Inteligencja emocjonalna

Inteligencja emocjonalna, inaczej EQ[1] (ang. emotional quotient, EQ; emotional intelligence, EI) – kompetencje osobiste człowieka w rozumieniu zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób. Jako pierwszy skrótu EQ użył Polak, prof. Kazimierz Dąbrowski, który zasugerował możliwość badania ilorazu emocjonalnego w 1979 r. w książce "Psychoterapia przez rozwój" (patrz str. 40). Ogólną teorię inteligencji emocjonalnej ogłosili w roku 1990 dwaj psychologowie: Peter Salovey oraz John Mayer[2].

Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do inteligencji ogólnej, rozumianej jako zdolności czysto intelektualne, analityczne i abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ [ang.] Intelligence Quotient.

Trzy główne modele inteligencji emocjonalnej

Według Daniela Golemana inteligencja emocjonalna obejmuje zdolność rozumienia siebie i własnych emocji, kierowania i kontrolowania ich, zdolność samomotywacji, empatię oraz umiejętności o charakterze społecznym[3].

Jack Mayer i Peter Salovey mówią o czterech obszarach tworzących inteligencję emocjonalną: spostrzeganie emocji, wspomaganie myślenia za pomocą emocji, rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami[3].

Według Reuvena Bar-Ona na inteligencję emocjonalną składa się 5 elementów: inteligencja intrapersonalna, inteligencja interpersonalna, radzenie sobie ze stresem, zdolność adaptacji oraz ogólny nastrój[3].

Typologia kompetencji emocjonalnych

Do inteligencji emocjonalnej zalicza się trzy główne grupy kompetencji[4][5][6]:

Kompetencje psychologiczne (relacje z samym sobą)

  • Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna.
  • Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości, umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od sądów innych ludzi.
  • Samokontrola lub Samoregulacja: zdolność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne i kontrolowania własnych stanów emocjonalnych; umiejętność radzenia sobie ze stresem, kształtowania własnych emocji zgodnie z samym sobą, z własnymi normami, zasadami oraz wyznawanymi wartościami.

Kompetencje społeczne (relacje z innymi)

  • Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na odczucia innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania i rozumienia relacji społecznych.
  • Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie emocji, postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania praw innych osób do ich obrony.
  • Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania na innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia konfliktów.
  • Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji; zdolność zjednywania sobie zwolenników.
  • Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów.

Kompetencje prakseologiczne (inaczej kompetencje działania – nasz stosunek do zadań, wyzwań i działań)

  • Motywacja: własne zaangażowanie, skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, inicjatywa i optymizm.
  • Zdolności adaptacyjne: umiejętność panowania nad swoimi stanami wewnętrznymi; zdolność radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w otoczeniu, zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu.
  • Sumienność: zdolność przyjmowania odpowiedzialności za zadania i ich wykonywanie; umiejętność czerpania zadowolenia z wykonywanych obowiązków; konsekwencja w działaniu, w zgodzie z przyjętymi przez siebie standardami.

Sposoby pomiaru

Jedno z popularniejszych w praktyce anglosaskiej narzędzi do pomiaru inteligencji emocjonalnej to Multifactor Emotional Intelligence Scale (MEIS), na bazie którego powstał Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test (MSCEIT). Jack Mayer, Peter Salovey i David R. Caruso stworzyli narzędzie badające cztery płaszczyzny inteligencji emocjonalnej: spostrzeganie emocji, wykorzystywanie emocji w procesach poznawczych, rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami[7]. W Polsce opracowano Test Inteligencji Emocjonalnej (TIE)[8], który także jest osadzony w modelu teoretycznym Mayera, Saloveya i Caruso.

Krytyka

Uczeni wyrazili obawy co do stopnia, w jakim miary inteligencji emocjonalnej dotyczące samooceny korelują z dobrze ugruntowanymi w psychometrii wymiarami osobowości. W literaturze naukowej dominuje pogląd, że inteligencja emocjonalna rozumiana jako cecha (ang. Trait EI) jest reinterpretacją zbioru cech osobowości[9][10][11].

Ashkanasy et. al wskazuje też, że obecnie nie ma wystarczająco silnych dowodów na to, że inteligencja emocjonalna przewiduje kompetencje przywódcze po wykluczeniu cech osobowości i IQ[12].

Inne krytyczne głosy przekonują, że testy inteligencji emocjonalnej nie mierzą zdolności poznawczej, tylko wiedzę na temat norm społecznych i konformizm z nimi związany[13].

