Gnidosz stepowy
 Pszeniec stepowy i prosienicznik plamisty | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | jasnotowce | ||
| Rodzina | zarazowate | ||
| Rodzaj | gnidosz | ||
| Gatunek | gnidosz stepowy | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Pedicularis kaufmannii Pinzger Krit. Vergl. Gouv. Mosk. Wildwachs. Pfl. 17 1868 [3] | |||
| |||
Gnidosz stepowy[4] (Pedicularis kaufmannii Pinzger) – gatunek rośliny zielnej z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae).
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w Europie północno-wschodniej i wschodniej od Polski na zachodzie po Syberię na wschodzie. W Polsce znaleziono go dopiero niedawno (w 2000 r.) i jest prawdopodobnie gatunkiem rodzimym. Znany jest tylko z jednego stanowiska położonego w Kulasznem w Bieszczadach Niskich. Najbliższe stanowiska znajdują się na Ukrainie[5].
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, nierozgałęziona, o wysokości 20–70 cm. Jest owłosiona rzadkimi, długimi włoskami[6].
- Liście
- Liście odziomkowe ogonkowe, lancetowate, pierzastosieczne. Liście łodygowe zmniejszają się ku górze łodygi i mają coraz krótsze ogonki. Pokryte są gęstymi, kędzierzawymi włoskami. Dolne przysadki krótkoogonkowe, podobne do liści i dłuższe od kwiatów[6].
- Kwiaty
- Grzbieciste, żółte, zebrane w kłos. Kielich rurkowato-beczułkowaty o długości 12–15 mm. Jego 5-ząbkowa rurka ma wystające nerwy. Korona kwiatu dwuwargowa, o długości 26–32 mm. Wewnątrz korony 4 dwusilne pręciki i słupek o silnie wydłużonej szyjce i główkowatym znamieniu[6].
- Owoce
- Torebka o długości 15–19 mm. Zakończona jest dzióbkiem[6].
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit, półpasożyt. Rośnie w murawach. Kwitnie od maja do lipca, kwiaty zapylane są przez owady. Rozmnaża się także wegetatywnie. Drobne nasiona rozsiewane są przez wiatr (anemochoria)[5].
Zagrożenia i ochrona
Roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową w latach 2012–2014. Umieszczona w Polskiej czerwonej księdze roślin w kategorii CR (krytycznie zagrożony)[7]. Tę samą kategorię posiada na polskiej czerwonej liście[8]. W 1999 r. jedyna znana w Polsce populacja tego gatunku liczyła około 20 osobników i zajmowała powierzchnię około 10 m². Stanowisko to jest ciągle zagrożone robotami drogowymi, koszeniem i zadeptywaniem, znajduje się bowiem w murawie przydrożnej w pobliżu cmentarza[5].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-11-10] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-08].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c Nowak K. A., Borkowski W., Moraczewski I. R. Gnidosz stepowy. s. 302-303. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6
- ↑ a b c d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
