Józef Lewartowski

Ten artykuł od 2017-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Józef Lewartowski

Data i miejsce urodzenia	10 maja 1895 Bielsk Podlaski
Data i miejsce śmierci	25 sierpnia 1942 Warszawa
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Polski Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików)
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Lewartowski, właściwie Aron Finkelstein (jidysz: יוסף לעווארטאווסקי; właściwie: אהרן פינקעלשטיין; (ps. „Aron”, „Josyf”, „Stary”) ur. 10 maja 1895 w Bielsku Podlaskim, zm. 25 sierpnia 1942 w Warszawie) – polski polityk komunistyczny i działacz społeczny, współtwórca i jeden z przywódców Bloku Antyfaszystowskiego w getcie warszawskim.

Życiorys

Urodził się w ubogiej rodzinie rzemieślniczej mieszkającej w Bielsku Podlaskim. Jego rodzice, Mowsze i Musza ze Sternów, mieli 12 dzieci. Ukończył 4 klasy żydowskiej szkoły początkowej i 2 klasy gimnazjum. W 1911 przerwał edukację i rozpoczął pracę jako urzędnik w kantorze, jednak cały czas się uczył metodą samokształcenia. W latach 1915–1918 pracował przy budowie dróg bitych, organizując pracę robotników tak, by była ona niekorzystna dla Niemców. W 1918 roku wstąpił do Żydowskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej „Poalej Syjon”. Kiedy w 1920 Armia Czerwona zajęła Bielsk Podlaski, został członkiem Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Jego zadaniem było zorganizowanie administracji władzy radzieckiej w powiecie bielskim^[1].

W 1921 wyjechał do Warszawy i związał się z lewym skrzydłem „Poalej Syjon”. Był współorganizatorem Żydowskiej Spółdzielni Wydawniczej „Życie”, wydającej literaturę propagandową. Współtworzył akcję połączenia z Komunistyczną Partią Robotniczą Polski (KPRP; od 1925: KPP). Z jej ramienia powołany został do Centralnego Biura Żydowskiego KPRP, gdzie współorganizował akcje antysyjonistyczne i antyreligijne. W kwietniu 1922 wziął udział w III Konferencji KPRP w Sopocie, a jesienią 1923 w II Zjeździe KPRP pod Moskwą. Zimą 1925 na III Zjeździe KPRP pod Moskwą został zaocznie wybrany do Komitetu Centralnego (KC) tej partii. Pod koniec 1925 aktywnie uczestniczył w IV Konferencji KPP w Moskwie. 19 kwietnia 1926 został aresztowany i we wrześniu 1926 skazany na 3 lata więzienia.

Był aktywnym działaczem komuny więziennej (w styczniu 1928 został jej kierownikiem). W grudniu 1926 współorganizował ucieczkę więźniów politycznych. Po wyjściu na wolność nielegalnie wyjechał do Moskwy, gdzie pracował w Polsko-Nadbałtyckim Sekretariacie Krajowej Międzynarodówki Komunistycznej i wstąpił do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). W 1932 wrócił do Polski i objął kierownictwo Centralnej Redakcji KPP. W 1933 był jednym z organizatorów strajków robotniczych przemysłu włókienniczego w Łodzi i Białymstoku.

W 1934 został ponownie aresztowany i skazany na 12 lat więzienia (ostatecznie karę skrócono do 6 lat i 8 miesięcy). W więzieniu w Rawiczu poznał m.in. Alfreda Lampego, Marcelego Nowotkę, Pawła Findera, Bolesława Bieruta i Mariana Buczka, z którymi działał w komunie więziennej. Wyszedł na wolność po 1 września 1939.

Wziął udział w obronie Warszawy^[2]. Następnie przedostał się do Białegostoku, gdzie został dyrektorem fabryki włókienniczej. Po napaści Niemiec na ZSRR zorganizował obronę tej fabryki. W latach 1939–1941 współpracował z okupantem sowieckim na ziemiach wschodnich II RP^[3].

Po odprawieniu żony Ruty i syna do ZSRR (po wojnie wrócili do Polski), w końcu 1941 przybył do Warszawy. Trafił do getta, gdzie był jednym z organizatorów Polskiej Partii Robotniczej i pełnił funkcje pełnomocnika KC PPR. W marcu 1942 wspólnie m.in. z Mordechajem Anielewiczem, Josefem Kapłanem oraz Icchakiem Cukiermanem zorganizował w getcie Blok Antyfaszystowski.

Zginął na terenie getta zastrzelony przez Gestapo. Pozostawił żonę Rutę, działaczkę SDKPiL i KPP.

Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy zgodnie z Rozkazem personalnym nr 212 z dnia 18 kwietnia 1945 za udział w Powstaniu w getcie warszawskim 1943^[4][5].

Upamiętnienie

Na kamienicy przy ulicy Ogrodowej 10/26 w Warszawie, gdzie w latach 1941–1942 mieszkał Józef Lewartowski, w 1958 została umieszczona pamiątkowa tablica^[6] (zdemontowana w czerwcu 2016).

Od 20 marca 1958 jest patronem ulicy w Warszawie na terenie dzielnicy Śródmieście^[7]. Został on także upamiętniony na jednym z kamiennych bloków warszawskiego Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów znajdującym się na rogu ulicy Zamenhofa i ulicy swojego imienia.

Galeria

• 
  Napis na kamiennym bloku Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów upamiętniającym Józefa Lewartowskiego na rogu ulicy Zamenhofa i Lewartowskiego w Warszawie
• 
  Tablica Miejskiego Systemu Informacji upamiętniająca Józefa Lewartowskiego na budynku przy ul. Lewartowskiego 3/5 w Warszawie

Przypisy

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, Warszawa 1972.
• Polski słownik judaistyczny, t. 2, Warszawa 2003.
• Bernard Ber Mark, Walka i zagłada warszawskiego getta (1959).