Kasımuşağı halıları

Kasımuşağı halıları, Azerbaycan'ın halıcılık okullarından biri olan Karabağ halıcılık okulunun Cebrayıl grubuna ait hovlı halılardır. Karabağ tipi Cebrayıl grubuna ait "Kasımuşağı halıları" Zengezur bölgesinin Hacışamlı (şimdiki adı Laçın ilçesi) idari toprak biriminde bulunan (Laçın ilçe merkezinin 50–60 km kuzeyinde) bulunan Kasımuşağı obasının yanı sıra çevre köylerin de adıyla ilgilidir.^[1]

18. yüzyılda bir hayvancılık kolu olan koyunculuk, Hacışamlı mahallesi de dahil olmak üzere Zengezur ilçesinin tamamında iyice gelişmiş, koyun yünü ve derisi diğer ürünlerle birlikte birçok işte yaygın olarak kullanılmıştır. Hacışamlı yöresinde yün en değerli dokuma kaynağı olduğu için yün üretimine özel bir önem verilmiştir. Halı, palaz, gaba, kilim, hurcun, çuval, keçe, şedde, yün çorap, şal vb. şeyler evde basit el aletleriyle dokunurdu. Dokuma sırasında kullanılan aletler, demir ya da ahşap fark etmeksizin yerel halk tarafından yapılmıştır.

Tarihi

Doğu halklarının sanat kültürüne olan ilgilerinin artması sonucunda 19. yüzyılın ortalarından itibaren Avrupalı sanat eleştirmenleri Azerbaycan'a ilgi duymaya başladılar. Birçoğu, Kasımuşağı obasının haritada olmadığından defalarca bahsetti.^[2] En yakın geçmişte, Sovyet döneminde, obasına köyüne Kürdhacı köyü sovyeti denmesine rağmen, haritada bulmak imkansızdı. Bunun nedeni, köy sovyetlerinin (mevcut idari bölgeleri)^[3] herhangi bir haritada işaretlenmemiş olmasıydı.^[4]

Koyunculuğun gelişmesi nedeniyle Kasımuşağı obasına dahil olan köylerde yün üretimi yaygınlaşmıştır. İnce yünler esas olarak yün şal dokumak için seçilmiştir. Yün tarağı ile taranan yün eğrildikten sonra uygun yerel bitki veya ağaç kabukları ile boyandığı gibi diğer yollarla (çamur, böcek, bitki kökü vb.) boyadılar, hanada dokudular ve hatta erkekler için tarla ve kışlık giysiler yapılmıştır. Yünün nispeten iri olan kısmı halı, palaz, gaba, kilim, cecim, kalıp, namand, farmaş (farmaş veya mafraş), hurcun, heybe, korkan, şetuk, cecim, keçe, gözek, eldiven ve benzeri ev eşyaları dokuma veya dikmek için ayrılmıştı.

Karabağ halıları dağlık ve ovalık olmak üzere iki ana alanda üretilmiştir. 19. yüzyılda, dağlık kesimin önde gelen üretim merkezlerinden biri olan Kasımuşağı obasının topraklarında olan köylerdi.^[5] Diğer dokuma alanlarıyla birlikte halı dokumacılığı da burada güçlü bir şekilde gelişmiştir. 17. yüzyıldan kalma bir kalıntı olan "Kasımuşağı işlemeleri"^[6] ve "Kasımuşağı halıları",^[7] Kasımuşağı obasında dokuma ve halıcılığın yüksek gelişiminin en güzel örnekleridir.^[7]

Şemkend, Kurdhacı, Çorman, Şalva köylerinin idari bölge dairesinde yaşayanların isimleriyle bağlanan bu işlemeler ve halılar, genellikle Kasımuşağı aşireti adına göre isimlendirilmiştir. Bu halının dokuması yakın akraba olan Kasımuşağı aşireti, Karabayramlı aşireti ve Ahmeduşağı aşireti tarafından yapılmıştır. Yakın geçmişe kadar Kasımuşağı yerleşimine dahil olan köylerde kaliteli halılar üretiliyordu.

Kasımuşağı halılarının yanı sıra, Kasımuşağı obasında Azerbaycan halılarından birçok halı dokunmuştur. Kasımuşağı halısı, doğal boyalarla boyanmış, yüksek kaliteli, parlak, yumuşak, elde eğirilmiş yün ipliklerle elde dokunmuştur.

