Chi Bông phấn

Chi Bông phấn
Mirabilis jalapa
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Eudicots
Bộ (ordo)	Caryophyllales
Họ (familia)	Nyctaginaceae
Tông (tribus)	Nyctagineae
Chi (genus)	Mirabilis L., 1753^[1]
Loài điển hình
Mirabilis jalapa L., 1753
Các loài
Khoảng 60. Xem bài.
Danh pháp đồng nghĩa
Danh sách Jalapa Mill., 1754 Nyctago Juss., 1789 Admirabilis Nieuwl., 1914 Calyxhymenia Ortega, 1797 Oxybaphus L'Hér. ex Willd., 1797 Quamoclidion Choisy, 1849 Hermidium S.Watson, 1871 Allioniella Rydb., 1902 Hesperonia Standl., 1909

Chi Bông phấn (danh pháp khoa học: Mirabilis) là một chi thực vật có hoa trong họ Nyctaginaceae, được biết đến như là bông phấn, với các tên gọi trong tiếng Anh là four-o'clocks (bốn giờ) hay umbrellaworts (cỏ dù).^[2] Loài được biết đến nhiều nhất có lẽ là Mirabilis jalapa, được trồng tại Việt Nam với tên gọi bông phấn.

Chi này chứa các loài cây thân thảo, chủ yếu được tìm thấy tại châu Mỹ. Một số loài tạo thành các rễ củ cho phép chúng sống lâu năm qua các mùa khô và lạnh. Chúng có hoa nhỏ với họng sâu, thường rất thơm.

Mặc dù được biết đến như là các loại cây cảnh, nhưng ít nhất 1 loài là mauka (M. expansa) được trồng làm thực phẩm dưới dạng rau ăn củ.

Phân loại

Chi Mirabilis được Carl Linnaeus thiết lập năm 1753 trong Species Plantarum, quyển 1, trang 177. Loài điển hình là Mirabilis jalapa.^[3] Tên chi Mirabilis bắt nguồn từ tiếng Latinh mirabilis có nghĩa là diệu kì.^[4]

Chi Mirabilis thuộc về tông Nyctagineae của họ Nyctaginaceae.^[1]

Năm 1934 Anton Heimerl chia chi Mirabilis làm 6 tổ:^[4]

Tổ Mirabilis: Chứa khoảng 10 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới Mexico và bắc Trung Mỹ.^[5]
Tổ Mirabilopsis Heimerl: Chỉ chứa 1 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico.^[6]
Tổ Oxybaphoides A.Gray: Chứa khoảng 17 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico, tại Nam Mỹ và Nam Á.^[7]
Tổ Oxybaphus (L'Heritier ex Willdenow) Heimerl: Chứa khoảng 25 loài từ tây nam Hoa Kỳ qua Mexico và Trung Mỹ tới Nam Mỹ.^[8]
Tổ Paramirabilis Heimerl
Tổ Quamoclidion (Choisy) A.Gray: Chứa khoảng 6 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico.^[9]

