Epitafium Matthiasa Schebitza

Epitafium Matthiasa Schebitza

Data powstania	około 1507
Medium	płaskorzeźba, relief wypukły, rzeźba pełnoplastyczna
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Wrocław
Lokalizacja	kościół Świętej Marii Magdaleny

Epitafium Matthiasa Schebitza – późnogotyckie epitafium z wyrzeźbionym kamiennym przedstawieniem zdjęcia Chrystusa z krzyża znajdujące się na zewnętrznej elewacji wschodniej (po stronie południowej) kościoła Świętej Marii Magdaleny we Wrocławiu, jednej z dwóch głównych historycznych far Starego Miasta, obecnie katedry Kościoła polskokatolickiego. Jeden z najcenniejszych przykładów gotyckich epitafiów naściennych, powszechnych w sztuce Wrocławia w II połowie XV i początkach XVI wieku.

Epitafium wykonane jest z piaskowca, ma formę prostokąta, w jego polu została ukazana scena Zdjęcia z Krzyża charakteryzująca się harmonijnym połączeniem reliefu z rzeźbą pełnoplastyczną. Centralną część kompozycji zajmuje krzyż, ponad którym Józef z Arymatei mocno chwyta zawieszone na nim i na ramionach Jezusa prześcieradło, które jest bardzo naciągnięte przez ciężar ciała. U dołu podtrzymuje je Nikodem. Pomagają im trzej mężczyźni, spośród których dwóch ma na głowach szpiczaste czepce o wykroju typowym dla średniowiecznej ikonografii Żydów, stojący naprzeciwko Nikodema wyjmujący gwóźdź z krzyża mężczyzna ma zaokrąglone u góry nakrycie głowy, na sobie ma długi płaszcz z kapturem przewiązany pasem z zawieszoną na nim sakiewką. Podobne płaszcze mają pozostali pomocnicy. Zza plecami mężczyzny podtrzymującego prawe ramię Jezusa wyłania się Matka Boża, która ma złożone ręce okazując modlitwę i opłakując śmierć Syna. Poniżej stoi Jan Ewangelista, trzymający w lewej ręce otwartą księgę, prawą wykonuje gest błogosławieństwa; kładzie na ramieniu Matthiasa Scheibitza. Podobnym gestem błogosławi jego małżonkę Maria Magdalena, ukazana po drugiej stronie kompozycji. Swój wzrok, emocje i uczucia kieruje w stronę Jezusa, w lewej ręce trzyma puszkę na oleje. Na pierwszym planie ukazano klęczących Matthiasa Scheibitza i Anny z rodu Popplauerów oraz ich czworo dzieci. Podstawę epitafium tworzy inskrypcja oraz herby rodziny. Dzieło to charakteryzuje się „malarskim” potraktowaniem przestrzeni, płynną integracją reliefu (zarówno płaskiego, wklęsłego i wypukłego) z elementami pełnoplastycznymi. We fragmentach wyłania się tło - płaskorzeźbiona sceneria krajobrazowo-architektoniczna.

Dzieło to jest jednym z cenniejszych pod względem artystycznym przykładów mieszczańskiego epitafium obrazowego, przy czym wiele zarówno malowanych, jak rzeźbionych pomników dedykowanych wrocławskim notablom reprezentuje równie wysoki poziom. Najwięcej z nich zdobiło wnętrza i elewacje zewnętrzne dwóch głównych kościołów farnych Wrocławia: Świętej Marii Magdaleny i Świętej Elżbiety. Pierwszy z nich sprawował patronat nad miejskimi cechami rzemieślniczymi, drugi zaś rodami mieszczańskimi. Lokalizacja epitafium na zewnętrznej elewacji sąsiadującej z wschodnim przęsłem prezbiterium Kaplicy Kuśnierzy dla badaczy była trudna do wytłumaczenia, zwłaszcza że Scheibitz był kupcem. Dzieło zostało na prawdopodobne wtórne wmurowane w tym miejscu (przypuszczalnie w roku odbudowy kaplicy w 1573). Możliwe jest także, że Scheibitz należał do parafii Świętej Marii Magdaleny, stąd wedle badań wynika lokalizacja epitafium. Nie wiadomo jednak gdzie spoczywają Scheibitzowie, tym bardziej że już w późnym średniowieczu nobilitowani mieszczanie częstokroć zajmowali zaszczytne miejsca w kościołach, częstokroć budowano dla nich kaplice grobowe, a pamięć o mającym wielkie ambicje i aspiracje rodzie Scheibitzów upamiętnia jedynie wmurowane na zewnątrz epitafium obrazowe. Ród ten zajmował ważną pozycję we Wrocławiu i Śląsku. Wiadomo że syn Matthiasa, Nicolaus był miejskim rajcą i posiadał zamek w Wojnowicach.