"Kasımuşağı halıları"nın orta alanının kompozisyonu sanat açısından özgün olup, çeşitli detay ve unsurlardan oluşmaktadır. Halıların ortasında haşiyelerle çevrili büyük bir göl (madalyon) yer alır. Gölün ortasında dört köşeli bir khoncha (madalyon) bulunmaktadır. Gölün kenarlarından dört yöne kıvrılmış dallar ayrılır. Orta alanda yer alan madalyonun dört yanından çıkıntı yapan birkaç büyük dal şeklindeki "boynuz" vardır. Merkezi gölün çevresinde (büyük gölün üstünde ve altında) bu halılara özgü ve desenin genel tasarımını uyumlu hale getiren "kollar" vardır.^[8]

19. yüzyılın sonunda Karabağ'da - Kasımuşağı obasında halı dokuma sanatında yeni alanlar ortaya çıktı. Bu tür halılar "At-Köpek", "Köpek-Kedi", "Geyik-Ceylan", "Kız" ve benzeri temaları içerir. Bu tür çeşitlilik, Rus yapımı ürünlerin etkisi altında yaratılmıştır. Bu halılarda kural olarak aynı sahne veya resim ritmik bir şekilde birkaç kez tekrarlanır. Yüzyıllar boyunca yaşam tarzlarını ve ekonomik faaliyetlerini görece sabit ve değişmeden sürdüren, hayvancılıkla uğraşan ve yarı göçebe bir yaşam tarzı sürdüren halkın yaptığı tekstil ürünlerinin sanatsal özellikleri, desen ve desen kompozisyonları ve tatları çok yüzeysel değişimlere uğramıştır.

Etimolojisi

Kasımuşağı halılarının çeşnisi
Kasımuşağı nakışından aktarılmıştır.

Kasımuşağı halılarının çeşnisi
Kasımuşağı nakışından aktarılmıştır.

Kasımuşağı halılarının çeşnisi
Kasımuşağı nakışından aktarılmıştır.

Kasım Hacı Şam oğlu, 18. yüzyılın ortalarında Kasımuşağı obasında yaşamış saygın bir kişiydi. Oba kurmuş ve yaşadığı obaya Kasımuşağı aşiretinin adını verdi. Aşiretin büyük dedesi, 15. yüzyılda yaşamış ve aslen Irak Türkü olarak bilinen, yani Kerküklü olan ve kendisine "Tak-Türkmen" diyen Abdülkerim oğlu Kasım (Kara Kasım) idi. Kasım Hacı Şam oğlu, dedesinin adını yaşatmak için yaşadığı obaya Kasımuşağı obası adını vermiştir.

Şamkend, Kurdhacı, Çorman, Şalva köyleri ve diğer isimi geçmeyen köy sakinleri, Kasım'ın torunları olarak kabul edilir. Bilimsel literatürde ve halk arasında Azerbaycan halıları ilk dokundukları yerin (üretim noktası) adına göre isimlendirilmektedir. Kasımuşağı köylerinin halkı tarafından dokunan ve yerel halk arasında "Tikme gebe" (veya "Tikme halı") veya "Ağgol gebe" ("Ağgol halısı") olarak adlandırılan halılar, bilimsel literatürde ve dünyada ve "Kasımuşağı halısı" olarak bilinmektedir.

Genellikle zevke göre halının sanatsal tasarımını belirlerler. Bir ilmek yapma işi, çeşni uygulanmasıyla aynı anda düşer. Böylece ilmekler zevke göre yapılır. Yani çeşni ortalıkta yoksa ilmek salmak da imkansızdır. Kasımışağı halılarının çeşnisi cilalanmış, beğenilmiş, ün kazanmış ve halktan gelen bir çeşnidir. "Kasımuşağı halılarının" çeşnisi birkaç asır önce işleme şeklinde kullanılmış, bir süre sonra "Kasımuşağı işlemelerinin" çeşnisinden halılara geçmiştir. Bu nedenle eski halıcılar ve yöre halkı arasında bu halılara hala "İşlemeli gaba" (veya "İşlemeli halı") adı verilmektedir.

Orta alanın alt ve üst kenarlarından gölün kenarlarına doğru açılan kol benzeri alan sadece bu halıların özelliği olan beyaz desenlerle kollar dokunmuştur. Bu kollar (desenler) yapılarına göre "Kasımuşağı halısı"nı karakterize eden diğer desen ve sembollerden ayrılmaktadır. . Bu nedenle bu halı, bazı sanat uzmanları, halıcılar ve yerel halk arasında "Ağgol gaba" ("Ağgol halısı") olarak da biliniyor.

Sanatsal analiz

"Kasımuşağı halıları"ndaki desen ve figürler çok ustaca tasarlanmış ve dokunmuştur. Desenler ve figürler koyu kırmızı boşluklu orta alana boşluk (alan) bırakılmadan dokunmuştur.^[9] Her parça, sanatsal bir şekilde uyarlanmış ve şekline uyacak şekilde dokunmuş desenlerle doludur. Her bir motif, desen, figür ve diğer süslemelerin ayrı ayrı veya toplu olarak halıya yerleştirilmesi halının genel yapısına tabidir.

