Erechtites jastrzębcowaty

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

erechtites

Gatunek

erechtites jastrzębcowaty

Nazwa systematyczna

Erechtites hieraciifolius (L.) Raf. ex DC.
Prodr. (DC.) 6: 294 294 1838^[3]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Erechtites jastrzębcowaty (Erechtites hieraciifolius Raf.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Pochodzi z obu kontynentów amerykańskich, gdzie rośnie na obszarze od południowej Kanady po północną Argentynę^[4]. Jako gatunek inwazyjny rozprzestrzenia się także w Europie Środkowej (od Niemiec i Szwajcarii na zachodzie po Ukrainę na wschodzie), Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej (od Indii i Indonezji po Chiny i Koreę) oraz na nowozelandzkiej Wyspie Północnej^[5]. Erechtites w Europie odkryty został w 1876 w Chorwacji, na ziemiach polskich (na Dolnym Śląsku) w 1902^[6]. W Polsce najliczniejsze stanowiska ma w południowo-zachodniej części kraju, ale rozprzestrzenia się w wielu regionach^[6]. W 2020 dotarł do Puszczy Białowieskiej^[7].

Młode liście roślin tego gatunku mogą być spożywane jako warzywo^[8]. W Kolumbii roślina wykorzystywana jest jako lecznicza^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o pojedynczym, prosto wzniesionym pędzie, słabo rozgałęzionym lub rozgałęziającym się słabo w górnej części. Osiąga zwykle od 50 do 150 cm wysokości, ale w zależności od warunków siedliskowych osiągać może ledwo 30 cm lub wyrastać na wysokość 200^[4]^[9], czy nawet 250 cm^[6]. Łodyga jest pusta, żeberkowana, naga lub owłosiona^[4]. U odmiany var. megalocarpus pęd (łodyga i liście) są gruboszowate^[9].
Liście: Skrętoległe, odziomkowe i łodygowe, równomiernie rozmieszczone na całej wysokości łodygi, przy czym w czasie kwitnienia zwykle liście u nasady pędu zaczynają już zamierać^[9]. Liście są krókoogonkowe i siedzące^[9], o blaszce cienkiej (u formy typowej), jasnozielonej, od spodu z wyraźną siatką żyłek^[4]. Osiągają od kilku do 20 cm długości i do 8 cm szerokości. W ogólnym zarysie są jajowato-lancetowate do lancetowatych^[9], przy czym zwężają się ku górze. Najwyższe liście są prawie równowąskie^[4]. Blaszka niższych liści jest nierówno zatokowo ząbkowana lub wrębna, na brzegu i od spodu na głównych żyłkach orzęsiona^[4]. Koniec liścia zaostrzony^[8].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki, a te w wąskie^[4] baldachogrono na szczycie pędu^[8]. Na poszczególnych odgałęzieniach kwiatostanu w dolnej części rozwija się do 4 koszyczków, a w górze są one pojedyncze^[4]. W sumie jest ich od kilku do 20, rzadko 40^[9]. W obrębie kwiatostanu złożonego na szypułach koszyczków wyrastają nieliczne, nitkowate podsadki^[4]^[8]. Okrywa koszyczków jest walcowato dzwonkowata, z zielonymi listkami osiągającymi zwykle do 11 mm długości i 1 mm szerokości wyrastającymi w jednym szeregu. Listki te są błoniasto obrzeżone i zwężają się ku szczytowi^[4]. Dno koszyczka jest płaskie i nagie. Kwiaty w koszyczkach są rurkowate, bladożółte, czasem czerwonawo nabiegłe. Na brzegach w kilku szeregach wyrastają kwiaty żeńskie w liczbie kilkudziesięciu do ponad 100, a w części środkowej koszyczka kilkanaście do kilkudziesięciu kwiatów obupłciowych^[8]^[9]. Korona kwiatów jest rurkowata, o długości od 7 do 12 mm, zakończona jest 4–5 ząbkami^[8].
Owoce: Niełupki do 4 mm długości, wrzecionowate, słabo owłosione, z wyraźnymi bruzdami i żeberkami, zwieńczone puchem kielichowym jedwabistym, delikatnym, białym, w czasie owocowania wystającym ponad listki okrywy (osiąga 7–8 mm długości^[8])^[4].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna kwitnąca w Europie zwykle od maja^[6] do września^[4], gdzie indziej do października^[8]. Gatunek jest wiatrosiewny i tworzy trwały bank nasion – nasiona kiełkują nawet wiele lat po rozsianiu, gdy naruszona zostanie gleba lub roślinność zostanie zniszczona w wyniku pożaru^[6].

