Anna Louisa Karsch

Anna Louisa Karsch

Data i miejsce urodzenia	1 grudnia 1722 prawdopodobnie Przetocznica
Data i miejsce śmierci	12 października 1791 Berlin
Zawód, zajęcie	poetka
Multimedia w Wikimedia Commons

Anna Louisa Karsch, znana jako Die Karschin^[1] (ur. 1 grudnia 1722 prawdopodobnie w Przetocznicy, zm. 12 października 1791 w Berlinie) – poetka okresu oświecenia, nazywana niemiecką Safoną^[2] lub zmartwychwstałą Safoną^[3], pierwsza Niemka, która utrzymywała się z twórczości literackiej i pierwsza obywatelka Prus, która wzięła rozwód^[4].

Życiorys

Przyszła na świat na farmie mlecznej^[3] jako córka karczmarza Christiana Dürbacha^[4]. Po śmierci ojca (1728) matka oddała ją pod opiekę stryja^[4][5] lub stryjecznego dziadka^[5][6], Martina Fetke, urzędnika sądowego w Trzcielu. Zapewnił jej edukację, nauczył czytać i pisać po łacinie i niemiecku^[5] oraz liczyć^[6]. Po jakimś czasie matka zabrała ją do domu, gdzie pracowała w gospodarstwie^[4], pilnowała przyrodniego rodzeństwa w wieku 13–16 lat^[7] i pracowała jako służąca w innych domach^[4]. Czytała m.in. literaturę religijną, którą otrzymała od pasterza bydła^[8].

W 1738 wyszła za mąż za sukiennika Michaela Hiersekorna ze Świebodzina. Urodziła dwoje dzieci^[1]. Mąż był alkoholikiem i nie akceptował zainteresowania żony poezją i książkami^[4], które dawały jej ukojenie w codziennym życiu^[1]. W 1749 rozwiodła się jako pierwsza kobieta w Prusach. Była wówczas w trzeciej ciąży^[1]. Jej drugim mężem był krawiec Daniel Karsch ze Wschowy^[4]. Przeprowadzili się do centrum Polski, później wrócili do Wschowy^[1].

Talent poetycki Karschin zauważył rektor szkoły we Wschowie – Ribov. Kobieta zaczęła pisać więcej okolicznościowych wierszy. Zyskała rozgłos i wsparcie m.in. miejscowych rodzin protestanckich. Publikowała na łamach gazet. W 1752 utworem An Seine Majestät den König von Polen upamiętniła odwiedziny Augusta III we Wschowie. W 1755 wraz z rodziną przeprowadziła się do Głogowa. Tworzyła okolicznościowe wiersze oraz patriotyczne pieśni. W liczącym 300 wersów utworze Dwie ody na wielki pożar Głogowa opisała pożar miasta 13 maja 1758^[4]. Czytała dzieła współczesnych sobie: Christiana Fürchtegotta Gellerta, Albrechta von Hallera i Friedricha Gottlieba Klopstocka^[8].

Napisała wiele utworów sławiących zwycięstwa Fryderyka II. Jej wiersze i poematy znane były w Berlinie^[4] (Moses Mendelssohn zaświadczył o jej niezwykłym geniuszu)^[6], publikowano je też w śląskich almanachach i czasopismach^[4]. W 1760 wyjechała do Cieplic na dwumiesięczny wypoczynek, co było konieczne ze względu na postępujące problemy zdrowotne spowodowane m.in. alkoholizmem drugiego męża^[4].

Dzięki protekcji barona Rudolfa Gottharda von Kottwitz^[9] z Bojadeł (podobno poruszonego jej wierszem Klagen einer Witwe^[5] napisanym po śmierci dwojga najmłodszych dzieci^[1]) w 1762 wyjechała do Berlina^[5]. Jej mąż – dzięki protektorowi, a decyzją komendanta głogowskiej twierdzy von Haacka^[3] – został odesłany do wojska^[5]. W Berlinie Die Karschin poznała M. Mendelssohna, G.E. Lessinga, J.G. Sulzera i K.W. Ratlera^[4]. Stali się jej mecenasami i przyjaciółmi^[7]. Umiejętnie radziła sobie w towarzystwie. Wykreowała opowieść o tym, jak natchnienie poetyckie spłynęło na nią podczas wypasu bydła^[6]. Poszerzała horyzonty edukacyjne, czytając starożytnych autorów w przekładzie na język niemiecki oraz literaturę współczesną^[8]. W Magdeburgu przebywała na dworze królowej pruskiej Elżbiety Krystyny Brunszwickiej^[10]. Tam z siostrą króla, Anną Amalią, pracowała nad Passionskantate. Była też w Halberstadt^[4]. Uniwersytet w Helmstedt nadał jej tytuł honorowej członkini Towarzystwa Naukowego^[8].

