Fizir FN
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Avion Fizir FN (Fizir nastavni) je jugoslovenski školski dvosedi avion namenjen osnovnoj (početnoj) obuci pilota [1].
Projektovanje i razvoj
Prvi prototip aviona Fizir FN (Fizir nastavni) projektovan je i izrađen 1929. godine u „majstorskoj radionici“ inž. Rudolfa Fizira u Petrovaradinu. Fizir FN je bio školski, jednomotorni dvosed, dvokrilac sa po jednim parom upornica sa svake strane. Krila su na krajevima bila zaokrugljena a zakrilca su se nalazila i na donjim i na gornjim krilima. Stajni trap je bio fiksan sa zglobovitom osovinom. Amortizacija je bila ili pomoću opruga i gumenih koturova (stariji tipovi) ili pomoću prstenova od sandova (noviji tipovi). Konstrukcija trupa i krila je bila drvena presvučena platnom. U toku svog proizvodnog veka avion je stalno usavršavan, menjani su mu motori tako da je postojalo nekoliko tipova ovih aviona u zavisnosti od motora:
- Fizir FN - Mercedes - sa motorom Mercedes 88kW,
- Fizir FN - Walter - sa motorom Walter NZ-120, 88kW (Svetozar Vlajković i komp., Beograd)
- Fizir FN - H Mars - sa motorom Walter-Mars 106kW, (hidroavion zvani „Mali Fizir").
"Majstorska radionica“ inž. Fizira nije imala kapaciteta za industrijsku proizvodnju aviona, njihova oblast rada je bilo projektovanje i izrada prototipova. I ako mala, ova radionica je odigrala značajnu ulogu u razvoju jugoslovenskog vazduhoplostva jer su u njoj stasali i obučili se inženjeri koji su kasnije postali zančajna imena našeg vazduhoplovnog inženjerstva. Mnogi prototipovi uspešnih aviona iz ove radionice su se kasnije proizvodili u fabrikama avio industije Jugoslavije.
Operativno korišćenje
Prva tri aviona Fizir FN proizvela je fabrika aviona Zmaj za potrebe Aerokluba. Zbog odličnih letnih karakteristika Komanda vazduhoplovstva je odlučila da njime zameni sve školske avione koji su se do tada nalazili u upotrebi za osnovnu obuku. Tada su se u pilotskim školama za osnovnu obuku koristili sledeći avioni: Ikarus-ov ŠB 1 (Mali Brandenburg) sa motorom Mercedes 73kW (100 KS) proizveden 1924. godine i Zmaj-ev aviona Arno HD-320 sa motorima Salmson od 90 kW (120 KS) proizveden 1928. godine. Počev od 1931. godine kada je Zmaj proizveo i isporučio prvu seriju od 20 Fizira FN sa zvezdastim motorom Walter i 10 sa rednim motorom Mercedes od 120KS, pa do 1939. godine Zmaj je proizveo 137 primeraka, Rogožarski 40 komada, a 1940. godine fabrika Albatros u Sremskoj Mitrovici izradila je još 20 aviona ovog tipa. Pre rata je za Mornaričko vazduhoplovstvo urađeno četiri hidro Fizira FN sa plovcima i pojačanim motorima Valter Mars od 106kW. Poslednjih 10 aviona Fizir FN rađeno je od 1943. godine u Zmaju za potrebe vazduhoplovstva NDH, ali su završeni tek po oslobođenju pa su predati na upotrebu Vazduhoplovnom savezu Jugoslavije. Zarobljeni avioni JKRV su u toku Drugog svetskog rata korišćeni u italijanskoj avijaciji u Albaniji i u NDH. Avioni Fizir FN su bili pouzdani, laki za letenje i održavanje tako da su se zadržali u upotrebi dugi niz godina (skoro do 1950. godine) za osnovnu obuku pilota kako vojnih tako i civilnih tj. sportskih.
