Eponimy medyczne

Eponimy medyczne – terminy używane w medycynie, określające przede wszystkim jednostki i objawy chorobowe oraz pojęcia anatomiczne i fizjologiczne, biorące swoją nazwę od nazwisk ludzi, najczęściej lekarzy, którzy opisali je po raz pierwszy. Rzadziej eponimy pochodzą od nazwisk pacjentów (np. choroba Lou Gehriga, zespół Cowden) albo postaci mitologicznych (np. zespół Proteusza) bądź literackich (np. zespół Otella). Tworzenie eponimów medycznych jest praktyką od wieków stosowaną w zachodniej medycynie. W czasach, gdy nauka nie potrafiła określić przyczyny większości chorób, często o zbliżonym obrazie klinicznym, nadanie im charakterystycznych nazw pozwalało uporządkować gromadzoną wiedzę medyczną.

Obecnie w medycynie odchodzi się od tworzenia nowych eponimów medycznych. Ujednolicenie mianownictwa anatomicznego sprawiło, że wiele eponimów anatomicznych zostało zarzuconych; postęp wiedzy w wielu specjalnościach klinicznych sprawił też, że niektóre choroby, opisywane dotąd jako odrębne jednostki nozologiczne, okazały się mieć tę samą przyczynę. W XX wieku stopniowo zmienił się też styl uprawiania nauki, także medycyny, i coraz mniej odkryć, w tym nowych chorób, zależało od jednego naukowca. Międzynarodowy zasięg czasopism medycznych także wymagał ujednolicenia mianownictwa, a w wielu krajach funkcjonowały (i nadal funkcjonują) zwyczajowe nazw chorób, nieużywane poza jego granicami. Przykładem może być nazwa choroby Leśniowskiego-Crohna, stosowana jedynie w Polsce, albo zespół Szereszewskiego-Turnera, używana w krajach dawnego ZSRR na określenie zespołu Turnera. Niektóre eponimy powoli tracą na znaczeniu i idą w zapomnienie, podczas gdy inne są dalej bardzo powszechne (np. zespół Downa, choroba Alzheimera).

Argumenty zwolenników eponimów medycznych są następujące[1]:

  • ułatwiają zapamiętanie nazwy choroby, nierzadko są krótsze od pełnej nazwy choroby niebędącej eponimem
  • niekiedy zastępują powszechną, ale niepoprawną nazwę choroby
  • zespół może mieć złożoną etiologię, trudną do uwzględnienia w opisowej nazwie
  • używanie eponimów medycznych jest wyrazem pamięci o lekarzach zasłużonych dla medycyny.

Argumenty przeciwników eponimów medycznych[2][3]:

  • nie niosą żadnej informacji o chorobie, poza historyczną
  • nazwy faworyzują medycynę zachodnią
  • często pierwszeństwo w odkryciu choroby przypisano innej osobie
  • eponimy mogą honorować osoby niegodne tego zaszczytu
  • w wielu krajach funkcjonują „narodowe” eponimy, niezrozumiałe dla lekarzy innych narodowości.

Eponimy medyczne a Holocaust

Nieodosobnione są głosy nawołujące do zarzucenia eponimów honorujących lekarzy, którzy sprzeniewierzyli się swojej profesji, mając swój udział w Holocauście (czynny, jako lekarze obozowi, albo mniej dobitny, ograniczający się do popierania nazistów) oraz popierając ruch eugeniczny[4][5]. Na 18. Międzynarodowym Spotkaniu Izraelskiego Towarzystwa Medycznego w 2007 roku przedstawiono referat wskazujący osoby uhonorowane „niesłusznie”, a także lekarzy, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych lub czynnie sprzeciwiali się nazizmowi[6]. Do pierwszej grupy zaliczono Hansa Eppingera, Juliusa Hallervordena, Jussufa Ibrahima, Eduarda Pernkopfa, Hansa Conrada Juliusa Reitera, Hansa-Joachima Scherera, Hugona Spatza, Waltera Stoeckela, Friedricha Wegenera; grupa lekarzy popierających eugenikę była większa, autorzy wskazali nazwiska Eugene Charlesa Aperta, Wilhelma Hisa Jr, Roberta Foster Kennedy’ego i Madge Thurlow Macklin. Do drugiej grupy lekarzy więzionych lub zamordowanych w obozach koncentracyjnych należą Abraham Buschke, Simon van Creveld, Łucja Frey-Gottesman, Karl Herxheimer, Ludwig Pick, Jenö Alexander Pólya, Arthur Simons.

Część z tych eponimów budziła kontrowersje już wcześniej; proponowano zastąpić nazwę zespołu Reitera w połowie lat 90[7][8], ziarniniakowatość Wegenera również, aczkolwiek wina Wegenera nie jest oceniana tak jednoznacznie[9][10]. Podważono też zasadność honorowania nazwą zespołu Rene Leriche’a[11].

