Wujkowate

Wujkowate
Empididae
Latreille, 1804
Ilustracja
Wujek żółtaczek (Empis livida)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

uskrzydlone

Rząd

muchówki

Podrząd

muchówki krótkoczułkie

(bez rangi) Eremoneura
Infrarząd

Empidiformia

Nadrodzina

Empidoidea

Rodzina

wujkowate

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Schemat użyłkowania skrzydła właściwy dla większości gatunków
Samiec kopulujący z samicą spożywającą jego podarek
Chelipoda mirabilis

Wujkowate (Empididae) – rodzina owadów z rzędu muchówek. Ich larwy są drapieżne. Dorosłe zwykle również drapieżne, niektóre jednak odżywiają się pyłkiem lub nektarem. Rozwój przechodzą w różnych wilgotnych środowiskach lądowych i wodnych. Dorosłe osobniki części gatunków tworzą chmary. Samce z podrodziny nominatywnej znane są z wręczania samicom podarunków, np. w postaci upolowanej ofiary. Szczególnie liczne są w rejonach chłodniejszych i górskich. Opisano ponad 3000 gatunków, z których w Polsce występuje blisko 300.

Opis

Wujkowate w szerokim rozumieniu obejmują muchówki długości od 1 do 15 mm, o głowie wyposażonej w duże oczy złożone, ryjek, jednoczłonowe głaszczki. Zwykle ich warga górna uzbrojona jest w ostrza. Z reguły samce są holoptyczne, a samice dychoptyczne. Tułów najczęściej jest szerszy od głowy i widziany od góry wielokątny w obrysie. Oszczecinienie głowy i tułowia zwykle jest ograniczone. Odwłok jest prawie walcowaty i zwykle wydłużony[1]. Narządy rozrodcze samców mogą być symetryczne, w różnym stopniu asymetrycznie przekręcone, a nawet wtórnie symetryczne[1][2].

Dla wujkowatych w ścisłym znaczeniu nie rozpoznano wyraźnych cech apomorficznych. Należące tu gatunki mają powiększone przedpiersie formujące mostek przedbiodrowy i zwykle normalnie rozgałęzioną żyłkę R4+5. Samice zwykle mają proste przysadki odwłokowe i teleskopowe końcowe elementy odwłoka. U samców albo przysadki mają formę walwowatą, albo hypandrium jest spłaszczone lub kilowate[2].

Biologia i ekologia

Do rodziny tej należą muchówki drapieżne, polujące na różne owady, a także roztocze i skoczogonki[1]. Niektóre z nich odwiedzają kwiaty, żywiąc się nektarem lub pyłkiem[2]. Larwy, również drapieżne[2], rozwijają się w wilgotnej glebie, odchodach, gnijącym drewnie[1][2], a przedstawiciele Hemerodromiinae i Clinocerinae w różnych środowiskach wodnych[3], jak strumienie, rzeki i źródła[4].

Pojaw dorosłych niektórych gatunków jest zsynchronizowany tak, że tworzą one chmary. Przedstawiciele Empidinae charakteryzują się odbywaniem skomplikowanych rytualnych lotów godowych, podczas których samce wręczają samicom podarunek. W zależności od gatunku może to być upolowana ofiara, różnego rodzaju niejadalny przedmiot lub tylko pusty balon uformowany z wydzieliny[1].

Rozprzestrzenienie

Grupa kosmopolityczna, szczególnie liczna w gatunki w strefach chłodniejszych i górskich. Opisano ponad 3000 gatunków[3]. W Polsce stwierdzono 278 gatunków[4] (zobacz: wujkowate Polski).

Systematyka

Wujkowate klasyfikowane są w nadrodzinie Empidoidea, która wraz z Cyclorrhapa tworzy klad Eremoneura. W tradycyjnym rozumieniu do wujkowatych zaliczano wszystkie Empoidea z wyjątkiem błyskleniowatych, jednak tak rozumiane były taksonem parafiletycznym[5][2] i w 1983 Chvála rozdzielił je jako pierwszy na kilka rodzin[6]. Krysiak w pracy z 2006 wymienia 6 podrodzin: Oreogetoninae, Empidinae, Hemerodromiinae, Clinocerinae, Brachystomatinae, Ceratomerinae[3]. Morfologiczna analiza filogenetyczna Sinclaira i Cumminga pozwoliła podzielić dawne wujkowate na 4 osobne, monofiletyczne rodziny: Atelestidae, Hybotidae, Brachystomatidae i Empididae. Wspomniane przez Krysiak Ceratomerinae znalazły się w Brachystomatidae, a Oreogetoninae uznano za parafiletyczny zbiór kladów o niejasnej pozycji[2]. Rozdział na 4 rodziny potwierdziła molekularna analiza Moultona i Wiegmanna z 2007[5].

W klasyfikacji Sinclaira i Cumminga wujkowate w ścisłym sensie podzielono na trzy podrodziny[2]:

  • Empididnae
  • Hemerodromiinae
  • Clinocerinae

Ponadto rozpoznano kilka grup o niepewnej pozycji. Należały doń rodzaje: Dipsomyia, Hormopeza, Hydropeza, Ragas, Zanclotus, Brochella, Philetus, Dryodromia, Hesperempis i Toreus[2]. Wyniki badań Moultona i Wiegmanna podważają monofiletyzm Clinocerinae oraz wskazują na bliskie pokrewieństwo Empididnae i Hemerodromiinae, jednocześnie rozpoznając całe Empididae s. str. jako monofiletyczne[5].

Przypisy

  1. a b c d e Jeffrey M. Cumming: Characteristics and Natural History of “Empididae”. [w:] Empidoid Resources [on-line]. North American Dipterists' Society. [dostęp 2016-06-20].
  2. a b c d e f g h i B.J. Sinclair, J.M. Cumming. The morphology, higher-level phylogeny and classification of the Empidoidea (Diptera). „Zootaxa”. 1180, s. 1-172, 2006. 
  3. a b c Iwona Krysiak. Nowe dla nauki gatunki wodnych Empididae (Diptera, Empididae: Clinocerinae) wykazane z Pienin. „Pieniny Przyroda i Człowiek”. 9, s. 107–109, 2006. 
  4. a b Jolanta Wiedeńska: Wujkowate (Diptera, Brachycea) - Empididae. W: Grzegorz Tończyk, Jacek Siciński (red.): Klucz do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2013, s. 123, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-25-0.
  5. a b c J.K. Moulton, B.M. Wiegmann. The phylogenetic relationships of flies in the superfamily Empidoidea (Insecta: Diptera). „Mol. Phylogenet. Evol.”. 43 (3), s. 701-713, 2007. 
  6. M. Chvála. The Empidoidea (Diptera) of Fennoscandia and Denmark. II. General Part. The families Hybotidae, Atelestidae and Microphoridae. „Fauna Entomologica Scandinavica”. 12, s. 1–279, 1983. 
Kontrola autorytatywna (takson):
  • NKC: ph446995
  • J9U: 987007543224705171
Encyklopedia internetowa:
Identyfikatory zewnętrzne:
  • BioLib: 17424
  • EoL: 460
  • GBIF: 9483
  • identyfikator iNaturalist: 49460
  • ITIS: 135830
  • NCBI: 92557
  • identyfikator taksonu Fossilworks: 139008