Strefa czasowa

Strefy czasowe na świecie

Strefa czasowa – wytyczony obszar powierzchni Ziemi o szerokości średnio 15° (360°/24) długości geograficznej, rozciągający się południkowo między biegunami, w którym urzędowo obowiązuje jednakowy czas (czas strefowy). Przeważnie jest on średnim czasem słonecznym środkowego południka tej strefy, który różni się o całkowitą liczbę godzin od czasu uniwersalnego. Są jednak wprowadzone urzędowo strefy, w których czas różni się od czasu uniwersalnego o niecałkowitą liczbę godzin.

Geneza i zasady podziału

Mapa Europy przedstawiająca różnice między czasem strefowym a słonecznym w lecie

     ± 30 minut

     1 godzina ± 30 minut

     2 godziny ± 30 minut

     3 godziny ± 30 minut

Mapa Europy przedstawiająca różnice między czasem strefowym a słonecznym w zimie

     −1 godzina ± 30 minut

     ± 30 minut

     1 godzina ± 30 minut

     2 godziny ± 30 minut

Wszystkie punkty położone na tym samym południku mają ten sam czas lokalny (miejscowy). Każda zmiana długości geograficznej powoduje zmianę lokalnego czasu – gdy ludzie zaczęli przemieszczać się coraz częściej i szybciej, stawało się to bardzo niewygodne. Czas uniwersalny i strefy czasowe zostały zaproponowane w 1878 roku przez kanadyjskiego wynalazcę Sandforda Fleminga, zaś wprowadzono je w 1884 roku.

Całą Ziemię podzielono na 24 strefy czasowe o szerokości 15° każda. W praktyce strefy czasowe o granicach wytyczonych przez południki obowiązują jedynie na morzach i oceanach. Na lądach ich kształt jest zmodyfikowany tak, by w małych i średnich państwach obowiązywała tylko jedna strefa czasowa. Większe państwa znajdują się zwykle w kilku strefach czasowych (m.in. Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Rosja, Australia), choć nie jest to regułą – w Chinach obowiązuje jedna strefa czasowa, pomimo iż różnica w czasie słonecznym między wschodnimi i zachodnimi prowincjami wynosi ponad 4 godziny.

Poza standardowymi strefami, pomiędzy którymi różnice w czasie mierzone są pełnymi godzinami, istnieją strefy o różnicach rzędu 30 minut (m.in. UTC+3:30 używana w Iranie) lub kwadransu (m.in. UTC+5:45 w Nepalu). W przeszłości funkcjonowały także strefy o bardziej nieregularnych różnicach, jak np. UTC+0:20, stosowana w Holandii przed II wojną światową.

Czas strefowy używany jest również na morzach i oceanach, gdzie zegary przestawia się po przepłynięciu wielokrotności południka 15 stopni[1].

Na obowiązującą w danym kraju strefę czasową nierzadko wpływ ma czas stosowany w sąsiednich państwach. Przykładowo Hiszpania i Francja znajdują się w strefie UTC+1:00, wspólnej ze znaczną częścią Europy, choć położone są na długościach geograficznych odpowiadających strefie UTC+0:00. Strefę czasową w Hiszpanii zmieniono z UTC+0:00 na UTC+1:00 po dojściu do władzy gen. Franco, który chciał w ten sposób symbolicznie zbliżyć kraj do nazistowskich Niemiec. Taką samą zmianę wprowadzono we Francji pod naciskiem Hitlera po kapitulacji tego kraju w 1940 r. W Hiszpanii po demokratyzacji kilkukrotnie podejmowano debatę nad zmianą strefy czasowej – za każdym razem zakończoną zachowaniem status quo[2]. Na niektórych wyspach leżących na Oceanie Spokojnym na wschód od południka 180° (tj. na półkuli zachodniej), jak Tokelau czy Tonga związki polityczno-ekonomiczne z państwami wschodniej półkuli (Australia, Nowa Zelandia) spowodowały zaadaptowanie niestandardowych stref, jak UTC+14:00, które poprzez przesunięcie o 24 godziny w przód względem standardowych dla tych długości stref typu UTC-10:00, zapewniają spójność daty z tymi krajami (jednocześnie powstaje jednak różnica nawet 26 godzin między tymi wyspami a podobnie położonymi terytoriami, w których te strefy nie funkcjonują).

Czas letni

 Osobny artykuł: Czas letni.

Na faktyczny czas w poszczególnych krajach wpływ ma także przestrzeganie bądź nie czasu letniego. W jego wyniku część krajów dokonuje w okresie letnim (odmiennym dla półkuli północnej i południowej) przestawienia czasu o godzinę w przód względem standardowego. Data dokonania zmiany często jest przy tym odmienna dla różnych terytoriów – na północ od równika zmianę na czas letni wykonuje się w marcu lub kwietniu, a odwrotną w okresie od września do listopada, na południe od równika czas letni wprowadza się we wrześniu lub październiku, a powrót następuje między lutym a kwietniem. Zdarza się, że czas letni obowiązuje jedynie w części kraju (np. w Kanadzie zmiany nie dokonuje się między innymi w prowincji Saskatchewan).