Gatunek pionierski^[6]. Rośnie na glebach zróżnicowanych pod względem żyzności, wilgotności, odczynu i zasolenia^[10], przy czym preferuje miejsca wilgotne^[6]. Występuje głównie w lasach (w Polsce głównie w kompleksach borów i kwaśnych dąbrów^[6]), zaroślach, na zboczach, w miejscach wilgotnych^[8], zwykle w miejscach zaburzonych i dobrze nasłonecznionych^[9] – na polanach śródleśnych, na zrębach, na rumowiskach^[4], wzdłuż skrajów lasów i dróg leśnych^[6]. Rośnie także w szuwarach na brzegach wód^[6] i jako chwast w uprawach, zarówno w ogrodach, jak i na polach^[10].

Oddziaływanie na inne gatunki w obszarach, gdzie erechtites rośnie jako obcy geograficznie nie jest dobrze rozpoznane^[6]. Problematyczny jest ze względu na masowe pojawianie się w miejscach zaburzonych, silną konkurencyjność w stosunku do gatunków rodzimych i uprawianych, odporność na herbicydy oraz stanowienie rezerwuaru dla patogenów^[10].

Liczba chromosomów: 2n = 40^[11].

Systematyka i taksonomia

W obrębie gatunku wyróżniane są dwie odmiany poza formą typową (var. hieraciifolius):

var. megalocarpus (Fernald) Cronquist – rośnie na solniskach wzdłuż atlantyckich wybrzeży Stanów Zjednoczonych; rośliny o łodygach i liściach gruboszowatych, z większymi koszyczkami, w których dno kwiatowe osiąga ponad 9 mm średnicy^[9]
var. cacalioides (Fisch. ex Spreng.) Less. ex Griseb.^[3]

Synonimy

Takson opisywany był wielokrotnie pod różnymi nazwami. Za jego synonimy uznawane są nazwy^[3]:

Erechtites agrestis (Sw.) Standl. & Steyerm.
Erechtites cacalioides (Fisch. ex Spreng.) Less.
Erechtites carduifolius (Cass.) DC.
Erechtites hieraciifolius Walp.
Erechtites praealtus Raf.
Erechtites sulcata Gardner
Gynura aspera Ridl.
Gynura malasica (Ridl.) Ridl.
Neoceis carduifolia Cass.
Senecio carduifolius (Cass.) Desf.
Senecio fischeri Sch.Bip.
Senecio hieraciifolius L.

Nomenklatura naukowa: Nazwa rodzajowa Erechtites uznawana była tradycyjnie za żeńską i nazwa gatunkowa miała dawniej końcówkę żeńską (w tym wypadku Erechtites hieraciifolia – nazwa stosowana w polskiej liście roślin naczyniowych wydanej jeszcze w 2020^[12]). Ponieważ zgodnie z artykułem 62.4 międzynarodowego kodeksu nomenklatury botanicznej nazwy rodzajowe z końcówką „-ites” powinny być traktowane jako męskie – końcówka nazwy gatunkowej została odpowiednio zmieniona^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Erechtites hieraciifolius (L.) Raf. ex DC.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-10-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Irena Kucowa: Erechtites Raf.. W: Flora Polski. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T.12. Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.). Warszawa, Kraków: PAN Instytut Botaniki, PWN, 1971, s. 351-352.
↑ ^a ^b Erechtites hieraciifolius (L.) Raf. ex DC.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-10-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Barbara Tokarska-Guzik, Piotr Górski, Aneta Czarna: Erechtites jastrzębcowaty. W: Inwazyjne gatunki roślin ekosystemów mokradłowych Polski. Zygmunt Dajdok, Paweł Pawlaczyk (red.). Świebodzin: Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2009, s. 36-37. ISBN 978-83-87846-69-5.
↑ Przyrodnicy: obce gatunki kolonizują zręby w Puszczy Białowieskiej. [w:] Nauka w Polsce [on-line]. Fundacja PAP, 05.10.2020. [dostęp 2020-10-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Erechtites hieraciifolius. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Erechtites hieraciifolius. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-10-15].
↑ ^a ^b ^c Stephen J. Darbyshire, Ardath Francis, Antonio DiTommaso, David R. Clements. The Biology of Canadian weeds. 150 Erechtites hieraciifolius (L.) Raf. ex DC.. „Can. J. Plant Sci.”. 92, s. 729–746, 2012. DOI: 10.4141/cjps2012-003.
↑ LucjanL. Rutkowski LucjanL., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. drugie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 489, ISBN 978-83-01-14342-8 .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 77, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Theodore M. Barkley: Erechtites Rafinesque. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-07-23].