Herbert Spencer

Herbert Spencer

Data i miejsce urodzenia	27 kwietnia 1820 Derby
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1903 Brighton
Zawód, zajęcie	filozof, socjolog
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Herbert Spencer (ur. 27 kwietnia 1820 w Derby, zm. 8 grudnia 1903 w Brighton) – angielski filozof i socjolog, jeden z twórców socjologii, przedstawiciel organicyzmu i ewolucjonizmu. Uchodzi za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli pierwszej formy pozytywizmu^[1].

Poglądy i koncepcje

Ta sekcja od 2019-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Herbert Spencer był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych. W drugiej połowie XIX wieku bardzo popularny, na początku XX coraz bardziej zapominany. Sporą popularność zyskał na kontynencie amerykańskim. Obecnie jego myśl przeżywa renesans w twórczości Jonathana H. Turnera. Wywarł też znaczący wpływ na myśl ewolucyjną Talcotta Parsonsa i Gerharda Lenskiego. Jego koncepcja ewolucji społecznej jako procesu wzrastającej złożoności połączonej z integracją stanowi punkt wyjścia większości teorii neoewolucyjnych w socjologii. Wprowadził do socjologii takie terminy jak funkcja, system, instytucja, spopularyzował inne terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja.

Spencer sformułował jeszcze przed Darwinem filozoficzną teorię ewolucji. Choć uznał, że odkrycia Karola Darwina w pełni potwierdzają jego koncepcje, nie zdecydował się na przejęcie sformułowań brytyjskiego biologa. Sam Darwin uznawał Spencera za najwybitniejszego filozofa angielskiego tej epoki. Jego zdaniem ewolucja przebiega na wszystkich poziomach rzeczywistości: nieorganicznym, organicznym i nadorganicznym (społeczeństwo), oraz wytworów życia nadorganicznego (kultura), przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw:

• Rzeczywistość społeczna wywodzi się z przyrodniczej – zachodzi między nimi jedynie różnica stopnia złożoności.
• Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do naturalnego stanu współpracy ze społeczeństwem.

Ewolucja według Spencera polega na trzech zachodzących równocześnie procesach: integracji, dyferencjacji i wzrostu określoności. Przebiega ona w rozmaitych kierunkach, gdyż każde społeczeństwo usiłuje lepiej lub gorzej dostosować się do odmiennych warunków (przyrodniczych i społecznych). Dopiero walka między społeczeństwami (militarna lub gospodarcza) prowadzi do wyselekcjonowania typów najsprawniejszych. Sama ewolucja następuje jednak naprzemiennie z dysolucją.

Wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą prawa natury było prawo równej wolności, ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo w przyszłości ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe. Zakładał, że każde społeczeństwo i społeczeństwo globalne będzie ewoluować od militaryzmu do industrializmu. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii „walki o byt”: dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę.

Spencer także zajął się badaniami nad rozwojem religii. Podobnie jak Edward Tylor uznawał jej stadialny rozwój. Uważał za pierwotną formę religii manizm, czyli wiarę w dusze przodków. Poszukiwał źródeł religii u ludzi pierwotnych. Twierdził, że człowiek pierwotny zauważając dualizm wielu zjawisk występujących w naturze (np. wschody, zachody słońca, księżyca itp.) przeniósł ów dualizm na swoje życie (sen, marzenia senne). W ten sposób zdaniem Spencera wykształciła się wiara w istnienie ponadnaturalnej sfery, rządzonej siłami. Jest to nawiązanie do animizmu i animatyzmu Tylora. Spencer jest też nowożytnym odnowicielem euhemeryzmu, zgodnie z którym bogowie powstali w rezultacie apoteozy wybitnych jednostek, która zwykle rozpoczynała się jeszcze za ich życia, a nasilała się po śmierci.

Ewolucjonizm Herberta Spencera miał istotny wpływ na poglądy filozofów medycyny, utożsamianych ze „starszą” polską szkołą filozofii medycyny^[2].

Wybrane prace

• "Social Statics" (1851) („Statyka społeczna”)
• "A System of Synthetic Philosophy" („Program systemu filozofii syntetycznej”, wydane w 10 tomach w latach 1862- 1893, z czego 3 najbardziej znane to: "Principles of Biology" (1864–1867), "Principles of Psychology" (1870–1872) oraz "Principles of Sociology" (1876–1896).
• "Education" (1861)
• "The Study of Sociology" (1873)
• "The Man Versus the State" (1884)
• "Autobiography" (1904)

Tłumaczenia na język polski

• O wychowaniu umysłowym moralnym i fizycznym, tł. Antoni Peretiatkowicz, wstępem i komentarzem opatrzył Ryszard Wroczyński, wyd. 1: Wrocław 1960, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd 2: Warszawa 2002, Wyd. „Żak”, ISBN 83-88149-79-2 (Education intelectual, moral and physical)
• Jednostka wobec państwa, tł., uswpółcześnił, wstępem i przypisami opatrzył Adam Bosiacki, Warszawa 2002, Wyd. „Liber”, ISBN 83-7206-071-1 (Man versus the state 1884)
• 1883, Szkice filozoficzne cz.I, II, Warszawa, Wydawnictwo i. T.T.Jeża.
• 1884, Fizjologia śmiechu, przeł. J. Goldszmit, Warszawa, Księgarnia G. Centnerszerwa.
• 1884, Wstęp do socyologii, przeł. H. Goldberg, Warszawa, Nakład Gebethnera i Wolffa.
• 1884, Zasady etyki [t.1], przeł. J. Karłowicz, Warszawa, Skład Główny w biurze i ekspedycyi Spółki Nakładowej.
• 1889, Pierwsze zasady, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
• 1889-1891, Zasady socjologii, cz. I-VI, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
• 1898, Zasady socjologii, cz.VII, Instytucje zawodowe, przeł. Jan Stecki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
• 1907, Zasady socjologii, streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA.
• 1908, Zasady socjologii cz.IV streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA.
• Leszek Kasprzyk Spencer, Warszawa 1967, Wiedza Powszechna, s. 167, seria Myśli i Ludzie (zawiera wybór pism w tłumaczeniu Haliny Krahelskiej).

Zobacz też

 Wykaz literatury uzupełniającej: Herbert Spencer.

Przypisy

Bibliografia

• Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją Michała Musielaka i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010.
• Jurij Melwil: Puknk kulminacyjny pierwszej formy pozytywizmu. H. Spencer. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 513–517. (pol.).
• Tatarkiewicz Władysław: Historia Filozofii. T. III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 72-79. ISBN 83-01-13853-X.
• „Przegląd Filozoficzny” 1904, R.7, z. 2 (numer poświęcony Spencerowi) w nim: I. Halpern „Herbert Spencer (27.4.1820- 8.12.1903)”; W.M. Kozłowski „Monizm Spencera”; Massonius Marjan „Agnostycyzm”; J. Nusbaum „Herbert Spencer jako biolog”; Krzywicki Ludwik „Socjologia Spencera”; St. Brzozowski „Etyka Spencera”; Kozłowski, Mieczysław „Psychologia Spencera”; Struve, Henryk „Notatki o Spencerze” („Pogrzeb Spencera”, „Testament Spencera”, „O trybie życia Spencera”); Demby „Spencer w piśmiennictwie polskim”.
• Leszek Kasprzyk „Spencer”, Warszawa 1967, Wiedza Powszechna, s. 167, seria „Myśli i Ludzie”
• Sękowski Marek, „Spencer i pozytywizm warszawski”, Lublin 1986.
• Kaczmarek Kamil, „Herbert Spencer a problemy socjologii religii”, Poznań 2007.
• Olgierd Górecki, „Obrona państwa ograniczonego. Polityczno-prawna doktryna Herberta Spencera”, Kraków 2013.

Linki zewnętrzne

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. Stowarzyszenie Libertariańskie rozpoczyna publikację książki mówionej „Prawo do ignorowania państwa”

• DavidD. Weinstein DavidD., Herbert Spencer, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 19 stycznia 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30]  (ang.).
• Polskie przekłady dzieł socjologicznych Spencera
• Polskie tłumaczenie artykułu „Prawo do ignorowania państwa” (rozdział XIX książki „Statyka społeczna”)
• wybrane dzieła Spencera(ang.)
• WilliamW. Sweet WilliamW., Herbert Spencer, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-09-18]  (ang.).
• Dzieła Herberta Spencera w bibliotece Polona