Chelatacja

Ten artykuł dotyczy reakcji chemicznej. Zobacz też: chelatacja – metoda terapii.
Chelat EDTA z metalem

Chelatacja, chelatowanie, chelacja (gr. chele – kleszcze, szczypce kraba) – reakcja chemiczna tworzenia chelatu, czyli kompleksowego związku chemicznego o cząsteczce złożonej z organicznej struktury pierścieniowej wielopodstawnego ligandu (pochodzącej z tzw. chelatora, czyli czynnika chelatującego) i związanego z nią kilkoma wiązaniami jonu centralnego – kationu metalu[1]. Nazwa nawiązuje do chwycenia kationu jakby w kleszcze wiązań struktury pierścieniowej[2].

Przykładami chelatów są:

  • chelat magnezu – chlorofil,
  • chelat żelaza – hemoglobina.

Odkrycie reakcji i pierwsze zastosowania

Teorię wiązań metal-ligand, która stała się podstawą praktycznych zastosowań chelatacji w przemyśle i medycynie, opracował w 1893 Alfred Werner[3], a rozwinęli w 1920 Morgan i Drew[2]. W latach 30 XX wieku reakcje chelatacji były już powszechnie stosowane. Na przykład w przemyśle tekstylnym jako chelator wapnia był stosowany kwas cytrynowy. Sole tego kwasu używane były w medycynie (laboratoryjnej analityce medycznej i transfuzjologii) jako antykoagulant. W Niemczech opracowano pierwszą metodę syntezy kwasów poliaminokarboksylowych, jednym z których był EDTA (patent 1935). Bersworth opracował udoskonaloną metodę syntezy EDTA (patent 1943). EDTA zaczęto stosować jako antykoagulant[4].

Przypisy

  1. ↑ Chelation, [w:] A.D.A.D. McNaught A.D.A.D., A.A. Wilkinson A.A., Compendium of Chemical Terminology (Gold Book), S.J. Chalk (akt.), International Union of Pure and Applied Chemistry, wyd. 2, Oxford: Blackwell Scientific Publications, 1997, DOI: 10.1351/goldbook.C01012, ISBN 0-9678550-9-8  (ang.).
  2. ↑ a b Morgan GT, Drew HDK. Researches on residual affinity and coordination. Pt II. Acetylacetones of selenium and tellurium. J Chem Soc (London) 1920;117:1456-1465.
  3. ↑ Halstead BW. The Scientific Basis of EDTA Chelation Therapy. Colton, Calif: Golden Quill Publishers, Inc.;1979.
  4. ↑ Popovici A, Rubin M. EDTA as an anticoagulant in clinical laboratory studies. Soc Exper Biol Med 1950;74:415-417.
Encyklopedia internetowa:
  • Britannica: science/chelation
  • Catalana: 0136124