Karl Polanyi

Data i miejsce urodzenia

25 października 1886
Wiedeń

Data i miejsce śmierci

23 kwietnia 1964
Pickering (Kanada)

Miejsce spoczynku

Cmentarz Kerepesi w Budapeszcie

Zawód, zajęcie

ekonomista, historyk, intelektualista

Narodowość

austro-węgiersko-żydowska

Uczelnia

Uniwersytet Columbia

Małżeństwo

Ilona Duczynska

Multimedia w Wikimedia Commons

Karl Paul Polanyi (ur. 25 października 1886, zm. 23 kwietnia 1964) – intelektualista węgierski. Znany głównie jako autor Wielkiej Transformacji.

Życie i działalność

Polanyi urodził się w Wiedniu, ale dorastał w Budapeszcie. Jego ojciec, inżynier i przedsiębiorca, zdobył majątek budując koleje, ale stracił go na przełomie wieków. Matka była z pochodzenia Rosjanką – prowadziła liczący się w Budapeszcie salon intelektualny. Jego brat Michael został światowej sławy chemikiem i filozofem.

W Budapeszcie Polanyi studiował prawo i filozofię, angażując się w działalność społeczno-polityczną, wspólnie z lewicującymi filozofami: Georgiem Lukácsem, Oscarem Jaszi i Karlem Mannheimem. W 1908 obronił doktorat z filozofii, a w 1912 z prawa.

Po utworzeniu Węgierskiej Republiki Rad wyjechał do Wiednia, gdzie żył z dziennikarstwa. Tam poznał Ilonę Duczynską, działaczkę węgierskiego rewolucyjnego ruchu studenckiego, która zbiegła z Węgier po upadku rządu komunistycznego. Ożenił się z nią w 1920.

Rosnące wpływy faszyzmu skłoniły go do wyjazdu z rodziną do Anglii (1933). Otrzymał obywatelstwo angielskie, pracował jako dziennikarz, nauczyciel akademicki i korepetytor. Współpracował z chrześcijańskimi socjalistami, którymi interesował się jeszcze w Wiedniu i kwakrami. W 1935 w zbiorze esejów wydanych przez lewicujących działaczy opublikował esej Istota faszyzmu (The Essence of Fascism). W tym samym roku otrzymał propozycję wygłoszenia serii wykładów na amerykańskich uniwersytetach. Pracował już wówczas nad swoją pierwszą i najgłośniejszą książkę: Wielka Transformacja (The Great Transformation), którą ukończył w Stanach Zjednoczonych i wydał w 1944 w Nowym Jorku. Podejmuje w niej temat rewolucji przemysłowej i jej społecznych i gospodarczych konsekwencji, kwestionując dotychczasowe teorie pojawienia się kapitalizmu. Głównym tematem książki jest przede wszystkim wzrost i upadek społeczeństwa rynkowego a jej przesłanie wpisywało się w powojenne debaty (świadczy o tym chociażby podtytuł książki: Polityczne i gospodarcze korzenie naszych czasów).

W 1947 dostaje zaproszenie z uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku, gdzie wykłada historię gospodarczą. Pozostaje tam do emerytury (1957). Przez te lata mieszka jednak w Kanadzie, gdyż jego żonie, jako byłej komunistce, odmówiono wizy. W latach pięćdziesiątych grant z Fundacji Forda umożliwił mu podjęcie projektu studiów nad systemami gospodarczymi starożytnych imperiów, co pozwoliło na rozwinięcie wątków zarysowanych w Wielkiej Transformacji. Rezultatem stała się zbiorowa publikacja, którą zredagował Polanyi wspólnie z C. Arensbergiem i H. Personem: Handel i rynek we wczesnych imperiach (Trade and Market in the Early Empires, 1957).

Polanyi zmarł w 1964 w swoim domu w Pickering (Ontario). Część jego prac ukazała się dopiero po jego śmierci. Z inicjatywy Węgierskiej Akademii Nauk, w setną rocznicę urodzin Polanyiego ciało jego i jego żony spoczęły na cmentarzu w Budapeszcie.

Polanyi był krytykiem rynku i kwestionował jego zdolność do samoregulacji, co sytuowało go w opozycji do klasycznej ekonomii. Uważał, że zjawiska gospodarcze i społeczne należy postrzegać całościowo, z uwzględnieniem konkretnego kontekstu historycznego. Podkreślając zakorzenienie (embeddedness) działalności gospodarczej w rzeczywistości społecznej i kulturowej i społeczne uwarunkowania życia gospodarczego, Polanyi przyczynił się do rozwoju antropologii ekonomicznej i socjologii życia gospodarczego. Wielka transformacja stała się także klasyczną pozycją socjologii historycznej.

Bibliografia

The Great Transformation (1944).
Trade and Markets in the Early Empires (1957, praca zbiorowa).
Dahomey and the Slave Trade (1966).
Primitive, Archaic, and Modern Economics: Essays of Karl Polanyi (1968, zbiór esejów).
The Livelihood if Man (niedokończony rękopis, wydany przez Harry’ego Pearsona, 1974).

Tłumaczenia na język polski

Wielka transformacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, ISBN 978-83-01-16520-8 (The Great Transformation. The Political and Economic Origins of Our Times 1944)

Szkice biograficzne

F. Block, M. Somers, Beyond the Economistic Fallacy: Karl Polanyi. W: T. Skocpol (red.), Vision and Methodin Historical Sociology, 1985.
J. RonJ.R. Stanfield J. RonJ.R., The Economic Thought of Karl Polanyi. Lives and Livelihood, New York: St. Martin's Press, 1986, ISBN 0-312-23658-1, OCLC 12947118 .