Drogi rzymskie

Ten artykuł od 2023-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Drogi rzymskie – system dróg wybudowanych przez Rzymian o łącznej długości przekraczającej 70 tysięcy kilometrów.

Ich głównym celem było usprawnienie przemieszczania się wojsk, a także ułatwienie komunikacji handlowej. Pozwalały również na szybsze przekazywanie informacji dzięki zorganizowanej wzdłuż nich stacji (mutationes, mansiones) poczty państwowej (cursus publicus). Drogi rzymskie należą do najważniejszych osiągnięć inżynierskich Rzymu; liczne ich odcinki i fragmenty przetrwały do dzisiaj.

Historia

Tę sekcję od 2023-03 należy dopracować:

wymaga ona znacznego rozwinięcia i pogłębienia o dostępne wiadomości na podstawie wiarygodnych źródeł drukowanych z dodaniem przypisów.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Pierwsze drogi powstawały już w IV w. p.n.e. Prowadziły one do sąsiednich miast w Lacjum i Etrurii. Były to między innymi prowadząca do Ostii – Via Ostiensis, prowadząca do Laurentum – Via Laurentina i Via Ardeatina, którą można było dotrzeć do Ardei. Nie były one jednak jeszcze typowymi drogami budowanymi przez Rzymian: ich nawierzchnię stanowił utwardzony grunt, a przebieg trasy dostosowywano do ukształtowania terenu.

Pierwszą prawdziwie rzymską drogą była rozpoczęta w 312 p.n.e. przez cenzora Appiusza Klaudiusza Caecusa, Via Appia, łącząca Rzym z Kapuą. Drogę wytyczono w taki sposób, by skrócić odległość do minimum, tak więc całymi kilometrami biegnie ona w linii prostej, a nad doliną Arriccia przez potężny wiadukt. W kolejnych stuleciach chęć uzyskania jak najkrótszej odległości była cechą charakterystyczną rzymskiego budownictwa drogowego. Zmuszała ona budowniczych do budowania licznych mostów (np. granitowy most na Tagu w Alcántara, w Hiszpanii, czy most na Dunaju o długości 1100 metrów koło Żelaznej Bramy niedaleko Turnu Severin w Rumunii), wiaduktów, nasypów, przekopów i tuneli. Innym precedensem jaki wprowadziła Via Appia było nazywanie drogi od nazwiska urzędnika, który nakazał jej budowę (zwyczaj ten stał się powszechny około sto lat po rozpoczęciu budowy drogi do Kapui).

Z czasem rzymskie drogi przekształciły się w ogromny system komunikacyjny, który razem ze szlakami morskimi scalał imperium rozciągające się na tysiące kilometrów na trzech kontynentach. Do końca II w. (na przestrzeni 5 stuleci) rzymscy inżynierowie zbudowali ok. 48 500 mil rzymskich (71,7 tys. km) dróg bitych. Niespełna 100 lat później inwentaryzacja sporządzona za cesarza Dioklecjana wykazała istnienie na obszarze imperium 372 dróg o łącznej długości 53 000 mil rzymskich (ponad 78,3 tys. km).

Układ dróg na Półwyspie Apenińskim przyczynił się do powstania powiedzenia „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. W sposób urzędowy potwierdził to powiedzenie Oktawian August, umieszczając na Forum Romanum złoty kamień milowy w formie pokrytej pozłacaną blachą kolumny. Stała ona w miejscu, gdzie krzyżowały się Via Aurelia, Ostiensis, Flaminia, Salaria i Appia łączące Rzym z wszystkimi prowincjami imperium.

Budowa

Konstrukcja rzymskiej drogi jest podobna do dróg współczesnych i składała się z trzech zasadniczych warstw: podbudowy, warstwy nośnej i użytkowej.

Technika budowania dróg została przejęta od Etrusków i udoskonalona. W pierwszej kolejności wyrównywano teren i wykonywano wykop. Wzdłuż drogi budowano rowy odwadniające, a sama droga miała wyprofilowane spadki umożliwiające odpływ wody z nawierzchni. W przypadku budowy dróg na terenach podmokłych układano stelaż z krzyżujących się drewnianych bali, a całość usztywniano wbitymi w ziemię palami. Budowa dróg wiązała się z licznymi wyzwaniami inżynieryjnymi takimi jak mosty czy pokonywanie pasm górskich.

Konstrukcja dróg składała się z kilku warstw. W wykopie układano warstwę kamieni łączonych zaprawą. Na tak przygotowanej podbudowie układano drugą warstwę mniejszych kamieni (tłucznia), też łączoną zaprawą, a na niej żwir z zaprawą. Na samym wierzchu droga była wyrównywana warstwą żwiru wymieszanego z piaskiem. Zamiast zaprawy stosowano też popioły wulkaniczne (pucolana). W czasach późniejszych drogi były wykładane płytami kamiennymi.

Rzymskie drogi, w zależności od przeznaczenia, miały różną szerokość:

najszersze drogi miały nawet 15 m szerokości, ale najczęściej nie przekraczały 5 m, pobudowano też wiele dróg o szerokości około 3,5 m, która pozwalała na minięcie się dwóch wozów. Drogi te stanowiły sieć połączeń w skali cesarstwa.
drogi o znaczeniu lokalnym, o szerokości 1,20 m
drogi dla pieszych i konnych, o szerokości 60 cm
ścieżki o szerokości 30 cm

Do budowy dróg używano zazwyczaj materiałów dostępnych w najbliższej okolicy.

Przy drogach ustawiane były kamienie milowe (mila rzymska to 1478,5 m) informujące o odległości do konkretnych miejsc, były to zatem dzisiejsze tablice drogowe. Na skrzyżowaniach umieszczano kapliczki poświęcone larom, a wzdłuż dróg powstały liczne stacje pocztowe i zajazdy.

Najważniejsze drogi starożytnego Rzymu

Włochy

Główne drogi

Via Aemilia, (187 p.n.e.), z Ariminum (dzisiejsze Rimini) przez Bolonię do Placentii Piacenzy
Via Appia, (312 p.n.e.), z Rzymu do Kapui, przedłużona do Brindisium (obecne Brindisi) w 264 p.n.e.
Via Aurelia (241 p.n.e.), z Rzymu do (Pizy)
Via Cassia, z Rzymu przez Toskanię do Luni
Via Flaminia (220 p.n.e.), z Rzymu do Ariminum (dzisiejsze Rimini)
Via Salaria, z Rzymu do Castrum Truentinum (Marche) nad Morzem Adriatyckim

Inne

Via Aemilia Scauri (109 p.n.e.), przedłużająca Via Aurelia do Genui i Vado Ligure
Via Aquillia
Via Amerina, z Rzymu do Amerii (Amelia) i Peruzii (Perugia)
Via Annia, z Adrii przez Padwę do Akwilei
Via Ardeatina, z Rzymu do Ardea
Via Campana
Via Canalis, z Udine, Gemony i Val Canale do Villach i poprzez Alpy do Salzburga i Wiednia
Via Casilina
Via Cecilia (142 p.n.e. do 117 p.n.e.)
Via Claudia Julia Augusta (Via Claudia Augusta) (13 p.n.e.)
Via Clodia, z Rzymu do Toskanii, tworząca system z Via Cassia
Via Collatina
Via Domitiana, nadbrzeżna droga z Neapolu do Formii
Via Empolitana
Via Farnesiana
Via Flaminia minor (ok. 187 p.n.e.) z Arezzo a Claterna do Bolonii
Via Flavia, z Triestu do Istrii, gdzie łączy się z Via Gemina, zbudowana przez cesarza Wespazjana w latach 78-79
Via Gemina, z Akwilei wzdłuż wybrzeża dalmatyńskiego
Via Julia Augusta (13 p.n.e.-8 p.n.e.), z Piacenzy do Arles
Via Labicana, z Rzymu na południowy wschód do Labicum
Via Latina
Via Laurentina, z Rzymu na południowy wschód do Laurentum
Via Nomentana
Via Ostiensis, z Rzymu do Ostii
Via Pompea (210 p.n.e.)
Via Popilia (132 p.n.e.), z Kapui do Reggio di Calabria
Via Popillia-Annia (132 p.n.e. – 131 p.n.e.), z Ariminum (Rimini) przez dzisiejszą Wenecję Euganejską do Akwilei
Via Portuensis do Portus
Via Postumia (148), z Genui przez Apeniny i Weronę do Akwilei
Via Praenestina, z Rzymu do Praeneste (Palestrina)
Via Salaria Gallica
Via Salaria Picena
Via Satricana, z Rzymu do Satricum
Via Schlavonia, z Akwilei przez północną Istrię do Dalmacji
Via Severiana, z Terraciny do Ostii
Via Sorana
Via Sublacense
Via Tiburtina, z Rzymu do Aternum
Via Traiana, zbudowana przez cesarza Trajana (109) jako alternatywa dla via Appia, biegła do Benewentu i Brindisi
Via Traiana Calabra, przedłużenie via Traiana do Brindisi i Otranto
Via Traiana Nova, z Bolseny do Via Cassia
Via Trionfale
Via Valeria

Wielka Brytania

Akeman Street
Camlet Way
Dere Street
Ermine Street
Fen Causeway
Fosse Way
King Street
London-West of England Roman Roads
Peddars Way
Pye Road
Stane Street
Stanegate
Via Devana
Watling Street

Francja

We Francji drogi rzymskie nazywane są voie romaine

Via Agrippa
Via Aquitania, z Narbonne, gdzie łączy się z Via Domitia, przez Tuluzę do Bordeaux nad Oceanem Atlantyckim
Via Domitia (118 p.n.e.), z Nîmes przez Pireneje, gdzie łączy się z Via Augusta

Hiszpania i Portugalia

Iter ab Emerita Asturicam, z Sewilli do Gijón. Znana później jako Vía de la Plata (plata znaczy po hiszpańsku „srebrny”, ale w tym przypadku jest to raczej zniekształcone arabskie słowo balata). Jest częścią Drogi św. Jakuba. Obecnie biegnie nią droga A-66 autostrada.
Via Augusta, z Kadyksu przez Pireneje, gdzie łączy się z Via Domitia na przełęczy Coll de Panissars, obok La Jonquera. Biegnie przez Walencję, Tarragonę (rzymskie Tarraco) i Barcelonę.
Camiño de Oro