"Kasımuşağı halılarının" orta saha kompozisyonu, karmaşıklığı ile ayırt edilir, çeşitli detay ve unsurlardan oluşur ve sanatsal açıdan çok orijinaldir. Kenarları bordürlü büyük bir orta göl, gölün ortasında dört köşeli bir khoncha (madalyon), küçük çiçek şekilleriyle yoğun desenli bir bordürle çevrilidir. Merkez gölün içi, içine dokunan çeşitli desen ve detaylarla "büyük örümcek" denilen bir desenle dekore edilmiştir.

Merkez gölün içi, içine dokunan çeşitli desen ve detaylarla "büyük örümcek" denilen bir desenle dekore edilmiştir. Örümceğin beyaz iplikle örülmüş "kanca şeklindeki boynuzları" da ince beyaz yünden dokunmuştur ve yanlardan her tarafa uzanan siyah veya mavi ipliklerle sınırlanmıştır. Örümceğin beyaz gövdesi, çeşitli kanca biçimli unsurlardan oluşan koyu mavi ve kırmızı bir yün deseniyle kaplıdır. Merkez madalyonun uyumlu süsleme deseni ve renk açıklaması ile madalyonun dikey kenarlarını kaplayan zoomorfik (totemik) mitlerle ilgili desene göre "kelepçe" şeklinde figürler dokunmuştur. Arka planlarının beyaz rengi, örümceğin kendi beyaz iplik dokumasına uyuyor, sanki madalyonu düşmanlardan koruyorlarmış gibi.^[10]

Beyaz tabanlı kollara dokunan ejderhalar, örümceğin motifleriyle uyumlu olacak şekilde dokunmuştur. "Kasımuşağı halılarına" ait ejderha resimleri, "Hatai-ejderhalı" adı verilen halılardan kopyalanmış ve bu resimler zamanla orijinal halini değiştirmiştir. Halının her köşesine dokunan desenlerin çeşnisi aynı.

Çok ustalıkla dokunan "Kasımuşağı halılarının" sınırları, başlıca iki küçük sınır ve bir orta sınır olmak üzere çeşitli motif ve süslemelerle dokunmuş desen ve şeritlerden oluşur. Küçük sınırların ana süslemesini oluşturan unsur bitki motifleridir. Yaprak benzeri bu elemanlar farklı renkteki ipliklerle dokunmuştur.

Sadece adı geçen bölgede değil, Karabağ'ın bütün halıcılık merkezlerinde "Kasımuşağı halıları" üretilmiştir. Halı dokuma merkezlerinden Ağcabedi ve Şuşa'da dokunan halılar kalite bakımından diğerlerinden çok daha üstündü.^[11]

Kasımuşağı halılarında sembolizm

Nasıl ki Azerbaycan halılarında bulunan desen ve sembollerin her birinin kendi menşei, anlamı ve yaratılış sebebi varsa, "Kasımuşağı halılarında" da her desenin kendine has anlamı, adı ve yaratılış sebebi vardır. "Kasımuşağı halılarında" bu halılara ait "S" harfine benzer desenler halının dört köşesindeki ara alana yerleştirilmiştir. "Ejderha", "dovak", "harsin", "Kıvrım" ("kancalı çiçek") motifleri ve diğer desenler önce "Kasımuşağı işlemeleri"nde, ardından "Kasımuşağı halıları"nda ustalıkla anlatılmıştır.

Halı dokumada zoomorfik (totemik) mitlerle ilgili desenler oldukça basit bir yapıya sahiptir. Kasımuşağı halılarına ait zoomorfik desenler, çok basit mitik hayvan çizgileriyle sunulmaktadır.^[12] Bu desenlerden en önemlisi ejderha imgesidir.

Ejderha, maneviyat ve materyalizm arasındaki çatışmanın bir simgesiydi ve evin, ailenin ve kabilenin koruyucusu olduğu kadar bolluğun simgesi olarak da biliniyordu. Aynı zamanda eski zamanlarda kötü güçlerin sembolü olarak da kabul edildi. İlk motif Çin ve Türkistan'dan parçalarında ortaya çıktı. Timurlu, Türkmen ve Safevi dönemlerinin ressamları tarafından resmedilmiştir. 16.-17. yüzyıl Tebriz halılarında bu imgeler yeni bir üslupla yansıtıldığı gibi, Kasımuşağı işlemeleri ve "Kasımuşağı halıları"nda da görülür.^[13][14]

"Kasımuşağı halılarında" zoomorfik mitlerle ilgili motif ve desenlerin yanı sıra, ev içinde kadınların kullandığı ev eşyaları da sembollere dönüştürülerek halılara aktarılmıştır. Halının alt ve üst kısımlarında, merkez göl çevresinde, orta alanda madalyonun iki başına bolluk ve bereketin simgesi olan dovak, orta alanda ise paylaşmanın simgesi olan arsin tasarımı yerleştirilmiş ve güzelce dokunmuştur.^[15]

