Czarcia miotła
 | Zobacz multimedia związane z tematem: Czarcia miotła |
Czarcia miotła – rodzaj potworności roślin objawiający się powstaniem wyrośla, będącego gęstym skupieniem silnie rozgałęzionych, nienormalnie rozwiniętych pędów płonnych. Czarcie miotły występują na drzewach i krzewach – zarówno liściastych, jak i iglastych[1]. Na jednym drzewie czy krzewie może występować więcej niż jedna, obserwowano przypadek, gdy na jednej jodle było ich kilkadziesiąt. Są długoletnie, u jodły na przykład żyją nawet 20 lat[2]. Powstają wskutek zahamowania rozwoju pędu głównego i patologicznego rozwoju wszystkich pąków bocznych (normalnie rozwijają się tylko niektóre z nich){[1]. Bezpośrednimi przyczynami takiego zaburzonego rozwoju pędów są:
- infekcje grzybowe (powodowane m.in. przez szpetkowce i rdzowce), bakteryjne lub wirusowe. Znane są następujące gatunki grzybów powodujące powstawanie czarcich mioteł: Melampsorella caryophyllacearum na jodłach, Taphrina betulina na brzozach (czarcia miotła brzozy), Taphrina epiphylla na olszach, Taphrina carpini na grabach, Taphrina acerina na klonie zwyczajnym[2], Taphrina cerasi na czereśniach i wiśniach[3], oraz Chrysomyxa arctostaphyli na świerkach. Fitoplazma Candidatus Phytoplasma mali powoduje u jabłoni chorobę proliferacja jabłoni lub miotlastość jabłoni[4].
- mutacje w merystemie wierzchołkowym pędów[5]. Wykazują własności dziedziczne. Zaobserwowano, że po wysianiu nasion z szyszek wyrosłych na takich czarcich miotłach pewna ilość wyrosłych z nich nowych drzew również posiada czarcie miotły. Udaje się je przeszczepiać na zdrowe drzewa[6].
Czarcie miotły wywoływane przez organizmy pasożytnicze bywają zaliczane do galasów typu organoidowego, tj. będących rozpoznawalnymi organami[7].
Sadzonki z pędów pobranych z czarcich mioteł spowodowanych przez mutacje zachowują specyficzny sposób wzrostu i wykorzystywane są przez szkółkarzy do otrzymywania nowych odmian. Przykładem jest np. kultywar świerka pospolitego Picea abies ‘Little Gem’, otrzymany z czarciej miotły świerka odmiany ‘Nidiformis’. Niektórzy szkółkarze uzyskane w ten sposób kultywary poddają ochronie patentowej[8]. W leśnictwie czarcie miotły nie powodują istotnych szkód ze względu na sporadyczność występowania[9].
Zobacz też: Teratologia.
Przypisy
- ↑ a b Czesław Greń. Roślinne potworki. „Wiedza i Życie”. 5, maj 2010. Prószyński Media.
- ↑ a b KarolK. Manka KarolK., Fitopatologia leśna, Warszawa: PWRiL, 2005, ISBN 83-09-01793-6 .
- ↑ MarekM. Grabowski MarekM., Choroby drzew owocowych, Kraków: Wyd. Plantpress, 1999, ISBN 83-85982-28-0 .
- ↑ ZbigniewZ. Borecki ZbigniewZ., MałgorzataM. Solenberg MałgorzataM. (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6 .
- ↑ SzweykowskaS. Alicja SzweykowskaS., SzweykowskiS. Jerzy SzweykowskiS. (red.), Słownik botaniczny, wyd. II, Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, ISBN 83-214-1305-6 .
- ↑ Szymon Wierdak. Zapiski dendrologiczne [online] [dostęp 2018-04-09] .
- ↑ Grzegorz Gryziak, Stanisław Muszyński. Geneza i klasyfikacja zmian teratologicznych u roślin. „Kosmos”. 54 (2–3), s. 267–271, 2005.
- ↑ Szkółkarstwo – Pasjonat czarcich mioteł [online], web.archive.org, 2 października 2006 [dostęp 2022-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-02] .
- ↑ Mała encyklopedia leśna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991. ISBN 83-01-08938-5.
