Horodenka

Horodenka

Городенка

Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	iwanofrankiwski
Rejon	kołomyjski
Populacja (2018) • liczba ludności	9 225[1]
Nr kierunkowy	+380
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego Horodenka
Położenie na mapie Ukrainy Horodenka
48°40′N 25°30′E/48,666667 25,500000
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Horodenka (ukr. Городенка) – miasto w rejonie kołomyjskim, w obwodzie iwanofrankowskim, na Ukrainie. Historycznie leży na Pokuciu. Do 2020 stolica rejonu horodeńskiego.

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy^[2].

Demografia

• 1800: ponad 5 tys. mieszkańców^[3];
• 1870: 8824 mieszkańców, w tym 4726 grekokatolików, 3157 żydów, 857 rzymskich katolików, 78 Ormian;
• 1880: 10227 mieszkańców;
• 1900: 11613 mieszkańców, w tym 4255 Żydów^[4];
• 1921: 10054 mieszkańców, w tym 5390 Ukraińców, 3081 Żydów, 1571 Polaków^[5];
• 1931: 12303 mieszkańców^[5];
• 1939: 14 tys. mieszkańców^[5], w tym 3750 Żydów^[6];
• 1989: 12 600 mieszkańców^[7]
• 2013: 9386 mieszkańców^[8].

Historia

Pierwsza pisemna wzmianka o Horodence jako wsi zamieszkanej przez rolników i rzemieślników pochodzi z 1195 roku. W XVI wieku w Horodence osiedlili się pierwsi Żydzi, w XVII wieku - pierwsi Ormianie. Po otrzymaniu z rąk króla Jana II Kazimierza Wazy w 1668 roku prawa magdeburskiego i uzyskaniu przywilejów w handlu i rzemiośle od Potockich w 1743 roku, Żydzi wygrali w mieście rywalizację z Ormianami^[3].

Pod panowaniem austriackim od 1772 r., początkowo w powiecie tyśmienickim cyrkułu halickiego^[9], od 1786 r. w cyrkule zaleszczyckim^[10], następnie jako miasto powiatowe. 22 maja 1862 r. doszło do wielkiego pożaru Horodenki, w wyniku którego doszczętnie spłonęło 21 domostw^[11].

W II Rzeczypospolitej - stolica powiatu w województwie stanisławowskim oraz gminy Horodenka.

W okresie międzywojennym Horodenka była siedzibą komisariatu Straży Celnej „Horodenka”.

We wrześniu 1939 w miejscowości stacjonowały 216. i 217. eskadry bombowe^[12]. oraz 16 eskadra towarzysząca^[13].

Od września do grudnia 1939 r. NKWD aresztowało 100 osób, głównie policjantów, wojskowych i urzędników, w tym starostę Leona Rutkowskiego i burmistrza Tomkiewicza. W tym czasie w mieście działała ekspozytura tajnej polskiej organizacji, która ułatwiła 22 oficerom i podoficerom Wojska Polskiego przedostanie się do Rumunii. W lutym 1940 NKWD z terenu parafii w Horodence zesłało na Syberię 1280 osób. 11 listopada 1941, w polskie Święto Niepodległości, Niemcy, których aktywnie wspierała Ukraińska Policja Pomocnicza, aresztowali 16 Polaków, głównie ze środowiska inteligenckiego, z których 14 rozstrzelano w więzieniu w Kołomyi. W latach 1943–1945 miasto było schronieniem dla ludności z okolicznych wiosek przed atakami OUN-UPA. Niemniej jednak nacjonaliści ukraińscy zamordowali na okolicznych drogach 20 Polaków^[14].