Halı sanatında tığ işi çiçek, kenarları kancalı bir desen elemanıdır. Bu desen "Kasımuşağı halılarında" yeterince kullanılmıştır. Yerel halk arasında bu kalıplara "kaynak" denir. Bu tür "kancalı" motiflerin (kaynakların) anlamsal anlamına gelince, bunlar daha çok koruma ile ilgilidir. Bu motifler nazardan ve kötü ruhlardan korunma anlamına gelir.^[16]

"Kasımuşağı halılarında" desen çeşitliliğinin fazla olması nedeniyle süslemenin bir kısmı geometrik desenlerden oluşmaktadır. Beyaz tabanlı honçanın (madalyon) ortasına kırmızı tabanlı sekiz köşeli yıldız benzeri geometrik desen işlenmiştir. Sekiz köşeli yıldızın merkezinde altıgen geometrik bir figür vardır.^[15]

"Kasımuşağı halıları" kompozisyonunda sanatsal etkiyi artırmak ve aynı zamanda ara alanlarda boşluk bırakmamak için aynı desen unsurları kompozisyonda ritmik bir şekilde birkaç kez tekrarlanmıştır. Bu halılar eksiksiz ve basit kompozisyon çözümü ile diğer halılardan ayrılır.

Yukarıda belirtilen motif ve semboller, "Kasımuşağı halılarını" karakterize eden desenlerin sadece bir kısmıdır. Kasımuşağı köyü halkının inançlarını, tarihini, milliyet ve estetik anlayışını karakterize eden bu desen ve semboller, eşsiz ve akılda kalıcı özelliklerle gelenekleri koruyan bir hazinedir.

Kasımuşağı halılarında kullanılan ipliklerin rengi

Kasımuşağı obasında kullanılan halı dokuma aletleri.

Kasımuşağı obasında kullanılan halı dokuma aletleri.

Heve

Kirkid

Halı makası.

Yün tarağı.

Halı dokuma sanatında renklerin kullanımına ilişkin özel kurallar vardır. Halılarda kullanılan renkler sadece renkli ve göz alıcı değildir. Ayrıca insanların sağlığını ve ruh halini de etkilerler. Doğanın yarattığı farklı renkler arasında uyum olsa da yapay ortamda sentezlenen renkler her zaman uyumlu olmamaktadır.

Binlerce çiçeğin, otun, çalının, ağaçın bulunduğu Kasımuşağı obasında dokunan "Kasımuşağı halılarının" çeşnisi birkaç renkten oluşsa da birbiriyle uyumları çok ustaca ve oldukça doğru seçilmiş. Kasımuşağı köyüne bağlı köylerde tüm iplikler (yün, ipek ve pamuk) boyamadan önce yoğunlaştırılmış kiraz eriği lavaş çözeltisine batırılırdı. Ekşi katıların (kiraz, kızılcık suyu) olmadığı durumlarda ayran kullanılırdı. Bu, rengin kalitesini garanti ederdi.

Boyanan ipliklerin renklerini koyulaştırmak, güçlendirmek ve açmak için kül suyu ve ısıtılmış hayvan idrarı kullanılmıştır. Bu işlem boyamada renklerin kuvvetlendirilmesi işlemidir.

Klasik "Kasımuşağı halıları"nda ağırlıklı olarak beyaz, koyu kırmızı, yeşil, siyah, lacivert, sarı ve kahverengi iplikler kullanılmıştır.

Beyaz iplik

Sade beyaz renk Azerbaycan halı dokumacılığında ve halı ürünlerinde (çorap, şal vb.) diğer renklere göre çok az kullanılsa da bu renk daha çok Kasımuşağı obasında tercih edilmiştir. "Kasımuşağı halılarının" dokumunda kullanılan beyaz rengin diğer koyu renklerle birlikte kullanılması halının görünümünü daha çekici kılmaktadır. Tüm renklerin sentezini oluşturan ve ideal renk olarak kabul edilen beyaz renk bazen ölümü simgelese de birçok anlamı vardır. Aynı zamanda bu renk temizliğin, saflığın, istikrarın, dayanıklılığın, gençliğin bir işaretidir. Beyaz iplik almak için özel olarak seçilmiş doğal beyaz yün ipliği kullanılır. Doğal olarak renklendirildiğinde sarımsı iplikler ağartılır, renk açılır ancak tamamen beyaz olmuyor. Yünü ağartmak için iyice ıslatılması gerekir (esas olarak kireçli suda).

Kırmızı iplik

Diğer Doğu milletleri gibi Azerbaycanlılar da kırmızı rengi diğerlerinden daha fazla kullanırlar. Farklı milletlerde kırmızı renk büyülü bir koruyucudur ama Kasımuşağı obasında kırmızı renk sadece bir totem değil, bir bütün olarak burada yaşayan insanların yaşamını da yansıtır.^[17] Yakın geçmişe kadar Kasımuşağı obasında bir kız babasının evinden taşındığında tepeden tırnağa kırmızılar giyer, erkek kardeşi gelinin beline kırmızı bir kurdele bağlar, baba evinden yüzüne kırmızı bir fular atılarak babasının evinden çıkarılırdı. Kasımuşağı halısının kırmızı rengi sarı, beyaz, lacivert (mavi) ve siyaha daha uyumlu olduğu için halının dokuması sırasında koyu kırmızı yün iplikler kullanılmıştır.^[18]

Canlılık ve dinamizm ile ilişkilendirilen bir renk olan kırmızı, mutluluğu, fiziksel olarak gençliği ve canlılığı, romantik anlamda ise bir şeyi sonuna kadar götürme kararlılığını ve azmini temsil eder.

Boyaotu (bazen altın boya olarak adlandırılır) esas olarak kırmızı iplik elde etmek için kullanıldı. Boyama özelliğine sahip çok yıllık bir bitki olması, boyarmaddelerin farklı tonlarda renk elde edebilmesi ve boyaların uzun süre dayanabilmesi nedeniyle diğerlerinden farklıdır. Aynı zamanda kırmızı rengi elde etmek için kokineal boyası kullanılmıştır. Boyaotu kokineal boya ile birlikte kullanıldığında parlaklık daha da artıyordu.^[19]

Yeşil iplik

İp topları

İlmek yapımında kullanılan yün ipliği

Halı dokumada kullanılan pamuk argaç

Halı dokumada kullanılan pamuk eriş

Doğanın ve baharın rengi olan yeşil, sakinleştirici, canlandırıcı, narin, canlı, tam bir renktir ve aynı zamanda insanda güven ve itimat duygusunu çağrıştırır. Kasımuşağı halılarında yeşil iplik ağırlıklı olarak halıların köşelerine yerleştirilen "ketaba", "dovak" ve "gol" adı verilen desenlerde kullanılır. Kasımuşağı halılarında bu rengin kullanılabilmesi için, boyalı sarı kelefi kendalaşın olgun meyvelerinden elde edilen boya çözeltisinde yeniden kaynatarak elde ettiler. İstenilen renk (koyu) elde edilemediyse boyama işlemi tekrarlandı.

Siyah iplik

Kasımuşağı halılarında kullanılan siyah renk, beyaz ile birlikte kullanıldığında son derece göz alıcıdır. Karabağ halı dokuma okuluna ait halılarda siyah renk nadiren kullanılır, esas olarak çiçeklerin kenarlarında ve "gölgesinde" kullanılır. Buna karşılık “Kasımuşağı halılarında” ana yer ilk bakışta karamsarlığı temsil eden beyazın zıttı olan siyah ile verilmiştir ve bu da torpak, yer, vatan sevgisinin göstergesidir. Moda açısından her zaman moda olan siyah renk sinirleri zorlar ve enerjiyi tüketir.

Bu renk, inatçılığın yanı sıra gücün sembolü olarak da kabul edilir. Siyah iplik elde etmenin birkaç yöntemi olsa da esasında meşe ağacının kabuğunu iplikle birlikte koyu kahverengi (meşe, kestane) bir renk alana kadar kaynatır, sonra kılıfı kaptan tamamen çıkarırlardı. Yerde kalan karışıma siyah çamur (zag) ekleyip kaynatıyorlardı. Bu işleme koyu siyah bir renk elde edilene kadar devam edilirdi.^[20] Unutulmamalıdır ki, Kasımuşağı obasının her köyünde belirlenen özel alanlardan çamur (zag) alınmıştır. Göl ve Kurdhacı köyündeki Karapalçık gibi alanlar buna bir örnek olabilir.

Boyalı iplikler

Bu tür eğrilmiş iplik, eriş olarak kullanılmıştır.

Bu ham iplik, halı dokumada ilmek yapmak için kullanılıyordu.

Sarı iplik

Kasımuşağı halılarında yaygın olarak kullanılan sarı renk, dikkat çekici ve çabuk ayırt edilebilmesi için idealdir. En geçici ve dikkat çekici sarı renk zeka, incelik, hoş duygular uyandırır ve sonbaharı tüm hüzünlü güzelliğiyle temsil etmenin yanı sıra hareketin ve neşenin sembolüdür.

Sarı iplik elde etmek için özel seçilmiş beyaz yün ipliği kullanılır. Boya olarak köy çevresinde yetişen çeşitli ağaç, çalı ve bitkilerin kökleri, gövdeleri, dalları ve yaprakları kullanılmıştır. Elma ağacının kabuğu, kızamık çalısının kökü, sedum, baldıran otu, andız ve diğer bitkilerin kök ve toprak üstü kısımları ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Boyamada sarı renk büyük önem taşır, çünkü sarı renk birçok durumda başka renklerde yün ipliği elde etmek için kullanılmıştır.

Kahverengi iplik

Kasımuşağı halılarında ağırlıklı olarak kahverengi (meşe, kestane) iplikler desenlerin yerleştirilmesinde ve desenlerin süslenmesinde kullanılmıştır. Kahverengi rengi uzmanlar tarafından insana rahatlık veren bir renk olarak kabul edilmiştir. Bu renk dikkat çekmez ve sakinliği temsil eder, aynı zamanda karşınızdaki kişinin kendini özgür ve formaliteden uzak hissetmesini sağlar.^[21]

Azerbaycan'da kahverenginin tonlarını elde etmek için çok az sayıda özel boyama tesisi bulunduğundan, farklı boyaları karıştırarak elde ettiler. Diğer yörelerden farklı olarak, Kasımuşağı köyü topraklarında yetişen ve Kırmızı Kitap'ta adı geçen kızıl meşe ya da adi meşe ağacı bu yörenin vazgeçilmeziydi. Bu rengi elde etmek için kurutulmuş meşe kabuğu, bazen ceviz kabuğu (bazen ceviz kabuğu) kullanılmıştır. Kahverengi (meşe, kestane) iplik elde etmek için hammadde olarak beyaz veya gri yün iplik alınırdı. meşe ağacı kabuğu 4-6 saat kaynatılır, soğuduktan sonra kabuk iyice ezilir, eklenen kabuk o karışımı kaynatılır. İstenilen renk tonu elde edildikten sonra kabuk kurutuldu ve inek idrarında sertleştirildi.

Görüldüğü gibi klasik Kasımuşagi halılarının dokuması sırasında iplikleri boyamak için kullanılan boyaların (cevherin) temelini doğal boyalar (renkler) oluşturmaktadır. Ancak son yüz yılda yapay boyaların - alizarin ve anilin maddelerinin keşfinden sonra, Kasımuşağı köyündeki boyama işleri tıbbi boyalarla değil, kolayca yapılabilen suni boyama aletleriyle boyanmaya başlandı. Genel olarak orta bölgenin fonu siyah kadife olup, özellikle lacivert renkler hakimdir ve yünün doğal renginden elde edilen beyaz renk (bazen açık krem ve gri renk) tamamlanır. Koyu kırmızı ve kırmızı ipliğin çokça kullanılması halının tüm renklerine özel bir görünüm vermekte ve diğer renkler ile mükemmel uyum sağlamaktadır.^[22]

Yapısı ve teknik özellikleri

"Kasımuşağı halıları" çoğunlukla küçük ve orta büyüklüktedir. Bununla birlikte bazen daha büyük ebatlı halılar da dokunmuştur.^[23] "Kasımuşağı halılarının" dokuması sırasında ilmekler simetrik olarak dokunur. "Kasımuşağı halılarının" dokunmasında genellikle ilmekin ham maddesinden elde edilen yün iplikler kullanılmıştır.

Halının dokunmasında kullanılan iplik, her katta ikişer iplik olmak üzere dört kattan oluşur, kalın ve sık dokunmuş beyaz ipliktir. Ariş iplikleri esas olarak yün ipliğinden yapılır; halının yoğunluğunun fazla olması yani desimetredeki ilmek sayısının fazla olması isteniyorsa kalın ve iyi eğrilmiş iplik kullanılır. Bazen desimetredeki ilmek sayısı ne olursa olsun halının ebadı büyük olsa bile halının dokuma sırasında kırılmaması için sağlamlığına ve dayanıklılığına özel önem verilir.

"Kasımuşağı halılar" ağırlıklı olarak çift argaçlı halılarla temsil edilmektedir. Alttaki argaç kalın, üstteki argaç incedir. İki tür yerel kırmızı yün ipliği argaçı:

1. İki kat düz veya dokuma, ayrıca ince ve çekili argaç;
2. iki kat zikzak veya toka ve kalın argaç kullanılmıştır.

Klasik "Kasımuşağı halılarının" aksine, özellikle 20. yüzyılın 70'li yıllarından itibaren modern halılar, modern makine halılarında hammadde olarak yünün yanı sıra pamuk (ağırlıklı olarak pamuk ve atkı) ve ayrıca sentetik iplikler kullanır. Pamuk ve sentetik iplik kullanıldığında halıların doku kalitesi düşer.

"Kasımuşağı halılarında" şiraze ağırlıklı olarak iş başında, bazen halı dokuma tezgahından indirildikten sonra yapılır ve nadiren de çarşıda çalışan özel şirazbent ustaları halının kenarlarına yün iplikler dokurlardı. Şirazeler genellikle halının zemini için kullanılan kırmızı ipliklerle, bazen iki renk iplikle - kırmızı ve siyah ipliklerle ve bazen de farklı renklerde (kırmızı, siyah, lacivert ve beyaz) ipliklerle sarılırdı. Halının kenarlarını örmek için kullanılan iplik genellikle dört (iki çift) yün iplikden oluşur.

