X

Ten artykuł dotyczy litery alfabetu łacińskiego. Zobacz też: X jako skrót, tytuł lub oznaczenie.
X x

X (minuskuła: x) (iks) – dwudziesta czwarta litera alfabetu łacińskiego. Litera x jest obecna w wielu alfabetach narodowych wywodzących się z alfabetu łacińskiego. W rzymskim systemie zapisywania liczb oznacza 10.

X w języku polskim

Występowanie litery x w zapisie języka polskiego reguluje ortografia: w dawnych zapożyczeniach w których oryginalnie było x w pisowni polskiej jest ono zamieniane na ks, rzadziej na gz, na przykład łacińskie słowo textilia oznaczające tkaninę po długim procesie adaptacji jest współcześnie zapisywane w języku polskim jako tekstylia, podobnie contextus (związek) → kontekst, expeditio (wyprawa) → ekspedycja, luxus (bujny wzrost, rozpusta, zbytek) → luksus, exemplar (odpis, kopia, obraz, wzór) → egzemplarz, examenegzamin. Do XIX wieku litera x była literą alfabetu polskiego na równi z pozostałymi literami, stosowana zarówno w zapożyczeniach, jak i wyrazach rodzimych (np. xięstwo). Do dziś zachowała się w wyrazie xenia, nazwiskach (np. Axentowicz, Axer, Jaxa, Koxowski, Mixtacki, Rexemowski, Xiężopolski[1][2]) i skrótach (x. = ksiądz, książę). Prócz słów współcześnie zapożyczanych, lub jeszcze nie w pełni zaadaptowanych, w języku polskim litera x jest używana sporadycznie także w innych kontekstach, np. jako symbol lub skrót, na tablicach rejestracyjnych pojazdów i nazwach firm, np. Polimex, Hortex.

Do dziś litera X używana jest także jako wariant pisowni niektórych imion:

  • Xawery (obok: Ksawery) – polskie imię męskie[3][4][5]
  • Xymena (obok: Ksymena) – polskie imię żeńskie[6]

Nazwę tej litery w języku polskim wymawia się jako [iks].

W kulturze

X w kulturze masowej służy jako symbol tego co tajemnicze lub tego co znaczenie fundamentalne. Przykłady:

  • Malcolm X – nazywał się tak, bo twierdził, że rzeczywistym nazwiskiem jest to afrykańskich przodków, którego nie znał.
  • X-men – fikcyjni ludzie o cechach specjalnych
  • Z Archiwum X – serial o śledztwach, w których kluczowe znaczenie ma UFO i zjawiska nadprzyrodzone.
  • tytułowe postaci serialu Atomówki zawdzięczają nadprzyrodzone moce nieznanej substancji o nazwie związek X.
  • w serialu Przygody Speeda Błyskawicy drugoplanową postacią jest Tajemniczy X. Wyścigowiec i agent rządowy o nieznanym nazwisku i twarzy.
  • w serialu Wojownicze Żółwie Ninja Krang, jedna z ważniejszych negatywnych postaci pochodzi z alternatywnej rzeczywistości o nazwie Wymiar X.
  • promieniowanie rentgenowskie w języku angielskim to promienie x. Wilhelm Röntgen nazwał je tak, bo początkowo nie znał jego pochodzenia.
  • Planeta X był tymczasową nazwą Plutona nim zatwierdzono tę ostateczną.
  • Red X – postać z uniwersum DC Comics
  • prometeum X – fikcyjny minerał o właściwościach wybuchowych w serialu Spider-Man z 1994 r.

Inne reprezentacje litery X

Sygnalizacja Język migowy Alfabet
Braille’a
flaga
Międzynarodowego
Kodu Sygnałowego
Alfabet
semaforowy
Kod Morse’a francuski kanadyjski polski
X  i

Zobacz też

Zobacz galerię związaną z tematem: X
Zobacz hasło x w Wikisłowniku

Przypisy

  1. Jan Xiężopolski – właściciel firmy. znajduje.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-10)].
  2. Jan Xiężopolski – informacja o firmie w Panoramie Firm
  3. Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny – Bertelsmann 2001, 2004 – J. Podracki
  4. Xawery Dunikowski
  5. Xawery Żuławski
  6. Xymena Zaniewska
  • p
  • d
  • e
Litery
Używane w zapożyczeniach
Nieużywane współcześnie
Dwuznaki
  • Ch ch
  • Ci ci
  • Cz cz
  • Dz dz
  • Dź dź
  • Dż dż/Dƶ dƶ
  • Ni ni
  • Rz rz
  • Si si
  • Sz sz
  • Zi zi
Trójznaki
  • p
  • d
  • e
Podstawowe litery*
Warianty litery X
  • Ẋ ẋ
  • Ẍ ẍ
  • X́ x́
  • X̆ x̆
  • X̌ x̌
  • X̣ x̣
  • X̀ x̀
  • X̧ x̧
  • X̄ x̄
  • X̱ x̱
  • X̊ x̊
Inne litery
Nieużywane
współcześnie litery
  • Ꞛ ꞛ
  • Ꜳ ꜳ
  • Ꜳ́ ꜳ́
  • Ꜳ̋ ꜳ̋
  • Ꜳ̇ ꜳ̇
  • Ꜳ̈ ꜳ̈
  • Ꜳ̣ ꜳ̣
  • Æ̆ æ̆
  • Æ̇ æ̇
  • Ǣ́ ǣ́
  • Ǣ̆ ǣ̆
  • Æ̨ æ̨
  • Ǽ̨ ǽ̨
  • Æ̣ æ̣
  • Ꜵ ꜵ
  • Ꜵ́ ꜵ́
  • Ꜵ̋ ꜵ̋
  • Ꜵ̣ ꜵ̣
  • Ꜷ ꜷ
  • Ꜷ́ ꜷ́
  • Ꜷ̣ ꜷ̣
  • Ꜹ ꜹ
  • Ꜹ́ ꜹ́
  • Ꜹ̋ ꜹ̋
  • Ꜻ ꜻ
  • Ꜹ̨ ꜹ̨
  • Ꜹ̣ ꜹ̣
  • Ꜽ ꜽ
  • Ꜽ̇ ꜽ̇
  • Ꜽ̣ ꜽ̣
  • Ƃ ƃ
  • Ↄ ↄ
  • Ꜿ ꜿ
  • Ꝣ ꝣ
  • Ꝯ ꝯ
  • Ƌ ƌ
  • Ꝺ ꝺ
  • Ꝺ́ ꝺ́
  • Ꝺ̇ ꝺ̇
  • Ꞝ ꞝ
  • Ⅎ ⅎ
  • Ꝼ ꝼ
  • Ꝼ́ ꝼ́
  • Ꝼ̇ ꝼ̇
  • Ꝼ̣ ꝼ̣
  • Ᵹ ᵹ
  • Ꝿ ꝿ
  • Ƣ ƣ
  • Ⱶ ⱶ
  • Ƕ ƕ
  • Ʞ ʞ
  • Ꝇ ꝇ
  • Ꞁ ꞁ
  • Ỻ ỻ
  • Œ̄̆ œ̄̆
  • Ꝏ ꝏ
  • Ꝏ́ ꝏ́
  • Ꝏ̋ ꝏ̋
  • Ꝏ̈ ꝏ̈
  • Ꝏ̣ ꝏ̣
  • Ɔ̨ ɔ̨
  • Ʀ ʀ
  • Ʀ̣ ʀ̣
  • Ꝛ ꝛ
  • Ꝛ́ ꝛ́
  • Ꝛ̣ ꝛ̣
  • Ꝝ ꝝ
  • Ꞃ ꞃ
  • ſ
  • ſ́
  • Ꞅ ꞅ
  • Ꝭ ꝭ
  • Ꞇ ꞇ
  • Ʇ ʇ
  • Ꜩ ꜩ
  • Ꝥ ꝥ
  • Ꝧ ꝧ
  • Þ̣ þ̣
  • Ꝫ ꝫ
  • Ꞟ ꞟ
  • Ỽ ỽ
  • Ꝡ ꝡ
  • Ꝡ̋ ꝡ̋
  • Ꝡ̈ ꝡ̈
  • Ƿ ƿ
  • Ꝩ ꝩ
  • Ꝩ́ ꝩ́
  • Ꝩ̇ ꝩ̇
  • Ꝩ̣ ꝩ̣
  • Ɯ ɯ
  • Ỿ ỿ
  • Ȝ ȝ
  • Ꜫ ꜫ
  • Ꜭ ꜭ
  • Ꜯ ꜯ
  • Ƨ ƨ
  • Ƽ ƽ
  • Ƅ ƅ
Dwuznaki
Trójznaki
Tetragrafy
Pentagrafy
Heksagrafy
Heptagrafy
  • Schtsch schtsch
  • dtsʼkx'
Inne symbole
  • ɐ
  • ʙ
  • ɢ
  • ʛ
  • ʜ
  • ʟ
  • ɴ
  • ɶ
  • ʀ
  • ʁ
  • ʏ
  • ɒ
  • ɒ
  • ɕ
  • ʗ
  • ȡ
  • ƍ
  • ȸ
  • ʣ
  • ʥ
  • ʤ
  • ɘ
  • Ɜ ɜ
  • Ꞝ ꞝ
  • ɞ
  • ɟ
  • ɸ
  • ȷ
  • ɭ
  • ȴ
  • ȵ
  • ɳ
  • ɔ
  • ꬿ
  • ɷ
  • ᴖ̈
  • ᴗ̈
  • ʠ
  • ȹ
  • ɼ
  • ɾ
  • ɿ
  • ʅ
  • ʂ
  • ʆ
  • ƪ
  • ƫ
  • ȶ
  • ʨ
  • ƾ
  • ʦ
  • ʧ
  • ʮ
  • ʯ
  • ᵿ
  • ɤ
  • ʍ
  • ʎ
  • ʑ
  • ʐ
  • ʓ
  • ƺ
  • ʖ
  • Ɂ ʔ ɂ
  • ʕ
  • ǀ
  • ǁ
  • ǂ
  • ǃ
  • ʘ
  • ʻ
  • ˀ
  • * Artykuły poświęcone wariantom diakrytyzowanym dostępne z poziomu artykułu litery podstawowej
Kontrola autorytatywna (litera alfabetu łacińskiego):
  • LCCN: sh2002007162
  • J9U: 987007554358805171
Encyklopedia internetowa: