Emil Zegadłowicz

Emil Zegadłowicz

Portret pisarza, lata 20. XX wieku.
Imię i nazwisko	Emil Erwin Zegadłowicz
Data i miejsce urodzenia	20 lipca 1888 Biała Krakowska
Data i miejsce śmierci	24 lutego 1941 Sosnowiec
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	ekspresjonizm
Muzeum artysty	Muzeum Emila Zegadłowicza
Ważne dzieła
Zmory Motory
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Emil Erwin Zegadłowicz (ur. 20 lipca 1888 w Białej Krakowskiej, zm. 24 lutego 1941 w Sosnowcu) – polski poeta, prozaik, znawca sztuki i tłumacz.

Życiorys

Urodził się w Białej Krakowskiej, był synem nauczyciela Tytusa Zegadłowicza i Elżbiety Kaiszarówny. Dzieciństwo spędził w Gorzeniu Górnym niedaleko Wadowic, gdzie jego ojciec miał dwór letniskowy. Uczęszczał do gimnazjum w Wadowicach, ukończył je w 1906. Studiował polonistykę, germanistykę i historię sztuki na UJ, a następnie w Wiedniu i w Dreźnie.

W latach 1919–1921 pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki, gdzie był urzędnikiem Wydziału Literatury^[1]. W latach 1929–1931 mieszkał w Poznaniu, pracując jako kierownik literacki Teatru Polskiego, doradca Księgarni św. Wojciecha, redaktor czasopism. W 1932 wrócił do Gorzenia. Pracował wówczas w teatrze katowickim i wykładał historię sztuki w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W 1936 nawiązał współpracę z jednolitofrontowym „Dziennikiem Popularnym”.

27 lipca 1915 poślubił Marię Kurowską, ze związku tego urodziły się dwie córki Halszka (1916–1966) i Atessa (1920–2013).

Zmarł w Sosnowcu w wieku 52 lat. Pochowany jest na cmentarzu parafii św. Tomasza na pograniczu Pogoni i Małobądza (w granicach Będzina).

Kariera pisarska

Zadebiutował w 1908. W 1921 wszedł w skład redakcji czasopisma „Ponowa”. W tym samym roku wraz z Edwardem Kozikowskim założył w Gorzeniu Górnym grupę poetycką „Czartak” (działała do 1929) i zainicjował wydawanie czasopisma „Czartak”. W 1928 był współzałożycielem kabaretu Ździebko w Poznaniu.

Pisał poezje, organizował spotkania artystów, gromadził wiele artystycznych dzieł. Dał się poznać jako znakomity (choć także mocno krytykowany) tłumacz z języka niemieckiego (Faust Goethego). Był odkrywcą swoistego fenomenu rzeźbiarstwa ludowego – świątkarza Jędrzeja Wowry.

W 1933 z okazji dwudziestopięciolecia twórczości otrzymał honorowe obywatelstwo Wadowic. Po wydaniu powieści pt. Zmory^[2], w której przedstawione zostały Wadowice w czasie sprzed I wojny światowej, na początku lutego 1936 Rada Miejska odebrała Zegadłowiczowi honorowe obywatelstwo miasta oraz przywróciła ulicy jego imienia poprzednią nazwę (Tatrzańska)^[3][4].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930)^[5][6]
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[7]

Twórczość (wybór)

Poezja

• Drogą życia, 1908;
• Nad rzeką, 1910;
• Powrót, 1911;
• Imagines, 1918;
• Odejście Ralfa Moora, 1919;
• Ballady, 1920;
• U dnia, którego nie znam, stoję bram: poema symfoniczne, 1921;
• Powsinogi beskidzkie, 1923;
• Kolędziołki beskidzkie, 1923;
• Przyjdź królestwo Twoje, 1923;
• Zielone Święta: poezje i medytacje, 1923;
• Wielka nowina w Beskidzie, 1923;
• Kantyczka rosista, 1924;
• Gody pasterskie w beskidzie: Wielskiej Nowiny część wtóra”, 1925;
• Krąg, 1926;
• Dom jałowcowy: poezje 1920-1926, 1927;
• Siedem pieśni zgrzebnych o Janie Kasprowiczu, 1927;
• Dziewanny: poemat, 1927;
• Dziewanny, księga 2-ga: Zmysły, 1927;
• Rezurekcje, 1927;
• Ballada o świątkarzu, 1928;
• Flora, Caritas, Sofia: posągi i poezje, 1928;
• Widma wskazówek: elegie, 1928;
• Do Jana Kuglina w Poznaniu ul. Sew. Mielżyńskiego 24, 1929;
• Dziesięć ballad o powsinogach beskidzkich, 1929;
• Głośniki płonące, 1929;
• Zegar słoneczny w chińskim ogrodzie, 1929;
• Chleb i wino, 1930;
• Duma o obronie Sigetu, 1932;
• Pieśń o Śląsku, 1933;
• Światła w okopach, 1933;
• Podsłuchy, 1933;
• Czarny dzień, 1935.

Proza

• Seria Żywot Mikołaja Srebrempisanego
  • Godzina przed jutrznią, 1927;
  • Z pod młyńskich kamieni, 1928;
  • Cień nad falami, 1929^[8];
  • Zmory, 1935^[9].
• Motory (dwa tomy), 1938;
• Martwe morze. Pamiętnik Jana w Oleju Zydla, 1939^[10].

Dramat

• Lampka oliwna: tragedia w trzech aktach, 1924;
• Noc świętego Jana Ewangelisty: misterium balladowe, 1924^[11];
• Nawiedzeni: misterium balladowe w trzech aktach, 1924;
• Głaz graniczny, 1925^[12];
• Gdy się Chrystus rodzi...: widowisko jasełkowe w 4 obrazach z interludiami kukłowymi, 1930;
• Dramaty: Nawiedzeni, Lampka oliwna, Głaz graniczny (T.1), 1932;
• W pokoju dziecinnym: dialogi natrętne za kulisami teatru marionetek, 1936;
• Wasz korespondent donosi, 1939^[13];
• Domek z kart: dramat w 3 aktach, 1940 (we współpracy z Marią Koszyc-Szołajską, nieukończony), wydanie dokończone przez Adama Ważyka,1954^[14]
• Łyżki i księżyc: groteska straganowa w trzech aktach, 1957^[15].

Publicystyka, listy

• W obliczu gór i kulis, 1928;
• Gawęda poety z typografem, 1929^[16];
• Piszemy listy, 1937.

Upamiętnienia

W Gorzeniu Górnym w dworze kupionym w 1873 przez Tytusa Zegadłowicza, późniejszej siedzibie jego syna, mieści się obecnie Muzeum Emila Zegadłowicza. W styczniu 2018 eksponaty muzeum przekazano do Muzeum Suchej Beskidzkiej^[17][18].

W Bielsku-Białej, Jaworznie, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Sosnowcu, Szczecinie, Wadowicach, Warszawie, Wrocławiu oraz Zawierciu nadano ulicom jego imię.

Adaptacje teatralne i filmowe

Jego twórczość jest źródłem adaptacji teatralnych (w szczególności Powsinogi beskidzkie) oraz filmowych (Domek z kart – film w reżyserii Erwina Axera z 1953, Zmory w reżyserii Wojciecha Marczewskiego z 1978).

Przypisy

Bibliografia przedmiotowa

• Kozikowski E., Portret Zegadłowicza bez ramy. Opowieść biograficzna na tle wspomnień osobistych, Warszawa 1966.
• Kolińska K., Zegadłowicz. Podwójny żywot srebrempisanego, Warszawa 1999.

Linki zewnętrzne

• Muzeum Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym
• Zbiór wierszy Emila Zegadłowicza
• Utwory Emila Zegadłowicza w serwisie Polona.pl