Dymarka

Współczesne rekonstrukcje dymarek
Rekonstrukcja dymarki – Festyn Archeologiczny w Biskupinie w roku 2004
Rekonstrukcja dymarki w miejscowości Brusiek
Pokaz dawnych technik hutniczych – fragment wystawy hutniczej w miejscowości Koszęcin
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Dymarka

Dymarka, piec dymarkowy – dawny piec hutniczy, w którym przez redukcję tlenkowych rud żelaza za pomocą węgla drzewnego otrzymywano żelazo w postaci gąbczastej, zawierającej żużel.

Żelazo nadające się do wyrobu narzędzi, broni itp. uzyskiwano przez usunięcie z łupki żużla na drodze wielokrotnego przekuwania. Tzw. proces dymarkowy znany był od bardzo dawna (w Europie od ok. II w. p.n.e., na ziemiach polskich od ok. I w. n.e.).

Historia

W początkowym okresie dymarki były wyłożonymi gliną zagłębieniami w ziemi (ogniska dymarskie), później piecami jednorazowego użytku, częściowo zagłębionymi w ziemi; po zakończeniu procesu część nadziemna była niszczona, część zagłębioną wraz z żużlem pozostawiano – pozostałości te stanowią dzisiaj cenne źródło informacji o ówczesnej metalurgii żelaza. W Polsce odkryto je na terenach Kielecczyzny (dawne Zagłębie Świętokrzyskie) i Mazowsza Zachodniego (dawne Mazowieckie Centrum Metalurgiczne). Fragmenty są eksponowane w muzeach w Nowej Słupi oraz Pruszkowie. Liczne ślady działalności hutniczej znaleziono także w dolinach Baryczy i Odry. Do większych ośrodków datowanych na okres wpływów rzymskich należą osady w Psarach (pow. górowski), Tarchalicach (pow. wołowski) i Kietlowie (pow. górowski)[1].

Na przełomie XII i XIII w. dymarka przekształciła się w stały piec hutniczy z otworem spustowym do żużlu i sztucznym ciągiem powietrza.

Typologia dymarek

Typologia dymarek według H. H. Coghlana[2]:

  • prosty piec jamowy – koliste zagłębienie w ziemi wyłożone gliną. Dymarka tego typu posiadała palenisko poniżej poziomu terenu i nie posiadała możliwości spustu żużla.
  • piec kopułowy – koliste palenisko nakryte kopułą z otworem. Dymarka tego typu mogła być wolnostojąca lub wbudowana w zbocze. Posiadała otwór do spustu żużla.
  • piec szybowy – dymarka tego typu posiadała nadbudowę w formie cylindra lub ściętego stożka. Podobnie jak typ kopułowy, budowana na powierzchni ziemi. Miała możliwość spuszczania żużla.

Typologia dymarek według H. F. Cleere'a[2]:

  • dymarki bez możliwości odprowadzania żużla, z ogniskiem poniżej poziomu terenu,
  • dymarki z możliwością odprowadzania żużla, z ogniskiem powyżej poziomu terenu.

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Dymarka
Zobacz hasło dymarka w Wikisłowniku

Przypisy

  1. ↑ MamzerM. Henryk MamzerM., Sprawozdania Archeologiczne T. 34 (1983), Problematyka badań wykopaliskowych na osadzie hutniczej z okresu wpływów rzymskich w Psarach,, 1983, Str. 1 wers 11 .
  2. ↑ a b KazimierzK. Bielenin KazimierzK., Typologia pieców dymarskich, „Kwartalnik Historii Nauki I Techniki” (20/2), 1975 .

Linki zewnętrzne

  • Animacja przedstawiająca wytop żelaza w dymarce. Muzeum Narodowe w Kielcach.