Các loài

Mirabilis aggregata (Ortega) Cav.
Mirabilis albida (Walter) Heimerl
Mirabilis alipes (S.Watson) Pilz
Mirabilis austrotexana B.L. Turner
Mirabilis bigelovii A. Gray
Mirabilis californica A. Gray
Mirabilis campanulata Heimerl
Mirabilis ciliatifolia (Weath.) Standl.
Mirabilis coccinea (Torr.) Benth. & Hook.f.
Mirabilis collina Shinners
Mirabilis comata (Small) Standl.
Mirabilis decipiens (Standl.) Standl.
Mirabilis donahooiana Le Duc
Mirabilis dumetorum Shinners
Mirabilis elegans (Choisy) Heimerl
Mirabilis expansa (Ruiz & Pav.) Standl.
Mirabilis gigantea (Standl.) Shinners
Mirabilis glabra (S. Watson) Standl.
Mirabilis glabrifolia (Ortega) I.M. Johnst.
Mirabilis glandulosa (Standl.) W.A. Weber
Mirabilis gracilis (Standl.) Le Duc
Mirabilis grandiflora (Standl.) Standl.
Mirabilis greenei S.Watson
Mirabilis himalaica (Edgew.) Heimerl. Loài này là duy nhất thuộc chi Mirabilis nằm ngoài khu vực châu Mỹ và không có quan hệ họ hàng gần với các tổ Oxybaphoides và Oxybaphus như gợi ý trước đây mà dường như tạo thành nhánh quan hệ gần với tổ Quamoclidion nghĩa hẹp.^[10]
Mirabilis hintoniorum Le Duc
Mirabilis hirsuta (Nutt.) MacMill.
Mirabilis intercedens Heimerl
Mirabilis jalapa L. - Bông phấn.
Mirabilis laevis (Benth.) Curran
Mirabilis latifolia (A. Gray) Diggs, Lipscomb & O'Kennon
Mirabilis linearis (Pursh) Heimerl
Mirabilis longiflora L.
Mirabilis longipes (Standl.) Standl.
Mirabilis macfarlanei Constance & Rollins
Mirabilis melanotricha (Standl.) Spellenb.
Mirabilis microchlamydea (Standl.) Standl.
Mirabilis multiflora (Torr.) A.Gray
Mirabilis nesomii B.L. Turner
Mirabilis oaxacae Heimerl
Mirabilis oblongifolia (A. Gray) Heimerl
Mirabilis odorata L.
Mirabilis oligantha (Standl.) Standl.
Mirabilis ovata (Ruiz & Pav.) Meigen
Mirabilis oxybaphoides (A.Gray) A.Gray
Mirabilis polonii Le Duc
Mirabilis polyphylla (Standl.) Standl.
Mirabilis pringlei Weath.
Mirabilis prostrata (Ruiz & Pav.) Heimerl
Mirabilis pudica Barneby
Mirabilis pulchella Standl. & Steyerm.
Mirabilis pumila (Standl.) Standl.
Mirabilis rotundifolia (Greene) Standl.
Mirabilis russellii Le Duc
Mirabilis sanguinea Heimerl
Mirabilis suffruticosa (Standl.) Standl.
Mirabilis tenuiloba S. Watson
Mirabilis texensis (J.M. Coult.) B.L. Turner
Mirabilis triflora Benth.
Mirabilis urbani Heimerl
Mirabilis violacea (L.) Heimerl
Mirabilis viscosa Cav.^[11]
Mirabilis watsoniana Heimerl
Mirabilis weberbaueri Heimerl
Mirabilis wrightiana A. Gray ex Britton & Kearney

Tham khảo

^ ^a ^b “Genus: Mirabilis L”. Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. ngày 7 tháng 7 năm 2010. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 1 năm 2009. Truy cập ngày 28 tháng 11 năm 2012.
^ Yatskievych, George (2013). Steyermark's Flora of Missouri: Volume 3. St. Louis: Missouri Botanical Garden Press. tr. 482. ISBN 978-0-915279-13-5.
^ “Genus: Mirabilis L”. Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. ngày 19 tháng 9 năm 2017. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2019.
^ ^a ^b Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus. Tr. 40 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
^ Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Mirabilis. Tr. 42 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
^ Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Mirabilopsis Heimerl. Tr. 49 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
^ Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Oxybaphoides A. Gray. Tr. 46 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
^ Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Oxybaphus (L’Heritier ex Willdenow) Heimerl Tr. 50 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
^ Richard W. Spellenberg: Nyctaginaceae: Mirabilis Linnaeus sect. Quamoclidion (Choisy) A. Gray Tr. 44 trong: Flora of North America Editorial Committee: Flora of North America North of Mexico. Volume 4: Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1. Oxford University Press, New York & Oxford, 2003, ISBN 0-19-517389-9.
^ Shu-Li Wang; Lang Li; Xiu-Qin Ci; John G. Conran; Jie Li (2018). “Taxonomic status and distribution of Mirabilis himalaica (Nyctaginaceae)”. J. Syst. Evol. Truy cập ngày 11 tháng 4 năm 2019. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp)
^ “GRIN Species Records of Mirabilis”. Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 12 năm 2000. Truy cập ngày 28 tháng 11 năm 2012.

Liên kết ngoài

Tư liệu liên quan tới Mirabilis tại Wikimedia Commons
Dữ liệu liên quan tới Mirabilis tại Wikispecies

Thẻ nhận dạng đơn vị phân loại	Wikidata: Q158323 Wikispecies: Mirabilis APDB: 192667 APNI: 94283 EPPO: 1MIBG FloraBase: 22615 FNA: 120783 FoAO2: Mirabilis FoC: 120783 GBIF: 3086140 GRIN: 7656 iNaturalist: 50615 IPNI: 27940-1 IRMNG: 1118479 ITIS: 19624 NBN: NHMSYS0000460732 NCBI: 3537 NZOR: a37c5beb-513f-4318-b015-99d76309dd3f PLANTS: MIRAB POWO: urn:lsid:ipni.org:names:326862-2 Tropicos: 40020243 VASCAN: 1422 VicFlora: 7d689acf-8393-4803-972e-f384aa6f55ec

Thẻ nhận dạng đơn vị phân loại