Alkanna

Alkanna orientalis

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

ogórecznikowce

Rodzina

ogórecznikowate

Rodzaj

alkanna

Nazwa systematyczna

Alkanna Tausch
Flora 7: 234. 21 Apr 1824^[3]

Typ nomenklatoryczny

A. tinctoria Tausch^[3]

Synonimy

Anchusa J. Hill^[3]
Baphorhiza Link
Camptocarpus K. Koch
Campylocaryum DC. ex Meisn.
Onochiles Bubani^[4]
Rhytispermum Link^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Alkanna, czerwienica^[5] (Alkanna) – rodzaj roślin należący do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Obejmuje około 40^[6]–50^[7] gatunków. Występują one w południowej Europie (17 gatunków), północnej Afryce i w Azji południowo-zachodniej sięgając po Iran na wschodzie^[6]. Centrum zróżnicowania jest Turcja, gdzie występuje 31 gatunków z tego rodzaju^[7]. W Polsce w naturze tylko jako przejściowo dziczejący (efemerofit) zarejestrowany został jeden gatunek – alkanna pierwiosnkowata A. primuliflora^[8]. Rośliny te rosną w miejscach suchych, skalistych, trawiastych, także na porzuconych gruntach rolnych^[7].

Dawniej duże znaczenie jako roślina barwierska, dostarczająca czerwonego (karminowego) barwnika, miała alkanna barwierska^[7]^[6]. Niektóre gatunki, zwłaszcza alkanna wschodnia A. orientalis i Alkanna aucheriana uprawiane bywają jako rośliny ozdobne^[7].

Morfologia

Pokrój: Byliny osiągające do 40 cm wysokości, często jednak niskie – o pędach płożących się lub tylko podnoszących się, rozgałęzionych^[7].
Liście: Skrętoległe, pojedyncze, owłosione^[7].
Kwiaty: 5-krotne, niebieskie, żółte lub białe. Działki kielicha zrośnięte tylko u nasady. Płatki korony zrośnięte u nasady w zwykle krótką i ciemniejszą od reszty korony rurkę z owłosioną gardzielą. Końce płatków zaokrąglone. Pręciki równej długości, krótsze od rurki korony, ich nitki bardzo krótkie, pylniki krótkie. Zalążnia górna, czterokomorowa, z pojedynczą szyjką słupka nie wystającą z rurki korony^[7].
Owoce: Rozłupnie rozpadające się na cztery pomarszczone brązowe lub czarne rozłupki^[7].

Systematyka

Rodzaj należy do plemienia Lithospermeae w podrodzinie Boraginoideae Arnott w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae^[4].

Wykaz gatunków^[9]

Alkanna amana Rech.f.
Alkanna angustifolia Sümbül
Alkanna areolata Boiss.
Alkanna attilae P.H.Davis
Alkanna aucheriana A.DC.
Alkanna auranitica Mouterde
Alkanna bracteosa Boiss.
Alkanna caliensis Heldr. ex Boiss.
Alkanna cappadocica Boiss. & Balansa
Alkanna chrysanthiana Kit Tan
Alkanna confusa Sam. ex Rech.f.
Alkanna corcyrensis Hayek
Alkanna cordifolia K.Koch
Alkanna dumanii Sümbül
Alkanna frigida Boiss.
Alkanna froedinii Rech.f.
Alkanna galilaea Boiss.
Alkanna graeca Boiss. & Spruner
Alkanna haussknechtii Bornm.
Alkanna hirsutissima (Bertol.) A.DC.
Alkanna hispida Hub.-Mor.
Alkanna incana Boiss.
Alkanna × intercedens Rech.f.
Alkanna jordanovii St.Kozhukharov
Alkanna kotschyana A.DC.
Alkanna leiocarpa Rech.f.
Alkanna leptophylla Rech.f.
Alkanna lutea A.DC.
Alkanna macrophylla Boiss. & Heldr.
Alkanna macrosiphon Boiss. & Heldr.
Alkanna maleolens Bornm.
Alkanna megacarpa A.DC.
Alkanna methanaea Hausskn.
Alkanna milliana Sümbül
Alkanna mughlae H.Duman, Güner & Cagban
Alkanna noneiformis Griseb.
Alkanna oreodoxa Hub.-Mor.
Alkanna orientalis (L.) Boiss. – alkanna wschodnia
Alkanna pamphylica Hub.-Mor. & Reese
Alkanna pelia (Halácsy) Rech.f.
Alkanna phrygia Bornm.
Alkanna pinardi Boiss.
Alkanna pindicola Hausskn.
Alkanna prasinophylla Rech.f.
Alkanna primuliflora Griseb. – alkanna pierwiosnkowata
Alkanna pseudotinctoria Hub.-Mor.
Alkanna pulmonaria Griseb.
Alkanna punctulata Hub.-Mor.
Alkanna sandwithii Rech.f.
Alkanna sartoriana Boiss. & Heldr.
Alkanna saxicola Hub.-Mor.
Alkanna scardica Griseb.
Alkanna shattuckia Post
Alkanna sieberi A.DC.
Alkanna sieheana Rech.f.
Alkanna stojanovii St.Kozhukharov
Alkanna stribrnyi Velen.
Alkanna strigosa Boiss. & Hohen.
Alkanna syriaca (Boiss. & Hohen.) Boiss.
Alkanna tinctoria (L.) Tausch – alkanna barwierska
Alkanna trichophila Hub.-Mor.
Alkanna tubulosa Boiss.
Alkanna verecunda Hub.-Mor.
Alkanna viscidula Boiss.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Alkanna. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-01-01].
↑ ^a ^b Genus: Alkanna Tausch. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-01-01].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 19-20. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 29, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 240. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 29, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Alkanna. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-01].