Gheorghe Lazăr (pedagog)
 portret Gheorghe Lazăra autorstwa Mișu Poppa | |||
| Data i miejsce urodzenia | 5 czerwca 1779 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 17 września 1823 | ||
| Zawód, zajęcie | pedagog, teolog, tłumacz, inżynier | ||
| |||
Gheorghe Lazăr (ur. 5 czerwca 1779[a] w Avrig, zm. 17 września 1823 tamże) – rumuński pedagog, teolog, tłumacz i inżynier. Twórca pierwszej szkoły z językiem wykładowym rumuńskim (św. Sawy w Bukareszcie w 1818).
Pochodził z rodziny chłopskiej. Uczęszczał do szkoły podstawowej w rodzinnej wsi. W 1805 ukończył liceum pijarów w Klużu. Dzięki stypendium Kościoła Prawosławnego studiował filozofię, historię, nauki ścisłe i teologię w Wiedniu. Po powrocie do Siedmiogrodu otrzymał święcenia archidiakonatu i stanowisko wykładowcy seminarium duchownego w Sybinie. W tym okresie tłumaczył z niemieckiego i węgierskiego na rumuński prace pedagogiczne[1]. W 1815 bezskutecznie ubiegał się o stolicę biskupią w Aradzie. Przeciwny używaniu języka rumuńskiego w edukacji biskup Vasile Moga wytoczył mu proces dyscyplinarny, który doprowadził do aresztowania w tym samym roku Lazăra przez władze tureckie.
W 1816 Lazăr przeniósł się do Bukaresztu, gdzie pracował jako prywatny nauczyciel. Po uzyskaniu odpowiednich zezwoleń 24 marca 1818 utworzył w klasztorze św. Sawy szkołę dla chłopców – pierwszą na terenach Rumunii, w której uczono po rumuńsku. Początkowo uczyli się w niej głównie uczniowie drobnych handlarzy i rzemieślników, ponieważ szlachta nadal popierała szkoły z nauką po grecku. Lazăr uczył w niej arytmetyki, geografii i geometrii. Napisał podręczniki do arytmetyki i trygonometrii, które wprowadziły do języka rumuńskiego nazwy podstawowych działań i funkcji trygonometrycznych[2]. Nadal tłumaczył prace naukowe na rumuński.
Pracował także jako geodeta w majątkach Obislavu (Okręg Dymbowica) i Fântânele (Okręg Prahova). Podczas powstania Tudora Vladimirescu w 1821 wraz z uczniami wziął udział w fortyfikowaniu obozu w Cotroceni i uczył powstańców technik walki. Po upadku powstania był prześladowany przez władze tureckie. Zmarł schorowany w rodzinnej miejscowości i w niej został pochowany. Grób odnowiła w 1934 szkoła oficerów piechoty w Sybinie[3].
Dokonania Lazăra upamiętniają pomniki, m.in. w Bukareszcie na Piața Universității (z 1885, autor: Ioan Georgescu)[4] i w Sybinie na Piața Mare (z 2006, autor: Radu Aftenie, zastąpiła inną rzeźbę tego autora stojącą tam w latach 1986–2004)[5].
Uwagi
- ↑ Starsze źródła podają najczęściej jako datę urodzenia 5.06.1779, nowsze wskazują na 9.01.1782, powołując się na ustalenia historyka Ștefana Lupșa. Patrz: Vasile Chira: Gheorghe Lazăr, părintele învățământului românesc modern. BistritaCulturala.ro. [dostęp 2023-05-03]. (rum.).; Gheorghe Lazar. Dicționarul teologilor români. [dostęp 2023-05-03]. (rum.).; Andreica Vasile: Gheorghe Lazăr a deschis școala sa în limba română acum 200 de ani. Informatia-Zilei.ro. [dostęp 2023-05-03]. (rum.).