Forma dzierżawcza i mianownikowa

W literaturze anglojęzycznej spotyka się niekonsekwencję w stosowaniu formy dzierżawczej i formy mianownikowej nazwisk w nazwach eponimicznych. Niektóre czasopisma (np. New England Journal of Medicine) konsekwentnie stosują formę dzierżawczą (np. Duchenne’s dystrophy), natomiast czasopisma American Medical Association, twórcy katalogu Mendelian Inheritance in Man, członkowie Council of Science Editors i redaktorzy części podręczników (m.in. Neurologii Merritta) opowiadają się za formą mianownikową (Duchenne dystrophy)[12].

Liczba eponimów medycznych

Nie wiadomo ile dokładnie eponimów medycznych powstało. W internetowej bazie danych WhoNamedIt założonej przez Ole Daniela Enersena w 1994 roku według stanu na kwiecień 2008 znajdowało się 8086 eponimów opisanych w 3990 osobnych hasłach, którym odpowiada 3189 biogramów uhonorowanych lekarzy[13]. Drugie wydanie słownika eponimów medycznych Stedman’s Medical Eponyms (Lippincott Williams & Wilkins 2005) zawiera ponad 15 000 haseł[14]. Popularnych i używanych do dziś eponimów jest dużo mniej, jednak podręczniki medycyny nadal chętnie z nich korzystają. Dwutomowy podręcznik Choroby wewnętrzne (Medycyna Praktyczna, Kraków 2005) samych eponimicznych nazw zespołów chorobowych wymienia około 140[15].

Lista eponimów medycznych

Najliczniejsze grupy eponimów medycznych stanowią terminy określające nazwy chorób i nazwy objawów chorobowych, a także odnoszące się do anatomii człowieka. Zobacz osobne artykuły by zapoznać się z listami tych nazw i nazwisk, od których wzięły swoje nazwy.


A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż Przypisy Bibliografia

A

  • test Aalsmeera – William Charles Aalsmeer
  • reakcja Abderhaldena – Emil Abderhalden
  • test Adama
  • liczba Addisa – Thomas Addis
  • próba Addisa-Shevky – Thomas Addis, Marion C. Shevky
  • próba Adlera – Oskar Adler
  • dźwignia Albarrana
  • metoda Aldridge'a
  • prawo Aleksandra
  • test Amotta-Saundersa
  • metoda Amreicha-Richtera
  • test Amslera – Marc Amsler
  • objaw Amussata
  • test Anvila
  • skala Apgar – Virginia Apgar
  • test Apleya
  • wzór Areya – Leslie Brainerd Arey
  • metoda Arlta
  • prawo Arndta-Schulza
  • wzór Arnetha – Joseph Arneth
  • reakcja Arthusa – Nicolas Maurice Arthus
  • próba Aschheima-Zondeka
  • komórki Askanazy'ego
  • skala Astlera-Collera
  • współczynnik Ayali – Giuseppe Ayala

B

C

D

  • biopsja Danielsa
  • test Dawbarna
  • operacja Davidowa
  • opatrunek Desaulta
  • imadło Deschampa
  • odczyn Dicków – George Frederick Dick, Gladys Rowena H. Dick
  • manewr Dix-Hallpike'a
  • test Donatha-Landsteinera – Julius Donath, Karl Landsteiner
  • fundoplikacja Dora – Jacques Dor
  • wkręt Doyena
  • hak Doyena
  • wskaźnik de Ritisa
  • skala Dubowitzów – Lilly Dubowitz, Victor Dubowitz
  • metoda Duke’a – William Wedell Duke
  • mechanizm Duncana

E

F

  • metoda Facklera
  • test Fagerströma
  • test Fåhræusa-Westergrena – Robert Sanno Fåhræus, Alf Vilhelm Albertsson Westergren
  • test Fairbanka
  • hak Farabeufa – Louis Hubert Farabeuf
  • zacisk Feure'a
  • metoda Feulgena, odczyn Feulgena
  • wzór Ficka
  • test Finkelsteina
  • odczyn Fletchera
  • cewnik Foleya – Frederic Eugene Basil Foley
  • metoda Fonio
  • operacja Fontana – Francis Fontan
  • skala Forresta
  • zacisk Förstera-Ballengera
  • odczyn Foshaya
  • test Fowlera
  • skala Frankla
  • odczyn Freia – Wilhelm Siegmund Frei
  • poduszka Frejki
  • okulary Frenzla
  • operacja Freyera
  • hak Fritscha

