Epiktet

Epiktet

Wyobrażony portret Epikteta, grafika z około 1715 roku
Data i miejsce urodzenia	50 Hierapolis
Data i miejsce śmierci	135 Nikopolis
Zawód, zajęcie	Filozof

Ten artykuł dotyczy filozofa. Zobacz też: Epiktet, ateński malarz wazowy.

Epiktet z Hierapolis (ur. ok. 50 roku w Hierapolis – zm. w 135 roku)^[1] – grecko-rzymski filozof, jeden z reprezentantów (kontynuator) stoicyzmu^[2]. Uczeń stoika Muzoniusza Rufusa. Twórca szkoły w Nikopolis w Epirze (współczesna Grecja). Był wyzwoleńcem.

Życiorys

Urodził się jako niewolnik^[1]. Jego właścicielem od około 68 roku był wyzwoleniec Epafrodyt, współpracownik cesarza Nerona^[1]. Ze względu na pracę u Epafrodyta Epiktet miał możliwość obserwacji życia na dworze cesarza Nerona^[1]. Jako niewolnik młody Epiktet uczęszczał na wykłady Muzoniusza Rufusa w Rzymie, za zgodą Epafrodyta^[1]. Prawdopodobnie wykładał w szkole Muzoniusza^[1]. W pewnym momencie został wyzwolony przez Epafrodyta^[1]. W 95 roku cesarz Domicjan wygnał z Rzymu i z Italii wszystkich filozofów^[1]. Epiktet opuścił Rzym i udał się do Grecji, był już wtedy na tyle popularny, że założył własną szkołę filozoficzną w mieście Nikopolis^[1]. W tym mieście przebywał do śmierci w 135 roku^[3].

Podobnie jak Sokrates Epiktet nauczał tylko ustnie. Jego nauki spisał jeden z jego uczniów – Flawiusz Arrian^[4]. Dzieło zostało opublikowane po polsku pod tytułem Diatryby. Arrian sporządził też krótki ekstrakt z poglądów Epikteta, który zatytułował Encheiridion (Enchejridion)^[4].

Poglądy

Epiktet należał do tzw. późnej fazy rozwoju stoicyzmu, podobnie jak Muzoniusz Rufus, Seneka, Marek Aureliusz^[5]. Cechą tej fazy rozwoju stoicyzmu była ograniczona refleksja teoretyczna, nacisk na filozofię praktyczną^[5]. Największy wpływ na poglądy Epikteta wywarli: Sokrates, Diogenes z Synopy^[6]. Filozofia według Epikteta oznacza przede wszystkim refleksję mającą na celu dobre, szczęśliwe życie^[5].

Podstawowym pojęciem etyki Epikteta jest wolność, która ma dla niego charakter psychologiczny i jest związany z postawą wobec świata^[7]. Wolność polega na zrozumieniu, że pewne rzeczy są zależne od naszej woli, a inne niezależne^[8]. Zależne od nas są nasze wyobrażenia o świecie, pragnienia, odczucia odrazy, niezależne: majątek, sława, zdrowie^[8]. Jeśli ktoś uznaje rzeczy niezależne od naszej woli za zależne, staje się od nich uzależniony, wtedy traci wolność i staje się nieszczęśliwy^[8]. Z drugiej strony, jeśli jednostka koncentruje się na rzeczach zależnych od jej woli - osiąga wolność i szczęście^[8].

Zdaniem Epikteta wszystkie ludzkie stany mentalne są uzależnione od sądów na temat rzeczywistości^[7]. Jeśli osoba czegoś pragnie, w istocie wydaje sąd, że dana rzecz jest dobra, jeśli coś budzi strach, to jednostka uznała, że jest to złe^[7]. W tym modelu umysłu wszystkie emocje są uwarunkowane przez przekonania na temat dobra i zła^[7]. Tym, co zdaniem Epikteta, naprawdę niepokoi ludzi nie są rzeczy, a raczej ich wyobrażenia o rzeczach. To wyobrażenia (sądy) sprawiają, że ludzie są nieszczęśliwi^[9].

Epiktet wyróżnia dwa kluczowe dla jego filozofii pojęcia: pojęcie prohairezy i pojęcie dihairezy. Prohaireza jest tym, co odróżnia istoty ludzkie od innych stworzeń. Jest to zdolność pozwalająca nam odczuwać pragnienie lub niechęć, pociąg lub awersję, zgodę lub niezgodę, w zależności od naszego sądu^[9]. Epiktet utożsamia człowieka z jego prohairezą^[10]. Dihaireza jest sądem, który wydaje nasza prohaireza i właśnie to nam pozwala odróżnić to, co jest w naszej wyłącznej mocy od tego, co nie jest w naszej wyłącznej mocy. Epiktet wyciąga z tego wniosek, że dobro i zło istnieją tylko w naszej prohairezie, a nigdy w zewnętrznych, aprohairetycznych rzeczach.

Uczeń filozofii, który całkowicie przyswoił sobie te pojęcia i zastosował je w życiu codziennym, był przystosowany do rozpoczęcia życia filozoficznego, którego celem była eudaimonia (szczęście, pełnia). Miał żyć cnotliwie, zgodnie z rozsądkiem i z naturą rzeczy.

Przypisy

Bibliografia

• A.A. Long: Epictetus: a Stoic and Socratic guide to life. Oxford: 2004. ISBN 978-0-19-926885-6. (ang.).
• Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 3, Systemy epoki hellenistycznej. Lublin: 1999. ISBN 978-83-7702-522-2.

Linki zewnętrzne

Zobacz kolekcję cytatów z Epikteta w Wikicytatach

Polskojęzyczne

• Dzieła Epikteta w bibliotece Polona

Anglojęzyczne

• MargaretM. Graver MargaretM., Epictetus, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 17 kwietnia 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16]  (ang.).
• Keith H.K.H. Seddon Keith H.K.H., Epictetus, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).
• Epictetus (AD c.50–c.120) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-09].
• Epiktet (MIT Classic) (ang.)
• Diatryby, Encheiridion, Fragmenty (gr.)
• Diatryby, Encheiridion, Fragmenty (ang.)