Zemlje koje su koristile Avion Fizir FN
|
Galerie
-
Fizir FN sa oznakama Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva -
Fizir FN sa oznakama Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva -
Motor Mercedes ugrađen na avion Fizir FN - Mercedes -
Motor Walter NZ-120 ugrađen na avion Fizir FN -
Fizir FN-H, hidroavion i Walter Mars (Zagrebački Tehnički muzej) -
Kataloški list: Fizir FN-H i Walter Mars I -
Walter Mars (1929) ugrađen na avion Fizir FN-H
Vidi još
- Fizir F1V
- Fizir FP-2
- Fizir-Majbah
- Fizir-Rajt
- Rudolf Fizir
- Fabrika aviona Zmaj Zemun
- Prva srpska fabrika aeroplana Živojin Rogožarski A. D.
Reference
- ↑ „Fizir FN”. Arhivirano iz originala na datum 2019-12-18. Pristupljeno 2014-08-28.
Literatura
- Začetnici avijacije, IRO „Vuk Karadžić“ i „Službeni list SFRJ“, Beograd, 1988.
- D. Lučić: Osnovi praktične aerodinamike sa opisima aeroplana, Biblioteka „Vazduhoplovnog Glasnika“, Novi Sad, 1936,
- O. Petrović., Vojni aeroplani Kraljevine SHS/Jugoslavije (Deo II: 1931 – 1941.), Let 3/2004. Beograd, 2004.
- 3. Ž. Veljović., Pet decenija Zmaja, IPM Zmaj Zemun, 1972.
- V. Ilić., Škole vojnog vazduhoplovstva Kraljevine SHS/Jugoslavije, Let 3/2004. Beograd, 2004.
- Vojna enciklopedija, Beograd, 1971.
- S. Mikić; Istorija jugoslovenskog vazduhoplovstva, Št. D. Gregorić, Beograd,1933.
- Š. Oštrić i M. Micevski.; Leteći Čunovi: Čamci koji lete - letilice koje plove, Izložba fotografija, Galerija '73, Beograd, 14-27. septembra 2007. god.
- V. Mikić; Zrakoplovstvo NDH 1941 - 1945, VIIVJ, Beograd, 2000.
- Janić, Čedomir; Petrović, Ognjan; (2010) ((sh)). Vek avijacije u Srbiji 1910—2010, 225 značajnih letelica. Beograd: Aerokomunikacije. ISBN 978-86-913973-0-2.
- Isaić, Vladimir; Danijel Frka (2010) ((sh)). Pomorsko zrakoplovstvo na istočnoj obali Jadrana 1918-1941. (prvi dio). Zagreb: Tko zna zna d.o.o.. ISBN 978-953-97564-6-6.
- Grey, C.G. (1972). Jane's All the World's Aircraft 1938. London: David & Charles. str. 47d-48d. ISBN 0715 35734 4.
- Gunston, Bill (1989). World Encyclopaedia of Aero Engines (2 izd.). Wellingborough: Patrick Stephens Ltd. ISBN 978-1-85260-163-8.
Spoljašnje veze
Fizir FN na Wikimedijinoj ostavi
- Fizir FN Arhivirano 2019-12-18 na Wayback Machine-u
- http://www.airwar.ru/enc/other/fizirfn.html (ru)
- „Zmaj Fizir nastavni "FN"” ((sh)). Muzej JRV: www.muzejrv.mod.gov.rs. Arhivirano iz originala na datum 2010-04-07. Pristupljeno 2. septembar 2010.
- p
- r
- u
Avioni Rogožarski
Fizir-Majbah · Fizir Loren · Fizir Hispano · Fizir-Rajt · Fizir F1G-Kastor · Fizir F1G-Titan · Rogožarski SIM-VIII · Rogožarski AŽR · Rogožarski PVT · Fizir FN · Rogožarski SIM-VI · Rogožarski PVT-H · Rogožarski SIM-H · Rogožarski SI-DŽIP · Rogožarski IK-3 · Rogožarski R-100 · Rogožarski SIM-XI · Rogožarski SIM-XII-H · Rogožarski SIM-XIV-H · · Rogožarski SIM-XIVB–H · Rogožarski Brucoš · Rogožarski R-313
Ž.Rogožarski (1925 - 1934) · S.Milutinović (1934 - 1941)
Zvanična veb strana:
