Garbipłat

Vigna luteola

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

garbipłat

Nazwa systematyczna

Vigna G. Savi
Nuov. Giorn. Lett. 8: 113. 1824^[3]

Typ nomenklatoryczny

V. glabra G. Savi (=V. luteola)^[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Garbipłat^[4], wspięga, fasolnik^[5] (Vigna Savi) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Ponieważ to rośliny blisko spokrewnione i podobne do fasoli – były włączane do tego rodzaju i szereg gatunków nadal zwyczajowo zwanych jest fasolą^[4]. Stosowana dla rodzaju jest też nazwa wspięga^[5], która z kolei jest myląca ze względu na jej używanie także w odniesieniu do rodzaju Lablab^[4]. Rodzaj obejmuje ponad 90 gatunków^[6] (105 według Plants of the World^[7]). Dawniej zaliczano tu ok. 150 gatunków^[8]^[9], ale szereg z nich wyodrębnionych zostało do osobnych rodzajów (Ancistrotropis, Cochliasanthus, Condylostylis, Leptospron)^[6].

Rośliny te spotykane są w strefie międzyzwrotnikowej na obu półkulach, przy czym największe zróżnicowanie gatunków jest w tropikalnej Afryce i Azji^[6]^[8].

Liczne gatunki mają jadalne nasiona i całe owoce (strąki), rzadziej inne części roślin (np. V. vexillata i V. lancoelata – korzenie). Do ważnych roślin warzywnych należą: fasola azuki V. angularis, fasola mungo V. mungo, fasola złota V. radiata, wspięga wężowata V. unguiculata, V. umbellata, V. subterranea, V. aconitifolia^[6].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne o pędach wspinających się, płożących lub prosto wzniesionych, rzadziej półkrzewy i niewielkie krzewy^[7]^[8]^[10], często w rejonie szyi korzeniowej drewniejące lub bulwiaste^[7].

Liście: Trójlistkowe^[10]^[8], rzadziej jednolistkowe^[7], wsparte przylistkami, które są dwuklapowe, tarczowate lub zaopatrzone u nasady w ostrogę^[10]^[8].

Kwiaty: Zebrane w szczytowe lub wyrastające w kątach liści pozorne grona, czasem zebrane są w pęczki w węzłach. Przysadki odpadające. Działek kielicha jest 5, zrośniętych w dwie wargi, z których górna ma dwa ząbki, a dolna trzy. Płatki korony żółte, niebieskie lub fioletowe. Płatek górny (żagielek) jest zaokrąglony, dwa boczne płatki (skrzydełka) są węższe, a dwa dolne tworzą ściętą łódeczkę, tępą na końcu lub wyciągniętą w ostry koniec. Pręcików jest 10, zrośnięte są nitkami, przy czym 1 jest krótszy. Zalążnia z trzema lub większą liczbą zalążków zwieńczona krótszą lub dłuższą, walcowatą lub spłaszczoną szyjką słupka^[10]^[8].

Owoce: Strąki, równowąskie lub równowąskopodługowate, walcowate lub spłaszczone, proste lub wygięte. Nasiona fasolkowate lub o kształcie zbliżonym do sześcianu^[10]^[8].

Systematyka

Rodzaj reprezentuje podplemię Phaseolinae i plemię Phaseoleae w obrębie podrodziny Faboideae i rodziny bobowatych Fabaceae^[11].

Wykaz gatunków^[7]

Vigna aconitifolia (Jacq.) Maréchal
Vigna ambacensis Welw. ex Baker
Vigna angivensis Baker
Vigna angularis (Willd.) Ohwi & H.Ohashi – fasola azuki
Vigna antunesii Harms
Vigna bequaertii R.Wilczek
Vigna bosseri Du Puy & Labat
Vigna bourneae Gamble
Vigna clarkei Prain
Vigna comosa Baker
Vigna dalzelliana (Kuntze) Verdc.
Vigna debanensis Martelli
Vigna dolomitica R.Wilczek
Vigna exilis Tateishi & Maxted
Vigna filicaulis Hepper
Vigna fischeri Harms
Vigna friesiorum Harms
Vigna frutescens A.Rich.
Vigna gazensis Baker f.
Vigna glabrescens Maréchal, Mascherpa & Stainier
Vigna gracilicaulis (Ohwi) Ohwi & H.Ohashi
Vigna gracilis (Guill. & Perr.) Hook.f.
Vigna grandiflora (Prain) Tateishi & Maxted
Vigna hainiana Babu, Gopin. & S.K.Sharma
Vigna halophila (Piper) Maréchal, Mascherpa & Stainier
Vigna haumaniana R.Wilczek
Vigna heterophylla A.Rich.
Vigna hirtella Ridl.
Vigna hosei (Craib) Backer
Vigna indica T.M.Dixit, K.V.Bhat & S.R.Yadav
Vigna jaegeri Harms
Vigna juncea Milne-Redh.
Vigna juruana (Harms) Verdc.
Vigna keraudrenii Du Puy & Labat
Vigna khandalensis (Santapau) Sundararagh. & Wadhwa
Vigna kirkii (Baker) J.B.Gillett
Vigna kokii B.J.Pienaar
Vigna konkanensis Latha, K.V.Bhat, I.S.Bisht, Scariah, K.J.John & Krishnaraj
Vigna lanceolata Benth.
Vigna lasiocarpa (Mart. ex Benth.) Verdc.
Vigna laurentii De Wild.
Vigna lobatifolia Baker
Vigna lonchophylla Piper
Vigna longifolia (Benth.) Verdc.
Vigna longissima Hutch.
Vigna luteola (Jacq.) Benth.
Vigna malayana M.R.Hend.
Vigna marina (Burm.) Merr.
Vigna membranacea A.Rich.
Vigna mendesii Torre
Vigna microsperma R.Vig.
Vigna mildbraedii Harms
Vigna minima (Roxb.) Ohwi & H.Ohashi
Vigna monantha Thulin
Vigna monophylla Taub.
Vigna mudenia B.J.Pienaar
Vigna mukerjeeanus (Babu ex Raizada) Raizada
Vigna multinervis Hutch. & Dalziel
Vigna mungo (L.) Hepper – fasola mungo, wspięga mungo
Vigna myrtifolia Piper
Vigna nepalensis Tateishi & Maxted
Vigna nervosa Markötter
Vigna nigritia Hook.f.
Vigna nuda N.E.Br.
Vigna nyangensis Mithen
Vigna oblongifolia A.Rich.
Vigna owahuensis Vogel
Vigna pandeyana Gore, S.P.Gaikwad & Randive
Vigna parkeri Baker
Vigna phoenix Brummitt
Vigna platyloba Welw. ex Hiern
Vigna procera Welw. ex Hiern
Vigna pseudovenulosa (Maréchal, Mascherpa & Stainier) Pasquet & Maesen
Vigna pubigera Baker
Vigna pygmaea R.E.Fr.
Vigna racemosa (G.Don) Hutch. & Dalziel ex Baker f.
Vigna radiata (L.) R.Wilczek – fasola złota, wspięga promienista
Vigna radicans Welw. ex Baker
Vigna ramanniana Rossbach
Vigna reflexopilosa Hayata
Vigna reticulata Hook.f.
Vigna richardsiae Verdc.
Vigna sahyadriana Aitawade, K.V.Bhat & S.R.Yadav
Vigna sathishiana Balan & Predeep
Vigna schimperi Baker
Vigna schlechteri Harms
Vigna somaliensis Baker f.
Vigna stenophylla Harms
Vigna suberecta Benth.
Vigna subramaniana (Babu ex Raizada) Raizada
Vigna subterranea (L.) Verdc.
Vigna tenuicaulis N.Tomooka & Maxted
Vigna tisserantiana Pellegr.
Vigna trichocarpa (C.Wright) A.Delgado
Vigna trilobata (L.) Verdc.
Vigna triodiophila A.E.Holland & R.Butcher
Vigna triphylla (R.Wilczek) Verdc.
Vigna truxillensis (Kunth) N.Zamora
Vigna umbellata (Thunb.) Ohwi & H.Ohashi
Vigna unguiculata (L.) Walp. – wspięga wężowata, garbipłat chiński, wspięga chińska
Vigna venulosa Baker
Vigna verdcourtii Pasquet
Vigna vexillata (L.) A.Rich.
Vigna wittei Baker f.
Vigna yadavii S.P.Gaikwad, Gore, Randive & Garad

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-02-21] (ang.).
↑ ^a ^b Vigna G. Savi. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-02-21].
↑ ^a ^b ^c Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 241. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 195. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 966, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Vigna Savi. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-02-21].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Vigna Savi. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-21].
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 922, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Delin Wu, Mats Thulin: Vigna Savi. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-21].
↑ Genus: Crotalaria L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-09].