Antyimperializm

Antyimperialistyczny mural w Caracas

Antyimperializm – idea sprzeciwiająca się imperializmowi[1][2][3], kolonializmowi, imperiom kolonialnym i ich dążeniom do hegemonii oraz ich ekspansji terytorialnej poza swoje ustalone granice[4]. Do idei antyimperializmu odwoływały się głównie ruchy nacjonalistyczne oraz komunistyczne[5].

Antyimperialistyczny pomnik w Hawanie

Po II wojnie światowej idea antyimperializmu uzyskała szeroką popularność szczególnie wśród ruchów narodowo-wyzwoleńczych działających w koloniach europejskich mocarstw. Aktualnie krajami oficjalnie praktykującymi politykę antyimperialistyczną są Kuba, Wenezuela i Boliwia[6].

Rosyjski antykomunistyczny plakat (lata 30. XX w.)

Teoria

Plakat z 1912 roku symbolizujący łamanie przez USA doktryny Monroego poprzez ingerowanie w politykę krajów Ameryki Południowej

Pod koniec lat 70. XIX wieku termin imperializmu został wprowadzony do języka angielskiego przez przeciwników kolonialnej polityki brytyjskiego premiera Benjamina Disraeli[4]. Wkrótce został jednak przejęty przez zwolenników tej imperializmu, m.in. przez Josepha Chamberlaina[7][8]. Sama idea imperializmu nie była jednoznacznie rozumiana przez społeczeństwo; część uważała, że imperializm wyznaczał idealizm i filantropię, natomiast wiele osób utożsamiało imperializm z kapitalizmem[7][8].

Termin imperializmu był już wcześniej używany w języku francuskim; był używany już na początku XIX wieku w odniesieniu polityki Napoleona Bonaparte[9].

Imperializm Johna Atkinsona Hobsona

John Atkinson Hobson był wpływowym członkiem brytyjskiej Partii Liberalnej[10]. Według historyków Petera Duignana i Lewisa Henry’ego Ganna, Hobson miał na początku XX wieku znaczący wpływ na wzrost nieufności wobec imperializmu wśród społeczeństwa[11].

W swojej pracy Hobson argumentował, że wewnętrzne reformy społeczne mogą wyeliminować imperializm; inspirował się działalnością naukową Karola Marksa[12] i był zwolennikiem teorii, że opodatkowanie może pobudzić szerszą konsumpcję, zapewnić społeczeństwu dobrobyt i utrzymać pokój na świecie; w przypadku braku opodatkowania, rentierzy sprzyjaliby rozwojowi imperializmu poprzez zbyt wysokie przychody[13][14][15][16]. Teoretycy socjalizmu i marksizmu jak Karl Kautsky i Róża Luksemburg dostrzegali korelację między kapitalizmem, militaryzmem i ekspansjonizmem, jednak nie używali terminu imperializmu[17].

Ruch polityczny

Antyimperializm jako ruch polityczny powstał w Europie na przełomie XIX i XX w.; była to odpowiedź przeciwko wzrostu potęgi europejskich imperiów kolonialnych oraz Stanów Zjednoczonych, prowadzących wówczas wojnę przeciwko Hiszpanii[18].

W połowie XX wieku ruchy antyimperialistyczne odegrały bardzo ważną rolę w procesie dekolonizacji, głównie w latach 60. i 70. XX wieku wiele byłych europejskich kolonii w Azji i Afryce uzyskało niepodległość[4]. Ze względu na potępianie imperialnej polityki Stanów Zjednoczonych, pod koniec XX wieku antyimperializm został uznany za jeden z nurtów antyglobalizmu[19].

Antyimperializm według państw

Niemcy

Na terenie Niemiec Zachodnich założono w 1968 roku Niemiecką Partię Komunistyczną i w 1982 roku Marksistowsko-Leninowską Partię Niemiec, a w NRD w styczniu 1990 powstała Komunistyczna Partia Niemiec. Każda z tych partii działa do dzisiaj.

