Autonomia prawa

Autonomia prawa – koncepcja zakładająca, że prawo jest bytem niezależnym od pewnych bytów pozaprawnych. W zależności od tego, jaki rodzaj bytów rozpatrujemy i jak pojmujemy prawo, możemy mówić o różnych rodzajach autonomii prawa. Daleko idąca autonomia prawa ma być cechą charakterystyczną europejskiej kultury prawnej^[1].

Od tak rozumianej autonomii prawa, należy odróżnić tzw. wewnętrzną autonomię prawa, czyli autonomię pewnej gałęzi prawa wobec całego systemu prawnego^[2]. Jednym z przejawów takiej autonomii jest autonomia prawa podatkowego^[3].

Pojmowanie autonomii prawa

Autonomia prawa może być rozpatrywana na cztery różne sposoby^[4]:

1. ontologicznie – czyli jakiego rodzaju bytem jest prawo (fakt czy norma) i jak ma się do innych bytów;
2. epistemologicznie – jakie są relacje między podmiotem a przedmiotem badania oraz jaka jest specyfika metod badań prawa. Pozytywizm prawniczy zakłada autonomię prawa w procesie wykładni, natomiast hermeneutyka prawnicza ją odrzuca;
3. aksjologicznie – czy prawo jest niezależną wartością, czy też jest wartością instrumentalną, służącą realizacji takich wartości jak ład społeczny;
4. funkcjonalnie – na ile prawo jest samodzielnym sposobem oddziaływania na zachowania ludzi i kształtowania stosunków społecznych.

Rodzaje autonomii prawa

W filozofii prawa autonomia prawa odnoszona jest najczęściej do dwóch zjawisk:

1. autonomia prawa wobec moralności – jedną z głównych tez pozytywizmu było odgraniczenie prawa i moralności. Autonomia prawa według pozytywistów oznaczała, że moralność nie jest właściwym kryterium oceny tego, czy coś jest prawem, czy też nie.
2. autonomia prawa wobec polityki – na ile prawo jest instrumentem polityki (problem instrumentalizacji prawa), a na ile jest od niej niezależne.

Autonomia a autopojeza

Specyficzną forma autonomii jest autopojeza. Traktowanie prawa jako systemu autopojetycznego pojawia się w pracach Niklasa Luhmanna^[5]. Autopojeza oznacza jednak nie tylko autonomię systemu wobec środowiska, lecz również jego autoreferencyjność (odnoszenie się do siebie samego) i samoodtwarzanie (odtwarzanie się ze swoich własnych elementów). Autopojetyczność prawa rozpatrywana jest na płaszczyźnie socjologicznej i odnoszona do innych systemów społecznych, takich jak gospodarka czy polityka.

Przypisy