Linia zmiany daty

 Osobny artykuł: Linia zmiany daty.

Międzynarodowa linia zmiany daty przebiega wzdłuż granicy stref od UTC+12:00 do +14:00 i UTC-12:00, częściowo pokrywając się z południkiem 180°. Czas obowiązujący na terytoriach położonych na zachód od tej linii jest przesunięty o dobę do przodu względem czasu terytoriów położonych na wschód od niej; np. na Fidżi (UTC+12:00) jest zawsze ta sama godzina co na wyspie Baker (UTC-12:00), choć data stale różni się o jeden dzień.

Lista stref czasowych i terytoriów w nich leżących

UTC-12:00

Strefa całoroczna

UTC-11:00

Strefa całoroczna

UTC-10:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-9:00

UTC-09:30

Strefa całoroczna

UTC-09:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-8:00

UTC-08:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-7:00

UTC-07:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-6:00

UTC-06:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-5:00

UTC-05:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-4:00

UTC-04:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-3:00

Półkula południowa. Czas letni: UTC-3:00

UTC-03:30

Półkula północna. Czas letni: UTC-2:30

UTC-03:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-2:00

Półkula południowa. Czas letni: UTC-2:00

UTC-02:00

Strefa całoroczna

UTC-01:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC+0:00

UTC±00:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC+1:00

UTC+01:00

Strefy czasowe w Europie

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC+2:00

Półkula południowa. Czas letni: UTC+2:00

  • Brak od września 2017[3].

UTC+02:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC+3:00

UTC+03:00

Strefa całoroczna

UTC+03:30

Półkula północna. Czas letni: UTC+4:30

UTC+04:00

Strefa całoroczna

UTC+04:30

Strefa całoroczna

UTC+05:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC+6:00

UTC+05:30

Strefa całoroczna

UTC+05:45

Strefa całoroczna

UTC+06:00

Strefa całoroczna

UTC+06:30

Strefa całoroczna

UTC+07:00

Strefa całoroczna

UTC+08:00

Strefa całoroczna

UTC+09:00

Strefa całoroczna

UTC+09:30

Strefa całoroczna

Półkula południowa. Czas letni: UTC+10:30

UTC+10:00

Strefa całoroczna

Półkula południowa. Czas letni: UTC+11:00

UTC+10:30

Półkula południowa. Czas letni: UTC+11:00

UTC+11:00

Strefa całoroczna

UTC+11:30

Strefa całoroczna

  •  Norfolk

UTC+12:00

Strefa całoroczna

Półkula południowa. Czas letni: UTC+13:00

UTC+12:45

Półkula południowa. Czas letni: UTC+13:45

UTC+13:00

Strefa całoroczna

Półkula południowa. Czas letni: UTC+14:00

UTC+14:00

Strefa całoroczna

Zobacz też

Przypisy

  1. Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1985, s. 25. ISBN 83-02-00870-2. OCLC 37645138.
  2. AgnieszkaA. Mazurczyk AgnieszkaA., Hiszpanie są zmęczeni, chcą cofnąć wskazówki zegara o godzinę. Uda się tym razem? [online], 21 sierpnia 2016 [dostęp 2016-08-23] .
  3. a b Namibia abandons winter time to boost business [online], www.xinhuanet.com, 30 marca 2018 [dostęp 2018-09-14]  (ang.).
  4. Northern Cyprus Reintroduces DST. timeanddate.com, 2017-10-19. [dostęp 2017-10-29]. (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Zegar Światowy, Flash mapa stref czasowych na świecie
  • Time Zones Converter: Local times world wide in the past, now, and in the future
  • p
  • d
  • e
Wzorce czasu
Pojęcia powiązane

  • p
  • d
  • e
Strefy czasowe
Obecne
  • -12:00
  • -11:00
  • -10:00
  • -09:30
  • -09:00
  • -08:00
  • -07:00
  • -06:00
  • -05:00
  • -04:00
  • -03:30
  • -03:00
  • -02:00
  • -01:00
  • UTC±00:00
  • +01:00
  • +02:00
  • +03:00
  • +03:30
  • +04:00
  • +04:30
  • +05:00
  • +05:30
  • +05:45
  • +06:00
  • +06:30
  • +07:00
  • +08:00
  • +09:00
  • +09:30
  • +10:00
  • +10:30
  • +11:00
  • +11:30
  • +12:00
  • +12:45
  • +13:00
  • +14:00
Letnie
  • -02:30
  • +13:45
Dawne
  • -00:44
  • -00:25
  • +00:20
  • +00:30
  • -04:30
  • +04:51
  • +07:20
  • +07:30
  • +08:30
Kontrola autorytatywna (region geograficzny):
  • LCCN: sh85135397
  • GND: 4190659-7
  • BnF: 119469656
  • BNCF: 52389
  • J9U: 987007536565605171
Encyklopedia internetowa:
  • Britannica: science/time-zone
  • VLE: laiko-juosta
  • Catalana: 0154430
  • DSDE: tidszone