  • Onobrychis lunata Boiss.
  • Onobrychis luristanica Rech.f.
  • Onobrychis maassoumii Kaveh, Amirahm. & Kaz.Osaloo
  • Onobrychis macrorhiza Rech.f.
  • Onobrychis major (Boiss.) Hand.-Mazz.
  • Onobrychis majorovii Grossh.
  • Onobrychis marandensis Amirab. & Ghanavati
  • Onobrychis marashensis H.Duman & Vural
  • Onobrychis mazanderanica Rech.f.
  • Onobrychis megalobotrys Aitch. & Baker
  • Onobrychis megaloptera Kovalevsk.
  • Onobrychis megataphros Boiss.
  • Onobrychis mehmetchiquii Aybeke & Dane
  • Onobrychis melanotricha Boiss.
  • Onobrychis merxmuelleri Podlech
  • Onobrychis meschetica Grossh.
  • Onobrychis meshhedensis (Širj. & Rech.f.) Ranjbar
  • Onobrychis michauxii DC.
  • Onobrychis micrantha Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
  • Onobrychis microptera Baker
  • Onobrychis montana DC. – sparceta górska
  • Onobrychis mozaffarianii Amirab.
  • Onobrychis mucronifolia Ranjbar & Hadadi
  • Onobrychis mutensis Kit Tan & Sorger
  • Onobrychis nemecii Širj.
  • Onobrychis neychalanensis Ranjbar, Hadadi & Karamian
  • Onobrychis nikitinii Orazm.
  • Onobrychis nitida Boiss.
  • Onobrychis novopokrovskii Vassilcz.
  • Onobrychis nummularia Stocks
  • Onobrychis occulta Hedge & Hub.-Mor.
  • Onobrychis ornata Desv.
  • Onobrychis oshnaviyehensis Ranjbar
  • Onobrychis oxyodonta Boiss.
  • Onobrychis oxyptera Boiss.
  • Onobrychis oxytropoides Bunge ex Boiss.
  • Onobrychis pallasii (Willd.) M.Bieb.
  • Onobrychis patula Ranjbar, Joharchi & Karamian
  • Onobrychis paucijuga Bornm.
  • Onobrychis peloponnesiaca (Iatroú & Kit Tan) Iatroú & Kit Tan
  • Onobrychis persica Širj. & Rech.f.
  • Onobrychis petraea (M.Bieb. ex Willd.) Fisch.
  • Onobrychis pindicola Hausskn.
  • Onobrychis pisidica Boiss.
  • Onobrychis plantago Bornm.
  • Onobrychis podperae Širj.
  • Onobrychis poikilantha Rech.f.
  • Onobrychis psoraleifolia Boiss.
  • Onobrychis ptolemaica (Delile) DC.
  • Onobrychis ptychophylla Širj. & Rech.f.
  • Onobrychis pulchella Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
  • Onobrychis pyrenaica (Sennen) Sennen ex Širj.
  • Onobrychis quadrijuga Hedge & Hub.-Mor.
  • Onobrychis radiata (Desf.) M.Bieb.
  • Onobrychis rechingerorum Wendelbo
  • Onobrychis reuteri Leresche
  • Onobrychis richardi Baker
  • Onobrychis ruprechtii Grossh.
  • Onobrychis samanganica Rech.f.
  • Onobrychis saravschanica B.Fedtsch.
  • Onobrychis sauzakensis Širj. & Rech.f.
  • Onobrychis saxatilis (L.) Lam. – sparceta skalna
  • Onobrychis schahuensis Bornm.
  • Onobrychis schugnanica B.Fedtsch.
  • Onobrychis schuschajensis O.D.Agajeva
  • Onobrychis scrobiculata Boiss.
  • Onobrychis shahpurensis Rech.f.
  • Onobrychis silvanensis Aytaç, Rabaute & Coulot
  • Onobrychis sintenisii Bornm.
  • Onobrychis sirdjanicus Parsa
  • Onobrychis sivasica Kit Tan & Sorger
  • Onobrychis sojakii Rech.f.
  • Onobrychis sosnowskyi Grossh.
  • Onobrychis sphaciotica Greuter
  • Onobrychis spinosissima Baker
  • Onobrychis splendida Rech.f. & Podlech
  • Onobrychis squarrosa Viv.
  • Onobrychis stenorhiza DC.
  • Onobrychis stenostachya Freyn
  • Onobrychis stewartii Baker
  • Onobrychis subacaulis Boiss.
  • Onobrychis subnitens Bornm.
  • Onobrychis sulphurea Boiss. & Balansa
  • Onobrychis supina (Vill.) DC.
  • Onobrychis susiana Nábělek
  • Onobrychis szovitsii Boiss.
  • Onobrychis talagonica Rech.f.
  • Onobrychis tavernierifolia Stocks ex Boiss.
  • Onobrychis tesquicola Krytzka
  • Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv.
  • Onobrychis transcaspica V.A.Nikitin
  • Onobrychis transcaucasica Grossh.
  • Onobrychis vaginalis C.A.Mey.
  • Onobrychis vanensis (Hedge) Ponert
  • Onobrychis vassilczenkoi Grossh.
  • Onobrychis venosa (Desf.) Desv.
  • Onobrychis verae Širj.
  • Onobrychis × versurarum Rech.
  • Onobrychis viciifolia Scop. – sparceta siewna
  • Onobrychis × wachteri Murr
  • Onobrychis wettsteinii Nábělek

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26]  (ang.).
  3. ↑ a b Onobrychis. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-04-10].
  4. ↑ a b c d Onobrychis Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-01].
  5. ↑ a b c d e f Langran Xu & Byoung-Hee Choi: Onobrychis Miller. [w:] Flora of China [on-line]. [dostęp 2014-04-10].
  6. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 130. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 123, ISBN 978-83-62975-45-7 .
  8. ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 236. ISBN 83-7079-778-4.
  9. ↑ Genus: Onobrychis Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].
  10. ↑ Genus Onobrychis Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-01].
Kontrola autorytatywna (takson):
  • NKC: ph1104058
  • J9U: 987007532281505171
Encyklopedia internetowa:
  • SNL: Onobrychis
  • DSDE: esparsette
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 13466
  • Flora of China: 122934
  • GBIF: 2972544
  • identyfikator iNaturalist: 55444
  • IPNI: 23070-1
  • ITIS: 26809
  • NCBI: 3881
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30311989-2
  • Tela Botanica: 86890
  • identyfikator Tropicos: 40032025
  • USDA PLANTS: ONOBR