Dziwaczek

Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: rodzaj ptaków, którego gatunki zwane są dziwaczakami.

Dziwaczek

Dziwaczek jalapa

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

nocnicowate

Rodzaj

dziwaczek

Nazwa systematyczna

Mirabilis L.
Sp. Pl. 177. 1 Mai 1753^[3]

Typ nomenklatoryczny

M. jalapa Linnaeus

Synonimy

Jalapa P. Miller
Admirabilis Nieuwland
Nyctago A. L. Jussieu^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Dziwaczek (Mirabilis) – rodzaj roślin zielnych z rodziny nocnicowatych. Należy do niego około 60 gatunków^[4]^[5]. Zasięg rodzaju obejmuje strefy międzyzwrotnikową i umiarkowane na obu kontynentach amerykańskich. Jeden gatunek M. himalaica występuje także w południowej Azji^[5]. Poza tym niektóre gatunki rozprzestrzenione zostały w uprawie i występują zdziczałe poza obszarem naturalnego występowania^[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony w świecie jest dziwaczek jalapa M. jalapa^[5]. W Polsce kilka gatunków jest uprawianych, przejściowo dziczeje dziwaczek owłosiony M. albida^[7].

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza kwitnący wieczorem dziwaczek jalapa. Kwiaty tego gatunku wykorzystywane są w Chinach do barwienia słodyczy na kolor karmazynowy. Proszek z miażdżonych nasion stosowany jest w Japonii w kosmetykach. Spichrzowe korzenie dziwaczka jadalnego M. expansa oraz M. multiflora były od czasów prehistorycznych ważnym źródłem pożywienia^[8].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne, zwykle byliny, często drewniejące u nasady, rzadziej jednoroczne^[4]. Pędy nagie lub owłosione, nierzadko lepko, wzniesione lub płożące^[4], osiągające do 1 m wysokości, zwykle silnie rozgałęzione^[6]. Korzeń palowy cienki lub zgrubiały^[4].
Liście: Naprzeciwległe^[6], ogonkowe lub siedzące^[4]. Blaszka liściowa cienka lub mięsista^[4].
Kwiaty: Zwykle zebrane po kilka-kilkanaście w wierzchotkowe kwiatostany, czasem pojedyncze, wyrastające szczytowo lub w kątach liści. Kwiatostany wsparte są 5 zrośniętymi lub wolnymi podsadkami, tworzącymi mniej lub bardziej rozdętą okrywę. Kwiaty są obupłciowe, czasem klejstogamiczne (wówczas ze zredukowaną koroną)^[4]. Kielich z 5 działkami^[6]. Korona także z 5 płatków, zrosłych w długą rurkę (zwężoną nad zalążnią, lejkowatą lub dzwonkowatą^[4]) i rozpostartych szeroko na końcu^[6]. Pręcików jest od 3 do 6, wystających z rurki korony^[4]. Zalążnia 5-komorowa, z pojedynczą szyjką słupka^[6], zakończoną główkowatym znamieniem^[4].
Owoce: Pięciokanciaste (rzadziej czterokanciaste)^[4], wielonasienne torebka^[6] kształtu kulistego, owalnego lub jajowatego, gładkie lub owłosione^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny nocnicowatych (Nyctaginaceae) z plemienia Nyctagineae^[9]

Wykaz gatunków^[5]^[10]

Mirabilis acuta (Reiche) Heimerl
Mirabilis aggregata (Ortega) Cav.
Mirabilis albida (Walter) Heimerl – dziwaczek szorstki
Mirabilis alipes (S.Watson) Pils
Mirabilis austrotexana B.L.Turner
Mirabilis bracteosa (Griseb.) Heimerl
Mirabilis campanulata Heimerl
Mirabilis coccinea (Torr.) Benth. & Hook.f. – dziwaczek szkarłatny
Mirabilis × collina Shinners
Mirabilis comata (Small) Standl.
Mirabilis cordifolia (Kunze ex Choisy) Heimerl
Mirabilis donahooana Le Duc
Mirabilis elegans (Choisy) Heimerl
Mirabilis expansa (Ruiz & Pav.) Standl. – dziwaczek jadalny
Mirabilis exserta Brandegee
Mirabilis gigantea (Standl.) Shinners
Mirabilis glabra (S.Watson) Standl.
Mirabilis glabrifolia (Ortega) I.M.Johnst.
Mirabilis glutinosa Kuntze
Mirabilis gracilis (Standl.) Le Duc
Mirabilis grandiflora (Standl.) Standl.
Mirabilis greenei S.Watson
Mirabilis himalaica (Edgew.) Heimerl
Mirabilis hintoniorum Le Duc
Mirabilis intercedens Heimerl
Mirabilis jalapa L. – dziwaczek jalapa
Mirabilis laevis (Benth.) Curran
Mirabilis latifolia (A.Gray) Diggs, Lipscomb & O'Kennon
Mirabilis linearis (Pursh) Heimerl
Mirabilis longiflora L. – dziwaczek długokwiatowy
Mirabilis longipes (Standl.) Standl.
Mirabilis macfarlanei Constance & Rollins
Mirabilis melanotricha (Standl.) Spellenb.
Mirabilis muelleri Standl.
Mirabilis multiflora (Torr.) A.Gray
Mirabilis nesomii B.L.Turner
Mirabilis nyctaginea (Michx.) MacMill.
Mirabilis oaxacae Heimerl
Mirabilis oligantha (Standl.) J.F.Macbr.
Mirabilis ovata (Ruiz & Pav.) F.Meigen
Mirabilis oxybaphoides (A.Gray) A.Gray
Mirabilis polonii Le Duc
Mirabilis pringlei Weath.
Mirabilis prostrata (Ruiz & Pav.) Heimerl
Mirabilis pudica Barneby
Mirabilis pulchella Standl. & Steyerm.
Mirabilis rotundifolia (Greene) Standl.
Mirabilis russellii Le Duc
Mirabilis sanguinea Heimerl
Mirabilis × serotina Shinners
Mirabilis suffruticosa (Standl.) Standl.
Mirabilis tenuiloba S.Watson
Mirabilis texensis (J.M.Coult.) B.L.Turner
Mirabilis trollii Heimerl
Mirabilis urbani Heimerl
Mirabilis violacea (L.) Heimerl
Mirabilis viscosa Cav.
Mirabilis watsoniana Heimerl
Mirabilis weberbaueri Heimerl

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Richard W. Spellenberg: Mirabilis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-11].
↑ ^a ^b ^c ^d Mirabilis Riv. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 82. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 117, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 591, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ Genus Mirabilis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-11-11].
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.