Hrabiowie Stolberg-Wernigerode^[11], a później książęta Brunszwiku płacili jej roczne pensje^[6][7]. W dniu 11 sierpnia 1763 dzięki pomocy przychylnego jej generała Friedricha Wilhelma von Seydlitza i towarzysza królewskiego Guicharda uzyskała audiencję u Fryderyka II. Guichard zlecił przetłumaczenie dwóch jej wierszy na francuski, by mógł je przeczytać król. Władca obiecał poetce dom i roczną pensję. Słowa nie dotrzymał. W 1733 przypomniała się z prośbą, ale w odpowiedzi dostała tylko list z pieczęcią dworu i pieniądze, które odesłała. Sytuacja powtórzyła się w 1783^[6].

W 1764 opublikowano Auserlesene Gedichte von Anna Luisa Karschin – wybór jej wierszy z biografią i wstępem J.G. Sulzera. Za publikację otrzymała 2000 talarów^[4]. Pieniądze zainwestowała i jednocześnie pomagała w utrzymaniu przyrodniego rodzeństwa^[6].

Zachowały się jej listy do Johanna Wilhelma Ludwiga Gleima, w których podpisywała się jako Safona^[2]. Darzyła pisarza uczuciem, którego nie odwzajemnił^[8]. Listy pozwalają na wgląd w literacki świat późnooświeceniowych Prus^[1]. Poetka prowadziła również korespondencję z J.W. Goethe’em^[4]. Spotkali się w 1778^[9] i 1781^[4].

W 1787 Fryderyk Wilhelm II wydał zgodę na budowę domu dla poetki^[4]. W 1789 zamieszkała przy Neue Promenade 1^[6]. W ostatnich latach życia była bardzo płodną twórczynią^[4].

Zachorowała podczas podróży do Frankfurtu nad Odrą. Zmarła po powrocie do Berlina^[6]. Pochowano ją na cmentarzu obok kościoła św. Zofii. Na ścianie kościoła zachowała się jej tablica nagrobkowa^[4] z napisem: Nie znasz jej, Wędrowcu, / Więc idź ją poznać^[6].

Dziedzictwo i upamiętnienie

Za życia była bardzo ceniona^[4]. J.W.L. Gleim okrzyknął ją niemiecką Safoną^[12]. W 1761 w Halberstadt przeprowadził jej uroczystą koronację poetycką^[9]. Później jej twórczość oceniana była surowiej i klasyfikowana jako poezja okolicznościowa^[4]. Jej prace oceniano jako różnej jakości. Doceniano je za naturalność, bogactwo opisów i pomysłowość, a krytykowano za szybkie rymy bez struktury, zaniedbania w metryce, rymach i obrazowaniu^[8]. Jej korespondencja jest często postrzegana jako jedno z jej głównych osiągnięć literackich^[1]. Pozostawiła wiele bajek, epigramatów, anakreontyków, sielanek i romansów, które pisała głównie w latach 60. XVIII wieku^[6].

W 1784 w parku krajobrazowym Spiegelsberg ustawiono jej rzeźbę i było to pierwsze upamiętnienie osoby tworzącej poezję w Prusach. W 1789 Cal Philipp Emanuel Bach napisał kantatę pasyjną Die lezen Leiden des Erlösers‘ do słów Karschin^[9]. W 1792 wydano Gedichte z biografią poetki autorstwa jej córki Caroline Luise von Klencke^[4], docenianej poetki i dramaturżki^[1]. Poetką została też wnuczka niemieckiej Safony, Wilhelmine von Klencke, tworząca pod pseudonimem Helmine von Cezy^[5].

Jej prac nie publikowano w epoce napoleońskiej^[6]. Dopiero w latach 30. XIX w. została na nowo odkryta przez niemieckie środowiska literackie^[13]. Następnie ruch feministyczny doceniła ją jako pierwszą kobietę w Niemczech, która zarabiała na życie pisaniem. Doceniono też jej listy^[6].

W Berlinie znajduje się ulica jej imienia^[14].

Przypisy