Humbertia madagascariensis
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | psiankowce | ||
| Rodzina | powojowate | ||
| Podrodzina | Humbertioideae | ||
| Rodzaj | Humbertia | ||
| Gatunek | Humbertia madagascariensis | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Humbertia madagascariensis Lam. Encycl. 2: 356 (1786)[3] | |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 najmniejszej troski | |||
| |||
| |||
Humbertia madagascariensis Lam. – gatunek roślin z monotypowego rodzaju Humbertia Comm. ex Lam., należący do rodziny powojowatych, występujący endemicznie na Madagaskarze[5], w jego południowo-wschodniej części, na obszarze na południe od Manakara do Tôlanaro[6]. Drzewa te charakteryzują się bardzo twardym i trwałym drewnem, używanym do budowy statków, mostów, masztów i innych budowli[6].
Morfologia
- Pokrój
- Drzewa o wysokości do 30 m. Pień zwykle prosty, okrągły w przekroju, o średnicy do 200 cm. Kora szara do brązowej, drobno spękana, wewnętrzna z białymi pasmami. Gałązki z wyraźnymi bliznami po liściach, w młodości czerwonawo owłosione[6].
- Liście
- Ulistnienie naprzemianległe, skupione na końcach gałązek. Przylistki nieobecne. Ogonki liściowe o długości 0,5–1,5 cm. Blaszka liściowa odwrotnie jajowata, o wielkości 3–10,5 cm × 1,5–4 cm, klinowata u nasady, tępa do lekko karbowanej na wierzchołku, skórzasta, naga. Użyłkowanie liścia pierzaste, z 6–9 parami żyłek bocznych[6].
- Kwiaty
- Wyrastają z kątów liści na szypułkach o długości 1–1,5 cm. Obupłciowe, lekko grzbieciste, pięciokrotne. Działki kielicha prawie wolne, odwrotnie jajowate do zaokrąglonych, o długości ok. 1 cm, z błoniastymi brzegami. Płatki korony dzwonkowate, o długości ok. 1,5 cm, owłosione z zewnątrz, kremowo-białe z błoniastymi brzegami. Pręciki o długości ok. 4,5 cm. Słupek górny. Zalążnia o długości ok. 4 mm, owłosiona przy wierzchołku, dwukomorowa. Szyjka słupka smukła, o długości ok. 4 cm[6].
- Owoce
- Elipsoidalno-jajowate pestkowce o długości ok. 1,5 cm. Owoce mają ścianki lekko mięsiste, gładkie, brązowawe, niepękające. Zawierają 1–2, rzadziej do 4 nasion. Nasiona jajowate, o długości ok. 7 mm, beżowe, gładkie[6].
Biologia i ekologia
- Anatomia
- W pręcikach, słupku i płatkach korony kwiatu obecne są komórki wydzielnicze. Łyko wewnętrzne nieobecne[7].
- Rozwój
- Fanerofit[5].
- Siedlisko
- Występuje w lasach deszczowych, do wysokości 600–1000 m n.p.m.[6]
Systematyka
Gatunek z monotypowego rodzaju Humbertia Lam. w obrębie monotypowej podrodziny Humbertioideae Roberty w rodzinie powojowatych[2]. Uznawany za najbardziej pierwotny rodzaj w całej rodzinie powojowatych, siostrzany dla pozostałych taksonów. W niektórych ujęciach taksonomicznych wydzielany do odrębnej rodziny Humbertiaceae[6].
Nazewnictwo
- Etymologia nazwy naukowej
- Nazwa rodzaju honoruje francuskiego botanika Jean Henri Humberta, żyjącego w latach 1887–1967, badacza flory Madagaskaru i Komorów, autora "Flore de Madagascar et des Comores". Nazwa gatunkowa odnosi się do miejsca występowania rośliny[8].
- Nazwy zwyczajowe w językach obcych
- W jęz. francuskim nazwa tego drzewa to bois de fer, czyli drzewo żelazne[6].
- Synonimy nomenklaturowe[5]
- Endrachium madagascariense (Lam.) J.F.Gmel., Syst. Nat.: 339 (1791).
- Synonimy taksonomiczne[5]
- Humbertia aeviternia Comm. ex Lam., Encycl. 2: 256 (1786).
- Thouinia spectabilis Sm., Pl. Icon. Ined. 1: t. 7 (1789).
- Smithia thouinia J.F.Gmel., Syst. Nat.: 388 (1791).
Zastosowania
Drewno pozyskiwane z tej rośliny, zwane lokalnie jako endra endra lub fantsinakoho, o różowawo-kremowo-białej do różowawo-bladobrązowej twardzieli, wyraźnie oddzielonej od szarawo-żółtej bieli, jest bardzo ciężkie i wyjątkowo twarde[6]. Gęstość tego drewna wynosi 1240 kg/m3, czyli prawie dwukrotnie więcej od drewna dębu (750 kg/m3). Twardość drewna mierzona metodą Janki wynosi 19,39 N (w przypadku dębu jest to 5 N, a w przypadku sosny ok. 2 N)[9]. Z tego względu drewno jest bardzo trudne do piłowania i strugania. Przebijanie go jest niemożliwe, jednak dobrze się klei i maluje. Jest niezwykle trwałe, odporne na ataki grzybów, owadów i świdraków. Jest wykorzystywane do budowy ciężkich konstrukcji, stolarki zewnętrznej i wewnętrznej, słupów, konstrukcji okrętowych, nabrzeży i mostów, wytrzymałych i luksusowych parkietów, podkładów kolejowych i narzędzi rolniczych. Ze względu na trudność obróbki jego zastosowanie jest jednak ograniczone[6].
Drewno tego drzewa pachnie podobnie jak drewno sandałowca[10]. Wyizolowano z niego specyficzny seskwiterpen: humbertiol[11].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-18] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2020-07-18]. (ang.).
- ↑ Humbertia madagascariensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k PROTA4U. Plant Resources of Tropical Africa.. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).
- ↑ Stefanović, S., Austin, D., Olmstead, R.. Classification of Convolvulaceae: A Phylogenetic Approach. „Systematic Botany”. 28 (4), s. 800, 2003.
- ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-86645-3.
- ↑ The Wood Database. Endra Endra. [dostęp 2020-07-16].
- ↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 449, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ Eckart Eich: Solanaceae and Convolvulaceae: Secondary Metabolites: Biosynthesis, Chemotaxonomy, Biological and Economic Significance (A Handbook). Springer Science & Business Media, 2008, s. 356. ISBN 978-3-540-74541-9.