17 i 18 lutego 1968 roku w Berlinie Zachodnim odbył się Międzynarodowy Kongres Wietnamski zorganizowany przez Socjalistyczny Niemiecki Związek Studentów; uczestnicy w ten sposób pokazali swoją solidarność z Wietnamem Północnym[20].

Aktualnie działające w Niemczech skrajnie lewicowe organizacje opierają się na marksizmie-leninizmie; jej członkowie deklarują się jako antykapitaliści i antyimperialiści[21]. Uważają, że walka przeciwko imperializmowi, który reprezentują Stany Zjednoczone, NATO i Izrael[22][23][24][25] (od lat 90. XX wieku część skrajnie lewicowych aktywistów zaczęła sprzeciwiać się antysyjonizmowi oraz popierać Izrael[26]), jest połączona z walką przeciwko kapitalizmowi[21][27]. Wzywają również do solidaryzowania się z socjalistycznymi ruchami wyzwoleńczymi działającymi w krajach Trzeciego Świata; ruchy wyzwoleńcze o prozachodniej orientacji uważa się za kontrrewolucyjne, przez co nie są wspierane[26].

Stany Zjednoczone

Termin antyimperializmu został użyty po raz pierwszy w 1898 roku, gdy Stany Zjednoczone prowadziły wówczas wojnę przeciwko Hiszpanii[28]. Wielu antyimperialistów popierało tą wojnę, jednak część była przeciwko aneksji Filipin przez Stany Zjednoczone[29]; taką postawę miała założona dnia 15 czerwca 1898 organizacja Anti-Imperialist League[30].

Według Freda Harringtona antyimperialiści nie sprzeciwiali się ekspansji z powodów handlowych, religijnych, prawnych lub humanitarnych; uważali natomiast, że polityka imperializmu jest sprzeczna z aktem Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych[18][31][32].

Po I wojnie światowej w amerykańskich podręcznikach szkolnych wydawcy zaznaczali, że imperializm był główną przyczyną tego konfliktu[33].

Wielka Brytania i jej dominia

Działalność antyimperialistyczna w Wielkiej Brytanii była praktykowana od lat 90. XIX wieku przez Partię Liberalną[34]. Partia publicznie krytykowała brytyjskie działania podczas wojen burskich[35], po których zakończeniu zwróciła uwagę na sytuację w brytyjskich koloniach w Afryce i Azji[36]. W latach 20. i 30. XX wieku władze brytyjskie organizowały wielkie wystawy promujące politykę imperializmu; część intelektualistów wykorzystała to jako okazję do krytykowania tej idei[37]. W Kanadzie i Australii również działały organizacje antyimperialistyczne[38].

Niemiecki chrześcijański filozof i pacyfista Friedrich Wilhelm Foerster uważał, że imperialna polityka Wielkiej Brytanii oczernia chrześcijaństwo już od czasów rządów Elżbiety I Tudor[39].

Australia

W Australii przeciwna brytyjskiej ekspansji była zamieszkująca ten teren irlandzka ludność wyznająca katolicyzm[38].

Kanada

Kanadyjczycy pochodzenia francuskiego byli wrogo nastawieni do brytyjskiej ekspansji[38]. Ludność deklarowała walkę o suwerenność Kanady od Wielkiej Brytanii; część francuskich Kanadyjczyków wspierała kanadyjski nacjonalizm[40]. Z kolei większość wyznających protestantyzm brytyjskich imigrantów zamieszkujących Kanadę było zdecydowanymi zwolennikami brytyjskiego kolonializmu; walczyli też po stronie brytyjskiej w wojnach burskich[41]. Część imigrantów nie podzielała tego zdania; jednym z nich był żyjący w latach 1823-1910 historyk Goldwin Smith[42].

