Żaqq

Żaqq
Zaqq
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
422.112

Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)

Klasyfikacja popularna
Instrument dęty drewniany
Podobne instrumenty
  • dudy
  • tsamboúna
  • askomadura
  • tulum
  • mezwed
  • zukra

Żaqq (zaqq, iż-żaqq) – instrument muzyczny dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych występujący na Malcie[1]. Należy do grupy najbardziej charakterystycznych, a jednocześnie najmniej znanych rodzajów dud w rejonie Morza Śródziemnego, Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie.

Budowa

Ma podwójną piszczałkę melodyczną (przebierkę) wykonaną z trzciny i pojedynczy stroik, podobnie jak egejska tsamboúna, kreteńska askomadura, turecki tulum, tunezyjski/algierski mezwed, czy libijska zukra. Wszystkie dudy tego rodzaju mają worki ze zwierzęcej skóry. Żaqq jest jednak wyjątkowy, ponieważ worek to nie tylko skóra z sierścią, ale zachowane są także nogi i ogon zwierzęcia (brakuje tylko głowy). Do wykonania worków używano kóz, cieląt urodzonych jako martwe, psów, a także dużych kotów. W czasie gry żaqq trzyma się poziomo pod pachą, nogami do góry[2].

Historia

Carl Partridge powołuje się na relację mieszkającego na Malcie anglikańskiego misjonarza G.P. Badgera (1815–1888), który w 1838 roku w „Description of Malta and Gozo” określał żaqq jako najbardziej ceniony maltański instrument ludowy i zwracał uwagę na stosowanie worków z psich skór. Na obrazach i litografiach z XVIII i XIX wieku, żaqq występuje w towarzystwie tancerzy lub innych muzyków. Tradycyjnie towarzyszył mu tamburyn (tanbur) i bęben pocierany (rabbaba/żavżava)[2].

Sto lat później instrument żaqq nadal był w użyciu, ale nie był już tak popularny. Na początku XX wieku muzycy grali na żaqqu na ulicach, w kawiarniach, czy winiarniach. Czasem mógł mu towarzyszyć tamburyn (tambur) lub bęben pocierany (rabbaba/żavżava), niekiedy dołączali do nich tancerze[3]. Takiej muzyki oczekiwano zwykle w okresie świątecznym (Boże Narodzenie) i karnawałowym[3].

Pod koniec pierwszej połowy XX wieku nieliczni muzycy grający na żaqqu byli rozproszeni na Malcie (Naxxar, Mosta, Siġġiewi, Dingli, Żurrieq, Birgu (Vittoriosa), Marsa, Mellieħa) oraz na siostrzanej wyspie Gozo (Rabat). W latach 1971–1973 badacze J.K. Partridge i F. Jeal odnaleźli już tylko 9 muzyków. Obecnie żaqq praktycznie nie jest używany[3], choć Francesco Sultana stara się ożywić tradycję, budując te instrumenty i grając na nich[4].

Muzycy

Niektórzy muzycy grający na żaqqu przekazywali swoje umiejętności z pokolenia na pokolenie, jak np. rodzina Buġejas nazywana Tal-Grixi:

  • Wenzu Buġejas (1870-1941)
  • Żeppi Buġejas (1894-1960)
  • Awonsju Buġejas (1896-1981) – grał także na tanburze
  • Wenzu Buġejas (1930-?) – grał także na tanburze[3].
  • Toni Cachia (ll-Hammarun) z Naxxar (1927-2014)[2]
  • Lażżru Camilleri (Il-Lass) z Mosty[2]
  • Edmond Jackson, uczeń ll-Hammaruna (Tony Caccia)[5][6]
  • Francesco Sultana[4]

Przypisy

  1. ↑ Zaqq [online], Metropolitan Museum of Art [dostęp 2021-05-25] .
  2. ↑ a b c d KarlK. Partridge KarlK., The Maltese Żaqq [online], The Bagpipe Society [dostęp 2021-05-25] .
  3. ↑ a b c d Anna BorgA.B. Cardona Anna BorgA.B., „Tal-Grixti” a family of żaqq and tanbur musicians, „L-imnara”, Vol. 5 nr 4, L-Università ta’ Malta, 1997, s. 91-104 [dostęp 2021-05-25] .
  4. ↑ a b Will Pound – interview with Maltese musician Francesco Sultana [online] [dostęp 2021-05-26] .
  5. ↑ About the Begining of Edmond Folk [online], Jackson’s Pipe Band Malta [dostęp 2021-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-25] .
  6. ↑ MichaelM. Bugeja MichaelM., A passion for the pipes [online], Times of Malta [dostęp 2021-05-25] .

Literatura

Partridge J. K., Jeal Frank, Cooke P.R. The Maltese Zaqq w: JSTOR

Linki zewnętrzne

  • Edmond Jackson’s Żaqq u Tanbur folk group w: YouTube