Saçaklar, halıda kullanılan erişlerin uzantısından oluşur. Bazen saçak, saçakları renkli yapan farklı renkteki ipliklerden yapılır. Saçaklar 15 cm yukarıda ve 9 cm aşağıda (uçta) beyaz yün iplikle örülür. "Kasımuşağı halıları"ndaki desen şekilleri, bu halının girde (yuvarlak), dörtgen, kare, altıgen, sekizgen ve diğer benzersiz geometrik desenleriyle süslenmiştir.

"Kasımuşağı halılarını" dokuma tezgâhı yöre halkı tarafından dikey olarak ahşaptan yapılmıştır. 1980'lerde, Kasımuşağı obasında metal dokuma tezgahları zaten kullanımına başlanmıştır. "Kasımuşağı halıları" toplam alanı 228x155 cm ve daha fazladır, ara alanın boyutu yaklaşık 200x121 cm'dir. Kenar desen ölçüleri yanlarda 15–17 cm, üstte ve altta 17–18 cm'dir.

İlmek yoğunluğu (düğüm): desimetrekare başına 30x30 ila 40x40 ilmek (düğüm) (metrekare başına 90.000 ila 160.000 ilmek (düğüm). Tüylerin uzunluğu 7–10 mm'dir, bazen 12 mm'ye kadar çıkar. "Kasımuşağı halıları"ndaki ilmeklerin az sıklıkta ve yüksek tüylü olması, yumuşak ve hafif olmasıyla diğer Karabağ halı dokuma ekolünün halılarından ayrılır. Hanlık, Bahmanlı, Karakoyunlu ve Talış halılarının çeşnileri de bu özelliği taşır.^[8]

"Kasımuşağı halısı" Karabağ halı dokuma okulunun en iyi halılarından biri olarak kabul edilir.

Posta pulu üzerinde Kasımuşağı halıları

Ermeniler, Azerbaycan'ın halıcılık okullarına ait olan Karabağ halıcılık okulunun halılarının yanı sıra, diğer halıcılık okullarına ait halıları da çeşitli yollarla temin etmekte ve birçok sergi ve müzede Ermeni halısı olarak tanıtmaktadır.

2006 yılında Ermenistan Cumhuriyeti, Karabağ halılarının resimlerini içeren birkaç posta pulu bastırdı. Bu posta pullarından biri, Albert Keçyan ve Eduard Kurginyan tarafından tasarlanmış bir posta pulu ve bu posta pulunda tasvir edilen halı, Karabağ halı dokuma okulunun Cebrayıl grubuna ait havlı bir halıdır - "Kasımuşağı halısı"dır. Halı hakkında verilen kısa bilgilerden, halının doğal boyalarla boyanmış ipliklerle dokunduğu, çoğunlukla turuncu (turuncu) rengin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ermeniler tarafından tam olarak üretildiği yer işaretlenmeyen ve geniş coğrafik alanlarda (yaklaşık 30 yerleşim yeri) dokunduğu söylenen, dekoratif uygulamalı bir sanat eseri olan bu antik ejder halısına, "Kasımuşağı halısı" adı verilmemiş, kasıtlı olarak Ermeniler tarafından Ermeni halısı olarak gösterilmiştir. Fiyatı 60 dram posta pulunun 24,99×42,00 mm ebatlarında basıldığına belirtilmelidir.^[24]

2007 yılında Prag'da düzenlenen Kafkasya halıları sergisine katılan Çekler, Azerbaycan halıcılık okullarından biri olan Karabağ halıcılık okulunun çeşitli halılarıyla tanışıyorlar.^[25] Bir süre sonra Çek Cumhuriyeti'nde Azerbaycan halılarının resimlerinin bulunduğu posta pulları üretildi. Posta pullarında 19. yüzyıl Karabağ halıları verilmiştir.^[26]

2010 yılında Çek Cumhuriyeti'nde üretilen posta pulları üzerinde tasvir edilen halılardan biri olan "Kasımuşağı halısı", diğer Karabağ halıları gibi parlak renkleri, merkezinde geometrik bir figür ve tipik çiçek desenli 19. yüzyıla ait olmasıyla dikkat çekiyor. Halının dokumasında sadece yün ipler kullanılmıştır. 21 Çek korunası fiyatına sahip posta pulu, bir sayfada 4 pul olacak şekilde basılmıştır, pulların her biri 40×50 mm boyutundadır.^[27]

Kasımuşağı halısı diğer milletlerin halısı gibi sergileniyor

19. yüzyılın ortalarından itibaren doğu halklarının sanat kültürüne olan ilgilerinin artması nedeniyle Avrupa'da halı dokuma sanatını keşfetmeye başladılar. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında Avrupalı oryantalist yazarların çeşitli makale ve metinleri yayımlanmaya başlandı. Ancak söz konusu müellifler, halı dokuma örneklerini oluşturan halkların tarihini bilmemekte, halıların müellifleri, dokumacıları ve halı ürünlerinin üretim teknikleri hakkında çok yüzeysel bilgi sahibidirler. Bu nedenle bazen halıların yapıldığı yerlerin isimlerini hatta halıların isimlerini bile yanlış koymuşlardır.^[28]

Tüm Avrupalı yazarlar, farklı halı grupları arasında ayrım yapmadan Azerbaycan, Dağıstan ve Ermeni halılarını ortak bir grupta - "Transkafkasya halıları" veya "Kafkas halıları" olarak birleştirdiler.^[29][30] Azerbaycan'ın modern zamanlarda Azerbaycan'da dokunan ve halen Azerbaycan'da dokunan milli halı türleri bile Ermeni halısı adı altında yabancı müzelere, sergilere, mağazalara ve pazarlara ihraç edilmektedir.

"Kasımuşağı halıları", diğer milletlerin (çoğunlukla Ermeni, bazen Gürcü, İran veya Kürt) halıları olarak sergilenen ve dükkân ve pazarlarda farklı isimler altında satılan bu tür halılardan biridir.^{[31][32][33][34][35]}

Karabağ halı dokuma ekolüne atfedilen halıların bazı desenleri, Tebriz halı dokuma ekolüne atfedilen halıların desenleriyle belli bir dereceye kadar benzerlik göstermektedir. "Koca halıları", "Açma-yummahalıları", "Balık halıları" ve diğer halıları bunun bariz örnekleridir. Bu tür halılardan biri de "Kasımuşağı halıları"dır. Bu nedenle "Kasımuşağı halılarına" ait ejderha resimleri, Hatai-ejderha halılarının desenlerine biraz benzemektedir. Bu tasvirler zamanla orijinal hallerini değiştirmiştir.^[36][37][38]

Kasımuşağı halıların modern hali

18 Mayıs 1992'de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Laçın ilçesinin idari toprak biriminde bulunan tüm köylerin toprakları Ermenistan Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edildi.^[39][40] Bununla birlikte bu bölgelerde "Kasımuşağı halıları"nın dokuması (üretimi) durdurulmuştur. Bunun yerine Ermeniler tarafından işgal edilen topraklarda gerçekleştirilen yağmalamalar sonucu elde edilen diğer Azerbaycan halılarının yanı sıra Ermeniler, müze ve sergilerde "Kasımuşağı halılarını" "Ermeni halıları" olarak tanıtmaktadır.^[41][42][43]

Kasımuşağı köyünün nüfusu, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin birçok bölge ve köyüne zorla göç ettirildi. Şu anda bazı aileler kendi elleriyle dokunan "Kasımuşağı halılarını" özel evlerinde (özel koleksiyonlar) saklıyorlar.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin birçok bölgesinde dernekler, kuruluşlar ve ayrıca küçük atölyelerde "Kasımuşağı halıları" üretimi devam etmektedir.^[44]

Müze ve özel koleksiyonlarda

Kasımuşağı obasının topraklarında bulunan köylerde farklı dönemlerde dokunan Kasımuşağı halıları, dünya çapında çeşitli müzelerde ve özel koleksiyonlarda saklanmaktadır. Kasımuşağı halıları, Azerbaycan Cumhuriyetinde Nahçıvan Devlet Halı Müzesi,^[45] Azerbaycan Devlet Halı ve Halk Sanatları Müzesi,^[46] Latif Karimov'un adını taşıyan Devlet Halı ve Uygulamalı Halk Sanatları Müzesi, Azerbaycan Devlet Halı ve Halk Müzesi'nin Şuşa şubesi"Xalça Muzeyində "Şuşanın sənət inciləri"". 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2013. </ref> ve diğer tarih müzelerinde nadide sergilerinden biridir.

Sadece Kasımuşağı yerleşimi topraklarında bulunan halıcılık merkezlerinde değil, Karabağ'ın tüm halıcılık merkezlerinde üretilen Kasımuşağı halıları gerek yurt dışında gerekse Azerbaycan'da müzelerde ve çeşitli kişiler tarafından muhafaza edilmekte olduğu gibi Kasımuşağı yerleşimi sakinlerinin tarafından da modern zamanlara kadar olan özel koleksiyonlarında muhafaza edilmektedir.^[47]

Ayrıca bakınız

• Azerbaycan halısı
  • Karabağ halıları
• Azerbaycan Halı Müzesi
• Şabalıdbuta halıları

Kaynakça

Ek okuma

• Qasımuşağı xalçası 6 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

• Araşdırmalar 26 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Qasımuşağı xalçası" muzeydə 4 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.