Locke twierdzi, że koncepcja EI jest sama w sobie błędną interpretacją konstruktu inteligencji, i proponuje alternatywną interpretację: nie jest to inna forma czy typ inteligencji, ale inteligencja - zdolność pojmowania abstrakcji - zastosowana do określonej dziedziny życia: emocji[14].

Inteligencja emocjonalna ma również aspekt moralny. Często postrzegana jako cnota moralna, jest w istocie umiejętnością, która może być wykorzystywana instrumentalnie, jako narzędzie do osiągania celów poprzez manipulację innymi ludźmi[15][16].

Przypisy

  1. ↑ Emilia Mikołajewska, Dariusz Mikołajewski. Informatyka afektywna w zastosowaniach cywilnych i wojskowych. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. Nr 2 (168), s. 3, 2013. (pol.). 
  2. ↑ Goleman 2016 ↓, s. 358.
  3. ↑ a b c Gerald Matthews, Moshe Zeinder, Richard D. Roberts, Emotional Intelligence: Science and Myth, MIT Press, Cambridge 2004
  4. ↑ Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina, Poznań 1997 ISBN 978-83-7278-217-5
  5. ↑ Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna w praktyce, Media Rodzina, Poznań 1997 ISBN 978-83-8559-481-9
  6. ↑ Marcin Krokowski, Piotr Rydzewski, Inteligencja emocjonalna, Imperia SC, Łódź 2004
  7. ↑ Rozmowa Agnieszki Chrzanowskiej z Geraldem Matthews. „Magazyn Psychologiczny Charaktery”. 1 (144), styczeń 2009. 
  8. ↑ Magdalena Śmieja, Jarosław Orzechowski, Dariusz Asanowicz: Test Inteligencji Emocjonalnej (TIE). Podręcznik. Kraków: Wszechnica UJ, 2013.
  9. ↑ K.V.K.V. Petrides K.V.K.V., RiaR. Pita RiaR., FloraF. Kokkinaki FloraF., The location of trait emotional intelligence in personality factor space, „British Journal of Psychology”, 98 (2), 2007, s. 273–289, DOI: 10.1348/000712606X120618, ISSN 2044-8295 [dostęp 2020-10-22]  (ang.).
  10. ↑ MöiraM. Mikolajczak MöiraM. i inni, Psychometric Properties of the Trait Emotional Intelligence Questionnaire: Factor Structure, Reliability, Construct, and Incremental Validity in a French-Speaking Population, „Journal of Personality Assessment”, 88 (3), 2007, s. 338–353, DOI: 10.1080/00223890701333431, ISSN 0022-3891, PMID: 17518555 [dostęp 2020-10-22] .
  11. ↑ Elizabeth J.E.J. Austin Elizabeth J.E.J., A reaction time study of responses to trait and ability emotional intelligence test items, „Personality and Individual Differences”, 46 (3), 2009, s. 381–383, DOI: 10.1016/j.paid.2008.10.025, ISSN 0191-8869 [dostęp 2020-10-22]  (ang.).
  12. ↑ JohnJ. Antonakis JohnJ., Neal M.N.M. Ashkanasy Neal M.N.M., Marie T.M.T. Dasborough Marie T.M.T., Does leadership need emotional intelligence?, „The Leadership Quarterly”, 20 (2), 2009, s. 247–261, DOI: 10.1016/j.leaqua.2009.01.006, ISSN 1048-9843 [dostęp 2020-10-22]  (ang.).
  13. ↑ APA PsycNet, doi.apa.org, DOI: 10.1037/1528-3542.1.3.196 [dostęp 2020-10-22] .
  14. ↑ Edwin A.E.A. Locke Edwin A.E.A., Why emotional intelligence is an invalid concept, „Journal of Organizational Behavior”, 26 (4), 2005, s. 425–431, DOI: 10.1002/job.318, ISSN 1099-1379 [dostęp 2020-10-22]  (ang.).
  15. ↑ Adam J.A.J. Wichura Adam J.A.J., Czy inteligencja emocjonalna to pseudo nauka? [online], Psychologia racjonalizmu, 24 września 2017 [dostęp 2020-10-22] .
  16. ↑ AdamA. Grant AdamA., The Dark Side of Emotional Intelligence [online], 2 stycznia 2014 [dostęp 2020-10-22] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-03] .

Bibliografia

  • Daniel Goleman: Inteligencja emocjonalna w praktyce. Media Rodzina, 2016. ISBN 83-85594-81-7.
Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Cytaty w Wikicytatach
Kontrola autorytatywna (zdolność):
  • LCCN: sh99002928
  • GND: 7509198-7
  • NKC: ph119926
  • J9U: 987007530360005171
  • LNB: 000080755
  • Britannica: topic/emotional-intelligence
  • Universalis: intelligence-emotionnelle