Zanik iloczasu

 Ten artykuł od 2020-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Zanik iloczasu – proces fonetyczny prowadzący do zaniku długości samogłosek jako cechy fonologicznej relewantnej. Proces ten zaszedł między innymi w łacinie i w języku polskim.

Zanik iloczasu w językach rodziny indoeuropejskiej

Język polski

Istnienie iloczasu w języku staropolskim poświadcza w swoim traktacie ortograficznym (1514–1515) Stanisław Zaborowski:

„Antiqui Poloni longas vocales geminabant, breves autem simplicibus pingebant figuris” (tłum. Dawni Polacy długie samogłoski podwajali, krótkie zaś wyrażali pojedynczymi znakami)

Około roku 1515 iloczas już nie występował, o czym świadczy wyrażenie Antiqui Poloni – dawni Polacy[1].

Proces zaniku iloczasu w języku polskim przypada na początek XVI w.

Długie samogłoski i:, y:, u: przeszły w krótkie i, y, u.

kurъ > ku:r > kur

Długie o przeszło początkowo w ó (o pochylone), następnie jego wymowa zlała się z wymową u.

bogъ > bo:g > bóg /bug/, ale boga > boga > boga

Rozróżnienie długości nosowych głosek ą i ę (4 nosówki, długość była fonologiczną cechą relewantną) stopniowo zanikało, ich wymowa upodobniła się do a nosowego (Ą). Ostatecznie krótkie Ą przeszło w języku polskim w ę, natomiast długie Ą: w a nosowe pochylone (Ą°, stąd dzisiejsza pisownia ą).

nesątъ > niosĄ: > niosą, ale nesą > niosĄ > niosę

Wymowa a pochylonego (å) i a jasnego (niepochylonego) zlała się w XVIII wieku.

pán > pan

Staropolskie e pochylone (é) wymawiano początkowo jak i lub y, ostatecznie jednak wymowa e pochylonego i jasnego zlała się.

Dawne samogłoski długie, które uległy pochyleniu, zaznaczano w piśmie zazwyczaj za pomocą kreseczki (wiém, daléj, ów).

 Osobny artykuł: Historia języka polskiego.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Tomasz Lisowski: Ideografizacja polskiego pisma a interpretacja historycznojęzykowa, czyli co wiemy o dawnym systemie graficznym. 2004. [dostęp 2021-07-24].