Tematyka pasyjna przejawiała się wielokrotnie w mieszczańskiej sztuce sepulkralnej na Śląsku. Niezwykle ekspresyjne przedstawienia Zdjęcia z Krzyża upowszechniło się w malarstwie staroniderlandzkim, które wywierało bardzo silny wpływ na XV i XVI wieczną sztukę środkowoeuropejską. Jako pośrednie i kluczowe ogniwo dla wielu dzieł wrocławskich tego okresu badacze uznają najczęściej Frankonię z Norymbergą na czele. W mieście tym działał m.in. Hans Pleydenwurff, który w roku 1462 wykonał malowidła ołtarza głównego wrocławskiego kościoła Świętej Elżbiety. Główny obraz ukazujący zdjęcie Chrystusa z krzyża charakteryzuje się bardzo podobnym do kompozycji epitafium Scheibitzów ekspresyjnym ujęciem opuszczania Ciała przez Józefa Arymateę i Nikodema, dlatego też słuszność tezy wpływu dzieła Pleydenwurffa z sąsiedniej parafii na epitafium potwierdza niemal cała historiografia artystyczna poświęcona temu zabytkowi.

W historiografii artystycznej dzieło to kilkakrotnie występowało pod błędną nazwą „Epitafium Matthiasa Scheurla”.

Bibliografia

Romuald Kaczmarek, Jacek Witkowski, Ze studiów nad gotyckimi epitafiami obrazowymi mieszczaństwa na Śląsku [w:] Jan Harasimowicz (red.), Sztuka miast i mieszczaństwa XV-XVIII w. w Europie Środkowo-Wschodniej, Warszawa 1990, s. 171-190.
Romuald Kaczmarek, Wrocław w sieci. Uwagi na temat artystycznych powiązań miasta od początku panowania Luksemburgów do końca epoki Jagiellonów, „Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego” 4(26) 2012, s. 19-34.
Mateusz Kapustka, Hans Pleydenwurff i wzorce, czyli mitologia wpływowego artysty, „Dzieła i Interpretacje”, 6 (2000), s. 113-139.
Mateusz Kapustka, Epitafium Matthiasa Schebitza - wzorzec, funkcja, znaczenie. Przemiany pomnika sepulkralnego, [w:] Bogusław Czechowicz, Andrzej Dobrzyniecki (red.), O sztuce sepulkralnej na Śląsku, Wrocław 1997, s. 35-48.
Mateusz Kapustka, Obraz Pasji. O przestrzeni późnośredniowiecznego misterium, [w:] Mateusz Kapustka, Andrzej Pochodaj (red.), Sztuka i obraz sztuki. Obrazowanie wizualne a literatura i filozofia, Wrocław 1999, s. 223-237.
Mieczysław Zlat, Sztuki śląskiej drogi od gotyku [w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Wrocław 1962, Warszawa 1965, s. 141-225.
Mieczysław Zlat, Nobilitacja przez sztukę - jedna z funkcji mieszczańskiego mecenatu w XV i XVI w. [w:] Jan Harasimowicz (red.), Sztuka miast i mieszczaństwa XV-XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, Warszawa 1990, s. 103-130.