Granica gibraltarsko-hiszpańska

Granica międzypaństwowa

Państwa graniczące	Hiszpania  Gibraltar
Okres istnienia	od 1704 (faktycznie)
W obecnym przebiegu	od 1908
Długość	1,2 km
Liczba przejść granicznych	1 lądowe

Gibraltar graniczy z Hiszpanią na odcinku około 1,2 km. Rozdziela je zdemilitaryzowana strefa neutralna, gdzie wybudowano sztuczny pas startowy gibraltarskiego lotniska i zabudowania lądowego przejścia granicznego pomiędzy Gibraltarem i Hiszpanią, które znajduje się w mieście La Línea de la Concepción.

Granica powstała w 1713 roku, kiedy to traktatem pokojowym w Utrechcie przyznano Gibraltar, zdobyty w 1904 roku, Wielkiej Brytanii.

Strefa neutralna

Traktat w Utrechcie przyznawał Wielkiej Brytanii miasto, port i twierdzę w Gibraltarze, nie określając jednak precyzyjnie granicy^[1]. W czasie wojny angielsko-hiszpańskiej w 1727 roku Hiszpania próbowała odzyskać zbrojnie Gibraltar, co jednak zakończyło się porażką. Po tej wojnie mocą traktatu w Sewilli w 1729 roku została ustalona strefa neutralna między brytyjskim obszarem Gibraltaru, a hiszpańską miejscowością La Línea de la Concepción, o długości 600 toises (ok. 1170 m) – szeroką na „więcej niż odległość dwóch strzałów armatnich między Hiszpanami a Brytyjczykami”^[2]. Według innych ocen, strefa neutralna początkowo rozciągała się na ok. 1450 m^[1]. Podczas wojen napoleońskich, 14 lutego 1810 roku Brytyjczycy wysadzili w powietrze dwa hiszpańskie forty San Felipe i Santa Barbara po hiszpańskiej stronie granicy, aby uniknąć możliwości opanowania ich przez Francuzów^[1].

Naruszanie strefy neutralnej rozpoczęło się w 1815 roku, kiedy Brytyjczycy, za zgodą Hiszpanii, zbudowali poza murami twierdzy tymczasowy obóz dla izolowania chorych na żółtą febrę, po czym sytuacja powtórzyła się w 1854 roku, kiedy dodatkowo zbudowano w strefie budki strażnicze i obóz wojskowy^[1]. Budki strażnicze, ale po swojej stronie granicy, zbudowali też Hiszpanie^[1]. W 1876 roku gubernator brytyjski urządził w strefie neutralnej ogrody, a następnie zbudował tam tor dla wyścigów konnych, z których korzystali też Hiszpanie i co nie spotkało się ze sprzeciwem^[3]. Do 1881 roku teren zajęty przez Brytyjczyków rozciągnął się na 800 m od skały gibraltarskiej^[1]. Obszar ten był określany jako North Front^[3].

W drugiej połowie 1908 roku Brytyjczycy zbudowali ponaddwumetrowe stalowe ogrodzenie zwieńczone drutem kolczastym na skraju zajętej przez siebie części strefy neutralnej, w celu redukcji liczebności strażników, przeciwko czemu zaprotestowała Hiszpania^[1]. Oznaczało to faktyczny podział strefy, chociaż ludność mogła nadal poruszać się przez granicę^[3]. W ogrodzeniu pozostawiono bramę przy głównej drodze i dwa przejścia po zachodniej i wschodniej stronie, między innymi dla przepędu bydła^[1]. W latach 30. w strefie neutralnej na terenie toru wyścigowego zorganizowano prowizoryczne lotnisko, które jednak nie było rozbudowywane do końca dekady z uwagi na protesty Hiszpanii^[4]. Dopiero w połowie II wojny światowej, począwszy od 1942 roku Brytyjczycy zbudowali tam duże lotnisko wojskowe, przecinające półwysep i główną drogę, używane też później jako cywilny port lotniczy^[5]. Nadal jednak podczas wojny kilka tysięcy robotników hiszpańskich przemierzało dwa razy dziennie granicę^[5]. Hiszpania zbudowała podczas wojny wzdłuż granicy zapory przeciwczołgowe, usunięte w 1966 roku^[6].

Na skutek pogorszenia stosunków hiszpańsko-brytyjskich na tle statusu Gibraltaru, 20 maja 1968 roku Hiszpania, rządzona przez Francisco Franco, zamknęła na pewien czas przejście graniczne^[6]. Następnie, w ramach retorsji za uchwalenie konstytucji dla Gibraltaru, 8 czerwca 1969 roku Hiszpania zamknęła bramę na stałe, likwidując ruch graniczny^[7]. W lipcu 1976 roku Wielka Brytania przedłużyła płot na kilkanaście metrów do morza po obu stronach^[6]. Dopiero 15 grudnia 1982 roku granica została otwarta dla ruchu pieszego^[8]. Przejście graniczne zostało ponownie otwarte dla ruchu kołowego 5 lutego 1985 roku, w ramach przygotowań do wstąpienia Hiszpanii do EWG w kolejnym roku^[9].

Hiszpania nie uznaje granicy z Gibraltarem – używa terminologii „ogrodzenie”, „płot”, „zasieki”^{[potrzebny przypis]}.

Mimo wstąpienia Wielkiej Brytanii i Hiszpanii do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i wprowadzenia swobody ruchu osób, Gibraltar pozostawał poza europejską unią celną, wobec czego prowadzone były nadal kontrole graniczne pod kątem przewożonych towarów^[10]. Kwestia granicy hiszpańsko-gibraltarskiej i swobody ruchu mieszkańców, zwłaszcza Hiszpanów licznie pracujących w Gibraltarze, stała się ponownie problemem po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej w 2020 roku^[10]. W grudniu 2020 roku osiągnięto wstępne porozumienie między rządami Wielkiej Brytanii i Hiszpanii co do możliwości włączenia Gibraltaru do strefy Schengen^[11], lecz trwające przez kolejne lata negocjacje w tym przedmiocie nie przyniosły rezultatu (stan na marzec 2023).

Przypisy

Bibliografia

• Winston Ramsey (red.). Gibraltar. „After the Battle”. No. 21, 1978. London: Battle of Britain Prints International. ISSN 0306-154X. (ang.).