Cynia

Cynia wytworna 'Scarlet Flame'

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

cynia

Nazwa systematyczna

Zinnia L.
Syst. Nat. ed. 10. 1189, 1221, 1377. 7 Jun 1759

Typ nomenklatoryczny

Zinnia peruviana L.^[3]

Synonimy

Crassina Scepin
Diplothrix DC.
Lepia Hill
Mendezia DC.
Tragoceros Kunth^[4]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Cynia, jakobinka^[5] (Zinnia L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należą do niego 23 gatunki^[4]. Rośliny te występują w Ameryce Północnej i Południowej od południowej części Stanów Zjednoczonych po Argentynę^[4]^[6]. Występują w siedliskach nasłonecznionych i suchych^[6].

Różne gatunki w wielu odmianach o intensywnie zabarwionych, pełnych i wielobarwnych kwiatach są uprawiane jako ozdobne^[6]. Nazwa rodzajowa upamiętnia Johanna Gottfrieda Zinna (1727–1759), niemieckiego lekarza i botanika^[6]^[7].

Morfologia

Pokrój: Wzniesione lub płożące się rośliny jednoroczne, byliny lub półkrzewy osiągające od ok. 10 cm do ponad 2 m wysokości^[7], przy czym większość gatunków i mieszańców osiąga niższe rozmiary^[6].
Liście: Naprzeciwległe, połączone nasadami, o blaszkach całobrzegich^[6], jajowatych, lancetowatych lub równowąskich, owłosionych z obu stron^[7].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki powstające pojedynczo na szczytach pędów. Okrywy są zwykle półkoliste, dzwonkowate, do walcowatych, o średnicy od 5 do 25 mm. Listków okrywy jest od kilkunastu do kilkudziesięciu w kilku rzędach. Dno koszyczka jest stożkowate, z plewinkami. W koszyczkach brzeżne kwiaty języczkowe, w liczbie od 5 do 21, są żeńskie i płodne. Ich korony są okazałe, często jaskrawo zabarwione, zwłaszcza u odmian, od białego poprzez żółty, purpurowy i czerwony do fioletowego, też dwubarwne, zwijane, podzielone. Kwiaty rurkowe wewnątrz koszyczka są obupłciowe i płodne, występują w liczbie od 20 do ponad 150. Ich korony są zwykle żółte do czerwonych lub purpurowe^[7].
Owoce: Trójkanciaste lub spłaszczone niełupki pozbawione puchu kielichowego lub ze zredukowanym do pojedynczych ości lub łusek^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w obrębie której klasyfikowany jest do podrodziny Asteroideae i plemienia Heliantheae^[8].

Wykaz gatunków^[4]^[5]

Zinnia acerosa (DC.) A.Gray
Zinnia americana (Mill.) Olorode & A.M.Torres
Zinnia angustifolia Kunth – cynia wąskolistna
Zinnia anomala A.Gray
Zinnia bicolor Hemsl.
Zinnia citrea A.M.Torres
Zinnia elegans Jacq. – cynia wytworna
Zinnia flavicoma (DC.) Olorode & A.M.Torres
Zinnia grandiflora Nutt. – cynia wielkokwiatowa
Zinnia guanajuatensis (Calderón & Rzed.) B.L.Turner
Zinnia haageana Regel – cynia Haagiego
Zinnia juniperifolia A.Gray
Zinnia leucoglossa S.F.Blake
Zinnia maritima Kunth
Zinnia marylandica D.M.Spooner, Stimart & T.H.Boyle
Zinnia microglossa (DC.) McVaugh
Zinnia oligantha I.M.Johnst.
Zinnia peruviana (L.) L. – cynia peruwiańska
Zinnia purpusii Brandegee
Zinnia tenuis (S.Watson) Strother
Zinnia venusta (A.M.Torres) Olorode & A.M.Torres
Zinnia zamudiana Calderón & Rzed.
Zinnia zinnioides (Kunth) Olorode & A.M.Torres

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako ogrodowe rośliny ozdobne. Uprawia się również wyhodowane przez ogrodników mieszańce różnych gatunków określone wspólną nazwą jako „cynia ogrodowa”. Nadają się na rabaty i kwiat cięty. W Polsce uprawia się głównie gatunki jednoroczne (cynia wytworna i wąskolistna)^[9]. Niektóre gatunki wieloletnie (np. cynia wielkokwiatowa) są w Polsce w pełni mrozoodporne (strefy mrozoodporności 4-10)^[10]. Cynie wymagają słonecznych stanowisk, żyznych i przepuszczalnych gleb^[10]. Rozmnaża się je przez nasiona wysiewane wiosną wprost do gruntu, lub lepiej z wcześniej przygotowanej pod osłonami rozsady (przedłuża to okres ich kwitnienia). Po przekwitnięciu kwiatostany ścina się.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Zinnia Linnaeus, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-08-06] .
↑ ^a ^b ^c ^d Zinnia L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-08-06] .
↑ ^a ^b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 198. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 364. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Alan R.A.R. Smith Alan R.A.R., Zinnia Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-08-06] .
↑ Genus Coreopsis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-08-06].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 204, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .