Historia Żydów w Chile

Ten artykuł od 2022-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Historia Żydów w Chile. Pierwszymi Żydami, którzy dotarli na terytorium obecnego Chile byli hiszpańscy conversos biorący udział w podboju kraju przez konkwistadorów m.in. Diego Garcia de Caceres, który stał się przodkiem wielu prominentnych rodzin chilijskich (wśród jego potomków byli m.in. José Miguel Carrera i Diego Portales). W okresie panowania kolonialnego Hiszpanii otwarte praktykowanie judaizmu było zakazane, natomiast conversos czyniący to po kryjomu byli celem prześladowań (np. w 1639 roku wykonano wyrok śmierci na kierowniku szpitala świętego Jana Bożego w Santiago Francisco Maldonado de Silva za potajemne praktykowanie judaizmu). Osoby pochodzenia żydowskiego były zaangażowane w walki o Niepodległość Chile (m.in. wspomniany już José Miguel Carrera oraz Juan Albano Peyreyra – bliski współpracownik Bernardo O’Higginsa). Do 1865 roku praktykowanie jakiejkolwiek religii innej niż katolicyzm było zakazane przez konstytucję, co wykluczało osadnictwo religijnych żydów w kraju. Po wprowadzeniu wolności religijnej w Chile zaczęli się osiedlać Aszkenazyjczycy z Argentyny i Sefardyjczycy z Monastiru w obecnej Macedonii. Wprowadzony w okresie prezydentury Arturo Allesandriego Palmy wyraźny rozdział pomiędzy Kościołem a państwem otworzył nie-katolikom (a więc również żydom) dostęp do najwyższych urzędów państwowych. Pierwszym Żydem zatrudnionym w służbie dyplomatycznej Chile był Martin Levison Bloch; Daniel Schweizer Speisky był z kolei ambasadorem przy Lidze Narodów i członkiem Rady Bezpieczeństwa. Jego brat Miguel był ministrem sprawiedliwości. Po I wojnie światowej Chile stało się azylem dla Żydów uciekających z Europy przed rewolucją bolszewicką w Rosji oraz rosnącymi nastrojami antysemickimi w innych krajach. Żydzi nie spotykali się w Chile z większymi przejawami dyskryminacji czy uprzedzeń, natomiast włączali się w życie kraju. W 1919 odbył się Kongres Chilijskich Żydów, mający na celu centralizację społeczności żydowskiej kraju. Podczas kongresu powołano Federację Syjonistyczną Chile której kongresy odbywały się co roku. W 1920 roku aszkenazyjska społeczność Santiago zjednoczyła się, tworząc Circulo Israelita (Krąg Izraelicki), będący główną czynną organizacją żydowską kraju. Wraz ze wzrostem liczebności i znaczenia społeczności żydowskiej w chilijskim społeczeństwie zaczęły pojawiać się nastroje antysemickie. Zwalczane były one jednak przez specjalny komitet.

Bezpośrednio po wybuchu II wojny światowej przyjęto 879 uchodźców żydowskich z Europy, pod warunkiem, że osiedlą się w południowej części kraju cechującej się surowym klimatem. Kolejna fala Żydów przybyła do Chile po klęsce rewolucji węgierskiej w 1956 roku. W 1956 roku utworzono Wydział Studiów Żydowskich Uniwersytetu w Santiago. Wielu Żydów pełniło funkcje ministerialne w gabinecie Salwadora Allende Gossensa, z drugiej strony jednak wielu żydowskich przedsiębiorców i przedstawicieli inteligencji musiało opuścić coraz bardziej niestabilny politycznie i gospodarczo kraj. W czasie przewrotu 11 września 1973 roku bombardowaniem pałacu La Moneda dowodził José Berdichevsky Scher – z pochodzenia rosyjski Żyd. Wielu Żydów, którzy opuścili kraj w okresie rządów Salwadora Allende Gossensa, wróciło po objęciu władzy w Chile przez wojskową juntę kierowaną przez Augusto Pinocheta. W gabinecie Pinocheta zasiadało wielu Żydów; byli oni też wśród funkcjonariuszy DINA i innych organów aparatu represji. Pinochet zdobył poparcie społeczności żydowskiej kraju swym poparciem dla państwa Izrael. Żydzi byli też wśród działaczy opozycji (Tomás Hirsch). Żydzi pozostają aktywni szczególnie w dziedzinie muzyki i nauki, ale też np. sportu.

W kraju działają dwie szkoły żydowskie: Instytut Hebrajski w Santiago (1700 uczniów) i Kolegium Majmonidesa (150 uczniów). W 2004 roku otwarto koszerną restaurację w Santiago, gdzie istnieje też muzeum poświęcone kulturze i historii Sefardyjczyków.

Linki zewnętrzne

• Strona na temat chilijskich Żydów. [dostęp 2011-10-29].