W odróżnieniu od ludności irlandzkiej zamieszkujących Australię, Irlandczycy w Kanadzie popierali brytyjskie imperium kolonialne[43].

Marksizm-leninizm

Włodzimierz Lenin (1920)

Włodzimierz Lenin uznał imperializm za "najwyższy etap kapitalizmu", co zdefiniował jako system ekonomiczny, w którym monopolistyczny kapitał finansowy staje się dominujący w ekonomii[44][45]. W tych okolicznościach, rządy krajowe i prywatne korporacje są zmuszone do światowej rywalizacji o kontrolę nad zasobami naturalnymi i pracę niewolników wynikającą z polityki kolonialnej[46]. Jego poglądy w sprawie imperializmu odnoszą się do dominacji w dziedzinie ekonomicznej zamiast militarnej i politycznej; uważał, że głównym celem imperializmu jest wyzysk gospodarczy, a nie ekspansja terytorialna kraju[46]. Opinię Lenina na temat imperializmu podzielał Che Guevara[47].

W swojej pracy pod tytułem Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu, Lenin przedstawił cechy kapitalizmu prowadzące do imperializmu na tle gospodarczym[48][49][50].

Niektórzy anarchiści i działacze organizacji marksistowskich krytykowali powojenną politykę Związku Radzieckiego, uznając ją za imperialistyczną[51]. Z kolei Mao Zedong nazwał ZSRR krajem socjalimperialistycznym, czyli socjalistycznym z imperialnymi tendencjami[51].

Che Guevara (1959)

Obecnie termin antyimperializmu jest używany głównie przez zwolenników marksizmu-leninizmu[52].

Prawicowy antyimperializm

Wśród przeciwników imperializmu znajdują się osoby o poglądach prawicowych (również skrajnie prawicowych[5]), a nawet dżihadyści, gdzie przykładem jest głoszenie haseł antyimperialistycznych przez Państwo Islamskie oraz Al-Ka’idę[53], i fundamentaliści religijni, czego przykładem jest polityka prowadzona przez irańskiego ajatollaha Ruhollaha Chomejniego.

Prawicowymi antyimperialistycznymi partiami politycznymi są między innymi angolskie UNITA i FNLA, armeńska HHK, indyjska Jamaat-e-Islami Hind[54] i rosyjska Partia Eurazja. Antyimperialistyczna działalność była prowadzona również przez prawicową Narodową Organizację Cypryjskich Bojowników.

Krytyka antyimperializmu

Antonio Negri i Michael Hardt opisali w książce Imperium, że antyimperializm w dzisiejszym świecie nie ma już znaczenia, ponieważ imperializm nie jest praktykowany przez żadne państwo[55].

Politolog Jan Smoleński i ekonomista Jan Dutkiewicz skrytykowali imperialną politykę Władimira Putina wobec Ukrainy oraz wyjaśnienie jakoby rosyjska inwazja na Ukrainę miała być motywowana walką przeciwko amerykańskiemu imperializmowi[56][57]. Amerykański historyk Timothy Snyder nazwał ten konflikt wojną kolonialną[58]; już w 2017 roku krytykował naród ukraiński, nazywając go "mieszkańcami kolonii, którzy są skazani na przynależność do imperium"[59].

Z kolei libański socjalista Gilbert Achcar uważa, że interwencja militarna ze strony imperialistycznej potęgi jest dopuszczalna w celu powstrzymania dokonywania zbrodni przeciwko ludzkości[60].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Abaszejew 1941 ↓, s. 16.
  2. ↑ antiimperialismo. academia.gl. (galic.).
  3. ↑ antiimperialisme. naob.no. (norw.).
  4. ↑ a b c Koebner, Schmidt 2010 ↓.
  5. ↑ a b Nicolas Lebourg: Qu’est ce que le nationalisme-révolutionnaire?. tempspresents.com, 2013-06-07. (fr.).
  6. ↑ Nancy Escobar Cardoso: Evo Morales organiza en Bolivia su “revolución bolivariana”. cronica.com.mx. [dostęp 2013-05-04]. (hiszp.).
  7. ↑ a b Proudman 2008 ↓, s. 395-433.
  8. ↑ a b Fieldhouse 1992 ↓, s. 45-72.
  9. ↑ Cormenin 1846 ↓, s. 187.
  10. ↑ Long 1996 ↓.
  11. ↑ Duignan, Gann 2013 ↓, s. 59.
  12. ↑ Koebner, Schmidt 2010 ↓, s. 221.
  13. ↑ Cain 2007 ↓, s. 25-47.
  14. ↑ Peatling 2007 ↓, s. 381-398.
  15. ↑ Koebner, Schmidt 2010 ↓, s. 222.
  16. ↑ Wood 1983 ↓, s. 483-500.
  17. ↑ Koebner, Schmidt 2010 ↓, s. 265.
  18. ↑ a b Harrington 1935 ↓, s. 211-230.
  19. ↑ Samir Amin: Au-delà de la mondialisation libérale : un monde meilleur ou pire ?. cairn.info, 2006-02. (fr.).
  20. ↑ Dworok, Weißmann 2013 ↓, s. 153-170.
  21. ↑ a b Salzborn 2018 ↓, s. 88.
  22. ↑ Kloke 2010 ↓, s. 192.
  23. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 46.
  24. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 60.
  25. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 84.
  26. ↑ a b Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej 2008 ↓.
  27. ↑ Tom David Uhlig: Antisemitismus im linken Spektrum. bpb.de, 2020-04-30. (niem.).
  28. ↑ Beisner 1968 ↓.
  29. ↑ Pratt 1936 ↓, s. 266-278.
  30. ↑ Modern History Sourcebook: American Anti-Imperialist League, 1899. sourcebooks.fordham.edu. (ang.).
  31. ↑ Welch 1978 ↓.
  32. ↑ Tompkins 1970 ↓.
  33. ↑ Cornell University 1942 ↓, s. 50.
  34. ↑ Schuyler 1922 ↓.
  35. ↑ Claeys 2010 ↓.
  36. ↑ Porter 1968 ↓.
  37. ↑ Britton 2010 ↓.
  38. ↑ a b c Connolly 1978 ↓, s. 210-232.
  39. ↑ Koebner, Schmidt 2010 ↓, s. 248.
  40. ↑ Berger 1968 ↓.
  41. ↑ Heath 2009 ↓.
  42. ↑ Brown 1962 ↓, s. 93-105.
  43. ↑ McGowan 1989 ↓, s. 118-145.
  44. ↑ Evans, Newnham 1998 ↓, s. 244.
  45. ↑ Romeuf ↓, s. 629.
  46. ↑ a b Evans, Newnham 1998 ↓, s. 79.
  47. ↑ Message to the Tricontinental. marxists.org. (ang.).
  48. ↑ Imperialism, the Highest Stage of Capitalism. marxists.org. (ang.).
  49. ↑ Bottomore, Harris, Miliband ↓, s. 252.
  50. ↑ Duménil, Löwy, Renault 2009 ↓.
  51. ↑ a b Sheng 1997 ↓.
  52. ↑ Brewer 1990 ↓, s. 293.
  53. ↑ Birnbaum 2016 ↓, s. 205-216.
  54. ↑ Jamaat to launch nation-wide `anti-imperialism` campaign. zeenews.india.com, 2009-12-10. (ang.).
  55. ↑ Negri, Hardt 2001 ↓.
  56. ↑ Jan Smoleński, Jan Dutkiewicz: The American Pundits Who Can’t Resist “Westsplaining” Ukraine. newrepublic.com, 2022-03-04. (ang.).
  57. ↑ Linda Mannheim: “F*ck Leftist Westsplaining!”. thenation.com, 2022-04-04. (ang.).
  58. ↑ Timothy Snyder: The War in Ukraine Is a Colonial War. newyorker.com, 2022-04-28. (ang.).
  59. ↑ Timothy Snyder: Germans must remember the truth about Ukraine – for their own sake. eurozine.com, 2017-07-07. (ang.).
  60. ↑ Gilbert Achcar: Reflexiones de un antiimperialista tras diez años de debate. vientosur.info, 2021-06-24. (hiszp.).

Bibliografia

  • Tom Bottomore, Laurence Harris, Ralph Miliband. Imperialism and world market. „A Dictionary of Marxist Thought (2nd Edition)”. 
  • M. Jean Romeuf. Impérialisme. „Dictionnaire des sciences économiques”. 
  • Louis de Cormenin. Libelle LXI: Sur l'esprit et les tendances rétrogrades de la chambre des pairs. „Libelles politiques II”, 1846. 
  • Robert LivingstonR.L. Schuyler Robert LivingstonR.L., The rise of anti-imperialism in England, 1922 .
  • Fred Harrington. The Anti-Imperialist Movement in the United States, 1898-1900. „Mississippi Valley Historical Review”. 22 (2), 1935-09. 
  • JuliusJ. Pratt JuliusJ., Expansionists of 1898: The Acquisition of Hawaii and the Spanish Islands, 1936 .
  • D. A. Abaszejew (Д. А. Абашеев): Военно-политическэ терминүүдэй хуряангы словарь. 1941.
  • Cornell University: The Impact of the war on America: six lectures by members of the faculty of Cornell university. 1942. ISBN 978-0-8014-0097-1.
  • R. Craig Brown. Goldwin Smith and Anti‐imperialism.. „Canadian Historical Review”. 43 (2), 1962. 
  • Robert L.R.L. Beisner Robert L.R.L., Twelve against Empire: The Anti-Imperialists, 1898–1900, 1968 .
  • BernardB. Porter BernardB., Critics of Empire: British Radical Attitudes to Colonialism in Africa 1895-1914, 1968 .
  • CarlC. Berger CarlC., Imperialism and Nationalism, 1884-1914: a conflict in Canadian thought, 1969 .
  • E. BerkeleyE.B. Tompkins E. BerkeleyE.B., Anti-Imperialism in the United States: The Great Debate, 1890–1920, 1970 .
  • Richard E.R.E. Welch Richard E.R.E., Response to Imperialism: The United States and the Philippine-American War, 1899–1902, 1978 .
  • C. N. Connolly. Class, birthplace, loyalty: Australian attitudes to the Boer War. „Australian Historical Studies”. 18 (71), 1978. 
  • John Cunningham Wood. J. A. Hobson and British Imperialism. „The American Journal of Economics and Sociology”. 42 (4), 1983-10. 
  • Mark G. McGowan. The De-Greening of the Irish: Toronto’s Irish‑Catholic Press, Imperialism, and the Forging of a New Identity, 1887-1914. „Historical Papers/Communications historiques”. 24 (1), 1989. 
  • AnthonyA. Brewer AnthonyA., Marxist Theories of Imperialism: A Critical Survey, 1990 .
  • D. K. Fieldhouse. Imperialism: An Historiographical Revision. „South African Journal of Economic History”. 7 (1), 1992-03. 
  • DavidD. Long DavidD., Towards a new liberal internationalism: the international theory of JA Hobson, 1996 .
  • Michael M.M.M. Sheng Michael M.M.M., Battling Western Imperialism: Mao, Stalin, and the United States, 1997 .
  • GrahamG. Evans GrahamG., JeffreyJ. Newnham JeffreyJ., The Penguin Dictionary of International Relations, 1998 .
  • AntonioA. Negri AntonioA., MichaelM. Hardt MichaelM., Empire, 2001, ISBN 0-674-00671-2 .
  • P. J. Cain. Capitalism, Aristocracy and Empire: Some 'Classical' Theories of Imperialism Revisited. „Journal of Imperial and Commonwealth History”. 89 (295), 2004-07. 
  • G.K. Peatling. Globalism, Hegemonism and British Power: J. A. Hobson and Alfred Zimmern Reconsidered. „History”. 35 (1), 2007-03. 
  • Federalna Agencja EdukacjiF.A.E. Obywatelskiej Federalna Agencja EdukacjiF.A.E., Dossier Linksextremismus, 2008 .
  • GérardG. Duménil GérardG., MichaelM. Löwy MichaelM., EmmanuelE. Renault EmmanuelE., Impérialisme, 2009, ISBN 978-2130572336 .
  • Mark Proudman. Words for Scholars: The Semantics of 'Imperialism'. „Journal of the Historical Society”. 8 (3), 2008-09. 
  • Gordon L.G.L. Heath Gordon L.G.L., War with a Silver Lining: Canadian Protestant Churches and the South African War, 1899-1902, 2009 .
  • WolfgangW. Benz WolfgangW., Begriffe, Ideologien, Theorien, 2010, ISBN 978-3-598-24074-4 .
  • Sarah Britton. Come and See the Empire by the All Red Route!’: Anti-Imperialism and Exhibitions in Interwar Britain. „History Workshop Journal”. 69 (1), 2010. 
  • GregoryG. Claeys GregoryG., Imperialism: The Story and Significance of a Political Word, 1840–1960, 2010 .
  • RichardR. Koebner RichardR., Helmut DanH.D. Schmidt Helmut DanH.D., Imperial Sceptics: British Critics of Empire, 1850–1920, 2010 .
  • PeterP. Duignan PeterP., Lewis HenryL.H. Gann Lewis HenryL.H., Burden of Empire: An Appraisal of Western Colonialism in Africa South of the Sahara, 2013, ISBN 978-0-8179-1693-0 .
  • GerritG. Dworok GerritG., ChristophCh. Weißmann ChristophCh., 1968 und die 68er. Ereignisse, Wirkungen und Kontroversen in der Bundesrepublik, 2013, ISBN 978-3-412-21016-8 .
  • JeanJ. Birnbaum JeanJ., Un silence religieux. La gauche face au djihadisme, 2016 .
  • SamuelS. Salzborn SamuelS., Globaler Antisemitismus. Eine Spurensuche in den Abgründen der Moderne, 2018 .

