Dziel i rządź

Ten artykuł dotyczy sposobu rządzenia. Zobacz też: „dziel i zwyciężaj” w teorii obliczeń.

Dziel i rządź (łac. divide et impera) – zasada wzniecania wewnętrznych konfliktów wśród wrogów, na przykład między ludami na podbitych terenach, aby nimi rządzić[1]. Jako pierwsi stosowali ją starożytni Rzymianie na Półwyspie Apenińskim: podpisywali umowy z podbitymi ludami, zwanymi odtąd „sprzymierzeńcami”, którym nie wolno było podpisywać umów między sobą, przez co prowincje nie mogły się zjednoczyć, aby pokonać Rzymian.

Zasadę tę stosowano także w polityce wewnętrznej państw. Postępowali tak już cesarze rzymscy, ale kolejnym przykładem jest król Francji Ludwik XIV, który wykorzystywał ambicje jednych ministrów przeciwko innym, by żaden z nich nie zajął zbyt silnej pozycji i stał się dla monarchy niezastąpionym. Jest to taktyka silniejszych i zwierzchnich ośrodków władzy, które bronią swej pozycji, osłabiając walkami opozycję.

We współczesnych, demokratycznych państwach zasada ta jest postrzegana negatywnie, ze względu na jej destrukcyjne efekty i antysolidarystyczne oblicze.

W okresie zaborów

Przykładem zasady jest wsparcie od 1848 r. przez władze austriackie ruskiego ruchu greckokatolickiego, a później ukraińskiego, który przeciwstawiano polskiej przewadze politycznej i gospodarczej w Galicji[2].

Rosja carska wspierała natomiast odrębną świadomość ruską na ziemiach zabranych, a po przymusowej likwidacji w 1839 r. kościoła unickiego i wymuszonym powrocie do prawosławia ludność tę traktowano jako „naród rosyjski”.

Władze niemieckie i pruskie w swojej polityce również starały się zapobiec wytworzeniu się lub utrzymaniu poczucia wspólnoty wśród obywateli państwa, którzy używali języka polskiego i gwar tego języka. Na przykład przerysowywano różnice językowe wprowadzając terminy typu „Wasserpolen”, albo w spisach ludności stosowano kategorie Mazurzy, Warmiacy itp., wspierano także organizacje, których działalność kulturalna akcentowała odrębność od narodu polskiego i jedność polityczną z państwem niemieckim.

II Rzeczpospolita

W imię polskiej racji stanu lub przynajmniej jej wykładni, stosując zasadę „dziel i rządź” polscy urzędnicy przypisywali niektórych „tutejszych” Białorusinów do grupy etnicznej Poleszuków[3][4]. Aby rozbić ukraiński ruch narodowy, Polacy w sposób typowy dla zasady divide et impera promowali identyfikację Hucułów, Łemków, zwalniając ukraińskich nauczycieli, zastępując ich rosyjskojęzycznymi, a następnie polskojęzycznymi[5][6][7].

II wojna światowa

Zasadę dziel i rządź wobec ludności okupowanej Polski zastosowali także naziści. Według niej przeprowadzono plany germanizacyjne skierowane wobec etnicznych mieszkańców różnych polskich regionów. Heinrich Himmler w swoim ściśle tajnym memorandum pt. Traktowanie Obcych rasowo na wschodzie, z 25 maja 1940 roku opisał niemiecką taktykę w Polsce: „Musimy podzielić Polskę na tak wiele różnych grup etnicznych, na wiele części i podzielonych grup jak to jest tylko możliwe”[8]. Natomiast w swoich refleksjach pt. Kilka myśli o traktowaniu obcoplemiennych na wschodzie pisze:

Musimy starać się uznawać i podtrzymywać jak najwięcej odrębnych narodowości, a więc obok Polaków i Żydów także Ukraińców, Białorusinów, Górali, Łemków i Kaszubów. Jeśli gdziekolwiek jeszcze się da znaleźć jakieś odłamy narodowościowe – to te także.(...) Chcę przez to powiedzieć, że najbardziej zainteresowani jesteśmy nie tym, ażeby ludność wschodu jednoczyć, lecz przeciwnie, ażeby ją rozbić na możliwie wiele części i odłamów. Nie leży w naszym interesie doprowadzanie wymienionych narodowości do jedności i wielkości i stopniowe budzenie wśród nich świadomości narodowej i rozwijanie kultury narodowej, lecz przeciwnie, rozbicie ich na niezliczone małe odłamy i cząstki. (...) W ciągu (...) 4 do 5 lat np. pojęcie Kaszubów musi stać się nieznane, ponieważ wówczas kaszubskiego narodu już nie będzie (odnosi się to szczególnie do Prus zachodnich). Musi być także możliwe w okresie nieco dłuższym spowodowanie zniknięcia na naszym obszarze narodowych pojęć Ukraińców, Górali i Łemków. To co zostało powiedziane o tych odłamach narodowych, odnosi się w odpowiednio większych rozmiarach także do Polaków[9].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Divide et impera, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2020-03-04] .
  2. ↑ Czesław Mączyński, Boje Lwowskie, Warszawa 1921.
  3. ↑ AleksanderA. Wysocki AleksanderA., ZARYS PROBLEMU ŚWIADOMOŚCI NARODOWEJ RDZENNYCH MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA POLESKIEGO W ŚWIETLE DOKUMENTÓW CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO [online] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05], Cytat: „Tutejsi” nazywani byli często w dokumentach urzędowych Białorusinami, „z historycznego punktu widzenia”, określani zaś mianem Poleszuków, przez wzgląd na polską rację stanu lub przynajmniej taką jej wykładnię, która kazała stosować zasadę „dziel i rządź” (sami Poleszucy rzadko używali tej nazwy). .
  4. ↑ EdmundE. Dmitrów EdmundE., Obraz stosunków etnicznych w opracowaniach historii Białegostoku, „Pogranicze. Studia społeczne”, XXI, 2013, s. 214, 215 .
  5. ↑ TomaszT. Kamusella TomaszT., MotokiM. Nomachi MotokiM., CatherineC. Gibson CatherineC., The Palgrave Handbook of Slavic Languages, Identities and Borders, Palgrave Macmillan, 30 października 2015, ISBN 978-1-137-34840-1 [dostęp 2015-12-18], Cytat: In Poland the administration fought the Ukrainian movement by fostering, in a typical manner of divide et impera...  (ang.).
  6. ↑ MałgorzataM. Misiak MałgorzataM., Łemkowie: w kręgu badań nad mniejszościami etnolingwistycznymi w Europie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006, ISBN 978-83-229-2743-4 [dostęp 2015-12-18]  (pol.).
  7. ↑ AndreasA. Kappeler AndreasA., Die Ukraine: Prozesse der Nationsbildung, Böhlau Verlag Köln Weimar, 2011, ISBN 978-3-412-20659-8 [dostęp 2015-12-18]  (niem.).
  8. ↑ Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte 1957, No.2.
  9. ↑ GKBZH, Proces norymberski, nr 11 (Aussenministerium), T. 56, dok. NO-1881, s. 251–253 za Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939–1945, Książka i Wiedza, Warszawa 1972.
Encyklopedia internetowa (pojęcie socjologiczne):
  • PWN: 3893000
  • Treccani: divide-et-impera