Bóstwa telluryczne : Przykłady bóstw Wikipedia, wolna encyklopedia

Bóstwa telluryczne

Ten artykuł od 2019-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Bóstwa telluryczne (z łacińskiego Tellus, Ziemia) – bóstwa przyrody nieożywionej, władające sferą ziemską (w odróżnieniu od bóstw niebieskich, uranicznych). W wierzeniach są równie potężne i powszechne, co bóstwa uraniczne.

Wyróżnia się trzy typy bóstw tellurycznych: bóstwa Ziemi jako całości, bóstwa poszczególnych form ukształtowania powierzchni Ziemi oraz bóstwa chtoniczne. Do bóstw poszczególnych form ukształtowania powierzchni Ziemi zalicza się: bóstwa akwaryczne (bóstwa wód: rzek, mórz itp.), które stanowią najliczniejszą grupę w tej kategorii, ponadto bóstwa gór i dolin oraz bóstwa roślinności (związane przede wszystkim z kultem drzew, a także lasami, polami, nieużytkami).

Bóstwa telluryczne były już czczone przez ludy prehistoryczne i wczesnohistoryczne (obok bóstw uranicznych). W najstarszych mitach Ziemia występuje obok nieba jako siła twórcza – stanowi podłoże, z którego wyłania się życie (kosmogoniczny związek pierwotnej, boskiej pary niebo-ziemia, powszechny w wierzeniach różnych ludów). Ziemia staje się obiektem kultu jako matka wszechrzeczy, żywicielka, stąd jako pierwiastek rodzący wszelkie życie nabiera cech macierzyńskich i ściśle wiąże się z kultem bogini Matki-Ziemi (męskie bóstwa Ziemi stanowią rzadki wyjątek). Ponadto jako „podłoże macierzyste”, ocalające, zachowujące, stanowi stały punkt odniesienia dla człowieka.

W toku rozwoju wierzeń (i rolnictwa) archaiczne bóstwa telluryczne ustępują bóstwom agrarnym – pojawia się postać wielkiej bogini, matki, rodzącej i cierpiącej, opiekunki roślinności, pani urodzaju. W wierzeniach wyraźnie rysuje się nierozerwalny związek narodzin i śmierci. Klarownym przykładem tego zjawiska może być ustąpienie kultu Gai na rzecz kultu Demeter.

Woda w wierzeniach to symbol całokształtu możliwości, macierzy, podstawa każdego zjawiska kosmicznego, symbol pierwotnej substancji, z której biorą początek wszelkie formy i do której powracają. Jako taka często pojawia się w mitach kosmogenicznych obok Ziemi i nieba; ściśle łączy się także z kultami lunarnymi.