Zaścianek szlachecki

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „zaścianek”. Zobacz też: miejscowości o nazwie Zaścianek.

Zaścianek – wieś lub część wsi zamieszkana przez ubogą szlachtę, nieposiadającą chłopów i własnoręcznie uprawiającą swoją ziemię.

Charakterystyka

Zaścianki powstawały zwykle przez rozrastanie się jednej rodziny i rozdrabnianie majątku protoplasty.

Szlachta zaściankowa zachowywała odrębność prawną i kulturową, przywileje sądowe, polityczne i ekonomiczne. Izolowała się od otoczenia chłopskiego (bardzo rzadkie były małżeństwa „mieszane”). Wyróżniał ją patriotyzm, religijność, wielkie przywiązanie do tradycji rycerskich i do ziemi[1]. Niektóre z takich wiosek do dziś zachowały w nazwie przymiotnik „Szlachecka (-ckie)”, np. Brzeźno Szlacheckie.

Zaścianki najliczniej występowały na Mazowszu, Podlasiu, Podolu, szeroko rozpowszechnione były na ziemiach b. Wielkiego Księstwa Litewskiego (zob. Puciłki[2]) sięgając daleko za Berezynę (zob. Smolarnia) i Dniepr oraz na Pomorzu.

W Nowogrodzkiem wyraz ten miał to samo znaczenie co okolica szlachecka. Taki też obraz zaścianka przedstawił Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu. Na Litwie powszechnie nazywano natomiast zaściankiem jedną chatę, oddzielnie leżącą z zabudowaniami gospodarczymi i gruntem do niej należącym[3].

Zaścianki charakteryzowały się szczególnym klimatem kulturowym, przejawiającym się m.in. w przesadnym podkreślaniu przynależności do stanu szlacheckiego i odrębności od sąsiednich wsi chłopskich, co miało miejsce jeszcze w drugiej połowie XX w.[4]

Zobacz też

Przypisy

  1. AnnaA. Wasak AnnaA., Zaścianek szkołą patriotyzmu i demokracji – RadioMaryja.pl [online] .
  2. Radzima.net, Puciłki – zaścianek w powiecie sokólskim, b. województwa białostockiego II Rzeczypospolitej, b. Wielkiego Księstwa Litewskiego, Revisia generalna do Oekonomiey Grodzieńskiey Seymem Coronationis Cracoviensis Anni 1676 naznaczona a w roku 1679 et 1680 odprawiona, 1679–1680 [dostęp 2020-12-30]. .
  3. Adam Stanisław Krasiński: Słownik synonimów polskich T.2. Wyd. Akademii Umiejętności; w druk. „Czasu” F. Kluczyckiego, 1885, s. 243.
  4. zaścianek, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-12-28] .

Linki zewnętrzne

  • Fenomen kresowego zaścianka – Zdzisław Julian Winnicki
Encyklopedia internetowa (wieś):
  • PWN: 4000577