Podczas okupacji niemieckiej doszło do całkowitej zagłady Żydów w Horodence. 5 lipca 1941 (zajęcie miasta przez wojska węgierskie) ludność ukraińska urządziła pogrom polegający na grabieży mienia żydowskiego. Pierwszą masową egzekucję Żydów Horodenki przeprowadziło 4 grudnia 1941 gestapo z Kołomyi rozstrzeliwując 2,6 tys. ludzi, w tym 1 tys. dzieci, w lesie między wsiami Siemakowce i Michalcze. Między grudniem 1941 a wrześniem 1942 istniało w Horodence getto, do którego dosiedlono Żydów z sąsiednich miejscowości oraz Żydów węgierskich. Getto zlikwidowano drogą kolejnych egzekucji i deportacji. Ł.M. Sołowka ocenia, że w Horodence i okolicy zabito 3250 Żydów, pozostali w liczbie około 2 tys. zginęli w obozie śmierci w Bełżcu i w Kołomyi^[4][6].

25 marca 1944 miasto ponownie zajęła Armia Czerwona^[6]. W kwietniu i czerwcu 1944 Horodenka przeszła ciężkie bombardowania Luftwaffe. W 1945 roku polska ludność miasta została ekspatriowana do Polski^[5]. Część polskich mieszkańców Horodenki została przesiedlona do Racławic Śląskich koło Prudnika^[15].

Zabytki

• Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i klasztor o. teatynów w Horodence
• zamek^[16]. W XV wieku zbudowano tu zamek, spalony podczas powstania Chmielnickiego przez miejscowych chłopów pod wodzą Semena Wysoczana.
• Kościół ormiański pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z 1707 r., fundowany przez strażnika wielkiego koronnego Szczepana (Stefana) Potockiego^[17].
• Cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Panny Marii (zdaniem Zbigniewa Hornunga, projektowana przez Marcina Urbanika, konsekrowana w 1766^[18]).

Ludzie związani z Horodenką

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Horodenką.

• Mikołaj Bazyli Potocki
• Jan Jerzy Pinzel
• Bernard Meretyn
• Leon Rutkowski-Koczur (1893-1940), major saperów Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, do 1939 zamieszkiwał w Horodence, ofiara zbrodni katyńskiej.
• Kazimierz Roszko - ksiądz katolicki, trirytualista, armenista, w l. 1942 - 1945 proboszcz parafii ormiańskiej w Horodence.

Ludzie urodzeni w Horodence

• Kasper Cięglewicz - polski działacz niepodległościowy, powstaniec listopadowy, poeta,
• Mieczysław Romanowski, ur. 12 kwietnia 1833 w Żukowie koło Horodenki, zm. 24 kwietnia 1863, powstaniec styczniowy, poeta,
• Alfred Fiderkiewicz - polski działacz ruchu robotniczego i ludowego, poseł na Sejm I kadencji w II RP, prezydent Krakowa,
• Seweryn Hammer - polski filolog klasyczny, profesor Uniwersytetu Poznańskiego i Jagiellońskiego,
• Jan Stebnowski - polski malarz, kartograf i publicysta,
• Salomon Flohr - szachista, jeden z czołowych zawodników I połowy XX wieku
• Krzysztof Staniecki - ksiądz diecezji opolskiej, trirytualista, mitrat, doktor teologii, proboszcz greckokatolickiej parafii w Gliwicach i rektor tamtejszego ormiańskokatolickiego kościoła Trójcy Świętej.
• Józef Szydłowski – dyrektor C. K.Gimnazjum Gimnazjum Cesarza Franciszka Józefa w Dębicy^[19][20] ,
• Jan Ćwikliński - polski kapitan żeglugi wielkiej, kapitan statków towarowych i pasażerskich, w tym MS Batory.

Sport

Do 1939 roku w mieście funkcjonował klub piłkarski Strzelec Horodenka.

Pobliskie miejscowości

• Kołomyja
• Obertyn (Abdank)
• Ottynia
• Zaleszczyki

Przypisy

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Horodenka

• Historia Żydów w Horodence na portalu Wirtualny Sztetl
• Horodenka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 134 .
• Straszny dramat rodzinny.
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona