Ćmiankowate

Ćmiankowate

Psychodidae[1]
Newman, 1834
Clogmia albipunctata(inne języki)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Podtyp	sześcionogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	muchówki
Podrząd	muchówki długoczułkie
Nadrodzina	Psychoidea
Rodzina	ćmiankowate
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Ćmiankowate (Psychodidae) – rodzina owadów z rzędu muchówek.

Charakterystyka rodziny

Psychodidae zwane ćmiankowatymi, to rodzina drobnych, szybko polatujących muchówek, które zewnętrznie przypominają małe motyle lub komary. Rodzina ta liczy około 450 gatunków. Występują one w wielu regionach świata, prawie na wszystkich kontynentach. W Ameryce Północnej odnotowano 113 gatunków z 21 rodzajów, w USA i Kanadzie stwierdzono występowanie około 90 gatunków. W Polsce łącznie stwierdzono 45 gatunków z 22 rodzajów (dane z 2007 roku)^[2].

Psychodidae zamieszkują różne strefy klimatyczne, zaś najbogatszy i najbardziej zróżnicowany skład gatunkowy występuje w regionach tropikalnych. Najmniejsze gatunki osiągają 1,8 mm, największe dochodzą do 5 mm.

W układzie systematycznym Psychodidae jest rodziną muchówek należących do Nematocera (muchówek długoczułkich), wchodzi ona w skład infrarodziny Psychodomorpha(inne języki).

W skład rodziny ćmiankowatych wchodzi 6 podrodzin (Duckhouse, 1973), tylko 2 spośród nich zagrażają zdrowiu publicznemu i zwierzętom, a mianowicie Psychodinae i Phlebotominae^[3].

Dorosłe Psychodinae w przeciwieństwie do Phlebotominae cechują się względnie krótkimi częściami aparatu gębowego, krótkimi segmentami czułków, krótkimi nogami, dachówkowatym ułożeniem skrzydeł wzdłuż ciała^[4].

Morfologia

Ciało krótkie, owłosione, barwy od żółtej poprzez szarości do czerni. Zaplecze nagie, powiększone, tylna część wypukła. Tułów z nagim lub owłosionym przedpleczem, szew pleuralny zesklerotyzowany, różnorodnie owłosiony lub nagi, szew poprzeczny scutum nie V-kształtny. Śródplecze zwykle duże. Odwłok z pierwszym sternum czasem nie zesklerotyzowanym; sternum drugie całe sklerotyzowane, podzielone na skleryty lub niesklerotyzowane. Skrzydła duże, krótkie, szerokiem owalne, eliptyczne, lancetowate, zazwyczaj ostro zakończone, zwykle gęsto owłosione z żyłkami medialnymi i 4-5 radialnymi. Podłużne żyłki skrzydeł zwykle dobrze rozwinięte, zwidłowania żyłek nieobecne lub ograniczone do połowy bazalnej skrzydeł, kostalna żyłka biegnie wzdłuż brzegu skrzydeł do obszaru analnego. Brak komórki dystalnej; podłużne żyłki dobrze rozwinięte, skrzyżowania żyłek często niewyraźne, zwykle ograniczone do trzeciej bazalnej skrzydła; żyłka analna zredukowana. Podczas spoczynku ułożone dachówkowato ułożone ponad odwłokiem przy końcu. Głowa z długimi czułkami. Czułki zazwyczaj mają 12 do 16 segmentów. Każdy z segmentów zwykle porośnięty okółkowato szczecinkami. Mostek oczny nieobecny bądź niekompletny. Oczy złożone z fasetek. Na głowie brak przyoczek. Głaszczki szczękowe długie mają od 3 do 5 segmentów, przedostatni segment z wgłębieniem czuciowym ssawki zwykle bardzo krótki, zaś u krwiopijnych gatunków mogą być dłuższe sięgające wysokości głowy. Odwłok Psychodinae ma zwykle od 6-8 segmentów^[4].