G

H

I

J

K

L

M

  • operacja Maddena
  • kark Madelunga – Otto Madelung
  • metoda Madlenera
  • kleszcze Madurowicza
  • metoda Maitlanda
  • test Manninga
  • odczyn Mantoux – Charles Mantoux
  • operacja Mariona
  • klasyfikacja Marsha
  • operacja Marshalla-Krantza-Marchettiego
  • objaw Martina
  • próba Mastera
  • metoda Mauriceau-Veit-Smelliego
  • histerektomia sposobem Maylarda
  • igłotrzymacz Mayo
  • nożyczki Mayo
  • szew McDonalda
  • linia McGregora
  • manewr McRobertsa
  • operacja Meigsa – Joe Vincent Meigs
  • typy Meltona-Riggsa
  • próba Meltzera-Lyona
  • nożyczki Metzenbauma
  • czworobok Michaelisa
  • zacisk Mikulicza – Jan Mikulicz-Radecki
  • operacja Milesa – William Ernest Miles
  • test Milla
  • nożyczki Monaghana
  • reguła Monro-Kelliego
  • odruch Moro – Ernst Moro
  • metoda Mulligana
  • manewr Müllera

N

O

  • hak Obwegesera
  • metoda Ogino-Knausa
  • linie Ombredanne'a-Perkinsa
  • wiskozymetr Ostwalda
  • zacisk Overholta

P

Q

R

S

T

U

W

V

X

Y

  • test Yargasona

Z

Przypisy

  1. ↑ Whitworth JA. Should eponyms be abandoned? No. „BMJ”. 335. 7617, s. 425, 2007. PMID: 17762034. 
  2. ↑ Woywodt A, Matteson E. Should eponyms be abandoned? Yes. „BMJ”. 335. 7617, s. 424, 2007. PMID: 17762033. 
  3. ↑ Matteson EL. All medical eponyms should be abandoned. „Presse Med”. 37. 2 Pt 1, s. 250–251, 2008. DOI: 10.1016/j.lpm.2007.11.005. PMID: 18164176. 
  4. ↑ Halioua B. [No eponyms to honor Nazi doctors]. „Presse Med”. 36 (11 Pt 1), s. 1525–1526, 2007. DOI: 10.1016/j.lpm.2007.07.005. PMID: 17889496. 
  5. ↑ Tovi J. [Eponyms connected to war crimes should be cleaned up. Focus on acts of cruelty during nazism]. „Lakartidningen”. 105. 5, s. 282–284, 2008. PMID: 18368956. 
  6. ↑ Strous R.D., Edelman M.C. Eponyms and the Nazi era: time to remember and time for change. „Isr Med Assoc J”. 3 (9), s. 207–214, 2007. PMID: 17402342.  PDF.
  7. ↑ Panush R.S., Paraschiv D., Dorff R.E. The tainted legacy of Hans Reiter. „Semin Arthritis Rheum”. 32 (4), s. 231–236, 2003. DOI: 10.1053/sarh.2003.49997. PMID: 12621586. 
  8. ↑ Gross H.S. Changing the name of Reiter’s syndrome: a psychiatric perspective. „Semin Arthritis Rheum”. 32 (4), s. 242–243, 2003. DOI: 10.1053/sarh.2003.49998. PMID: 12621588. 
  9. ↑ DeRemee R.A. Friedrich Wegener and the nature of fame. „Adv Exp Med Biol”. 336, s. 1–4, 1994. PMID: 8296594. 
  10. ↑ Rosen M.J. Dr. Friedrich Wegener, the ACCP, and History. „Chest”. 132 (3), s. 739–741, 2007. DOI: 10.1378/chest.07-0769. PMID: 17873183. 
  11. ↑ Halioua B. Does Rene Leriche merit eponymous distinction?. „Int J Cardiol”. 124 (1), s. 1–5, 2008. DOI: 10.1016/j.ijcard.2007.05.115. PMID: 17765342. 
  12. ↑ Przedmowa, [w:] Neurologia Merritta. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2008, ss. XI-XII. ISBN 978-83-60290-29-3.
  13. ↑ www.whonamedit.com.
  14. ↑ Susan L. Bartolucci, Thomas Lathrop Stedman, Pat Forbis: Stedman’s medical eponyms. Baltimore, Md.: Lippincott Williams & Wilkins, 2005. ISBN 978-0-7817-5443-9.
  15. ↑ Andrzej Szczeklik (red.) Choroby wewnętrzne, t. 1-2. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ISBN 83-7430-031-0.

Bibliografia

  • Susan L. Bartolucci, Thomas Lathrop Stedman, Pat Forbis: Stedman’s medical eponyms. Baltimore, Md.: Lippincott Williams & Wilkins, 2005. ISBN 978-0-7817-5443-9.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.