Linki zewnętrzne

  • Anti-imperialism: Is it compatible with foreign investment? (ang.)
  • Antiimperialismo (hiszp.)
  • In the belly of the beast: Challenging US imperialism and the politics of the offensive. cc-ds.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-18)]. (ang.).
  • ¡Emancipad vuestras colonias! (hiszp.)
  • “La autonomía es una arma más fuerte que el antiimperialismo”. lavaca.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-02)]. (hiszp.)
  • Liberty and anti-Imperialism. antiimperialist.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-01)]. (ang.).
  • How imperialist ‘aid’ blocks development in Africa (ang.)
  • O Imperialismo: de Lenin aos dias atuais. revistaoutubro.com.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-16)]. (port.)
  • Nationalismus und Antiimperialismus. (niem.)
  • Nuestra América. ufrgs.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-04)]. (hiszp.)
  • Patriotas e traidores: Antiimperialismo, política e crítica social. csbh.fpabramo.org.br. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-23)]. (hiszp.)
  • Perbedaan Anti-Imperialisme Dan Anti Segala Yang Berbau Asing. berdikarionline.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-23)]. (indonez.)
  • Twentieth-Century Radical Publications, (10,000 items). (ang.)
Kontrola autorytatywna (ideologia polityczna):
  • LCCN: sh85005612
  • GND: 4142673-3
  • J9U: 987007295597205171
Encyklopedia internetowa:
  • Catalana: 0078991