Systematyka polskich gatunków ćmiankowatych

• Podrodzina Psychodinae(inne języki)
  • Plemię: Morminini
    • Rodzaj Mormia(inne języki) Enderlein, 1935 (Australia)
  • Plemię : Paramormiini
    • Rodzaj Peripsychoda(inne języki) Enderlein, 1935 (Australia)
    • Rodzaj Telmatoscopus Eaton, 1904 (Australia)
  • Plemię: Pericomini
    • Rodzaj Bazarella Vaillant, 1961
    • Rodzaj Berdeniella Vaillant, 1976
    • Rodzaj Boreoclytocerus Duckhouse, 1978
    • Rodzaj Clytocerus Haliday in Walker, 1856
    • Rodzaj Pericoma Walker, 1856
    • Rodzaj Saraiella
    • Rodzaj Satchelliella
    • Rodzaj Tonnoiriella Vaillant, 1971
    • Rodzaj Ulomyia
  • Plemię: Psychodini
    • Rodzaj Psychoda Latreille, 1796
    • Rodzaj Threticus Eaton, 1904
    • Rodzaj Trichopsychoda Tonnoir, 1922
    • Rodzaj Tinearia Schellenberg, 1803
  • Plemię Telmatoscopini
    • Rodzaj Mormia Enderlein, 1935
    • Rodzaj Panimerus Eaton, 1913
    • Rodzaj Paramormia Enderlein, 1935
    • Rodzaj Peripsychoda Enderlein, 1935
    • Rodzaj Philosepedon Eaton, 1904
    • Rodzaj Telmatoscopus Eaton, 1904
    • Rodzaj Threticus Eaton, 1904
    • Rodzaj Trichopsychoda Tonnoir, 1922
• Podrodzina Sycoracinae Jung, 1954
  • Rodzaj Sycorax Curtis, 1839
• Podrodzina Trichomyiinae Tonnoir, 1922
  • Rodzaj Trichomyia Haliday, 1839

Stadia rozwojowe

Larwy

Larwy Psychodidae są małe (zwykle mniejsze niż 5 mm), cylindryczne lub nieco spłaszczone, pozbawione narządów ruchu; ciało zazwyczaj ciemno zabarwione. Na szczycie odwłoka obecny syfon oddechowy. Każdy segment odwłoka podzielony na 3 annule. Przy ostatnim segmencie annuli obecne małe grzbietowe płytki^[5][4][3]

Tułów niewyraźnie grubszy niż reszta ciała. Spłaszczone formy posiadają rzędy dysków na części brzusznej^[5]. Larwy oddychają za pomocą syfonu wystawionego ponad wodę. Larwy prowadzą ziemnowodny tryb życia, rozwijają się na powierzchni wód, unoszących się glonów, w błocie, gnoju; w mokrych i wilgotnych miejscach bogatych w materię organiczną, na grzybach, mikroorganizmach^[4]. Pericoma żyje w potokach, strumieniach i źródłach. Psychoda sp. często w wodach zanieczyszczonych.

Larwy z rodzaju Pericoma mają długie kolce lub piórowate formy, zaś u gatunków z rodzaju Telmatoscopus i Psychoda są słabo rozwinięte. Larwy Psychoda alternata są bardzo odporne na zanieczyszczenia, niskie pH, niską zawartość rozpuszczonego tlenu oraz na wysokie temperatury ^[4].

W środkowoeuropejskich warunkach larwy przedstawicieli tej rodziny zwykle charakteryzują się niską wrażliwością na zanieczyszczenie wód. W systemie oceny jakości wód na podstawie wskaźnika BMWP-PL mają najniższą punktację^[6].

Imagines

Imagines posiadają krótkie i szerokie skrzydła. Dorosłe owady są niewielkie. Występują przez cały rok w miejscach ustępowych. Latem często w miejscach wilgotnych, na liściach roślin. Dorosłe Psychodinae składają jednorazowo od 20-100 jaj z których wylęgają się młode w ciągu 2 dni. Okres larwalny trwa 9-15 dni, okres poczwarki 1-2 dni^[4].

Przedstawiciele z rodzaju Psychoda rozwijają się w różnych rodzajach nawozu i rozkładającej się materii organicznej, Ich cykl rozwojowy trwa od 8 dni do miesiąca. Imago żyje do 5 dni. Cykl rozwojowy u niektórych Psychodidae trwa nawet do roku.

Linki zewnętrzne

Zobacz multimedia związane z tematem: Ćmiankowate

• Ohio State University Extension
• Xespok's Image Gallery
• Diptera.info Gallery

Przypisy