Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Piotrkowie Trybunalskim

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
A/36 z dnia 31.05.2007 r.[1]
ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Piotrków Trybunalski

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Wezwanie

Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny

Historia
Data rozpoczęcia budowy

1372-1373

Data zakończenia budowy

1900 (przebudowa)

Data zniszczenia

1657

Data odbudowy

1666

Dane świątyni
Styl

gotyk, neogotyk

Liczba naw

1

Położenie na mapie Piotrkowa Trybunalskiego
Mapa konturowa Piotrkowa Trybunalskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny”
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny”
51°24′07,4520″N 19°41′49,5960″E/51,402070 19,697110
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Piotrkowie Trybunalskim – rzymskokatolicki kościół filialny należący do parafii Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Piotrkowie Trybunalskim. Należy do dekanatu piotrkowskiego archidiecezji łódzkiej.

Legendy

Wedle tradycji w miejscu późniejszego kościoła miał wcześniej funkcjonować pogański ośrodek kultu, tzw. święty gaj[2][3]. Rzekomo jeszcze w XVIII w. istniał ogromny zmurszały pień dębowy, z którego okoliczni mieszkańcy odrywali kawałki drewna jako lekarstwo dla ludzi i zwierząt[3].

Inny legendarny przekaz głosi, jakoby już w IX w. dotarł tu misjonarz, niejaki Piotr Morawianin. Na wzgórzu miała istnieć wtedy osada, której mieszkańcy przyjęli nauki chrześcijańskie[3]. Misjonarz ufundował więc dla nich kościół[3]. Jednak na północ od rzeki Strawy w okolicach Starego Miasta znajdowała się inna osada, której mieszkańcy byli wrogo nastawieni[3]. Napadli oni osadę na południu, zniszczyli kościół, a według niektórych przekazów zabili też misjonarza[3].

Kolejny legendarny przekaz głosi, że w XII w. kościół został odbudowany przez Piotra Włostowica, który w ramach pokuty za zdradę księcia Wołodara miał ufundować 77 świątyń[3]. W kościele tym miała powstać pierwsza parafia w Piotrkowie kierowana przez księdza o imieniu Jakub[3]. Kościół ten został jakoby zniszczony w XIII w. podczas najazdów tatarskich[3].

Historia

Świątynia jest jednym z trzech najstarszych kościołów w Piotrkowie[3]. Udokumentowane wzmianki historyczne o kościele pochodzą z XIV wieku[3].

Murowany kościół został wzniesiony staraniem proboszcza piotrkowskiego księdza Spytka w latach 1372–1373[3]. Ufundował go starosta sieradzki, następnie piotrkowski Jan Kmita z Wiśnicza, prawdopodobnie w celu upamiętnienia Kazimierza Wielkiego[4]. Jak Kmita miał bogato uposażyć kościół w majątki ziemskie, m.in. na Szczekanicy[3]. W 1392 fundację kościoła potwierdziła królowa Jadwiga[3].

Szczególnych zniszczeń kościół doznał w 1657 podczas potopu szwedzkiego, z których został odbudowany w 1666[5]. Informuje o tym tablica w języku łacińskim wmurowana w zachodniej ścianie budynku[3].

W 1848 doszło do pęknięcia murów kościoła w wyniku uderzenia pioruna[3]. W 1872 dokonano renowacji świątyni, wymieniając też dach niższy, gontowy[3]. Po raz kolejny mury kościoła zostały uszkodzone w 1892 z powodu drgań wywołanych przewozem ciężkich maszyn do fabryki budowanej na Bugaju[3]. W 1900 kościół gruntownie przebudowano pod kuratelą proboszcza piotrkowskiego ks. Aleksandra Sałacińskiego[3]. Budynek ulegał jednak dalszej degradacji i w latach 30. XX w. wymagał ponownych prac remontowych, które zostały przerwane wybuchem II wojny światowej[3]. W czasie okupacji niemieckiej do 1942 świątynia pełniła funkcję kościoła parafialnego[3].

W latach 1964–1965 miała miejsce kolejna renowacja budynku. W 2003 przeprowadzono gruntowne prace, w trakcie których wymieniono więźbę dachową, zrekonstruowano wieżyczkę i pokryto ją blachą miedzianą[3].

  • Kościół na grafice z 1863.
    Kościół na grafice z 1863.
  • Kościół i otoczenie na grafice z 1887.
    Kościół i otoczenie na grafice z 1887.
  • Kościół na obrazie Władysława Szulca (ok. 1918–1934)
    Kościół na obrazie Władysława Szulca (ok. 1918–1934)

Architektura

Kościół był wielokrotnie niszczony i przebudowywany[4]. Sprawiło to, że współcześnie kościół jest pozbawiony określonego stylu architektonicznego[3]. Obecny wygląd kościoła pochodzi z 1900 roku[4]. Przed tą przebudową miał formę strzelistego kościoła gotyckiego z oknami zwieńczonymi ostrołukowo[3]. Przebudowa nadała mu postać małej, przysadzistej budowli[3].

Świątynię wzniesiono na niewielkim wzgórzu[4]. Kościół jest orientowany[4]. Od strony zachodniej ma przybudówkę z wejściem[4]. Posiada jedną nawę w kształcie prostokąta o powierzchni około 75m² oraz krużganek o powierzchni 4m²[3]. Nawa zakończona jest oktagonalnym prezbiterium o powierzchni 42m²[3]. Przylega też do niej zakrystia o powierzchni niecałych 20m²[3]. Mury świątyni mają grubość około 1 metra[3]. Obiekt pokryty jest dwuspadowym dachem z wieżyczką[3].

Obok kościoła znajduje się kolumna z kamienną późnobarokową figurą Niepokalanie Poczętej Najświętszej Maryi Panny oraz dzwonnica[3].

Teren wokół kościoła pełnił dawniej funkcję cmentarza, na którym prawdopodobnie chowano m.in. skazanych wyrokiem Trybunału Koronnego[4]. Rozciągał się on na południe od kościoła w stronę dzisiejszego ronda im. Marii i Lecha Kaczyńskich[3]. Na murze kościoła i na ogrodzeniu umieszczone są tablice epitafijne z XVII–XIX w., będące pozostałością cmentarza[4]. Zachowały się też pozostałości kilku nagrobków[3].

Wnętrze

Wnętrze kościoła kryte jest drewnianym stropem[3]. Nad wejściem głównym położony jest chór wsparty na czterech słupach, na który wchodzi się krętymi schodami[3]. Na chórze umieszczone są organy z 1889[3]. Podczas prac renowacyjnych na początku XXI wieku odkryto i zrekonstruowano oryginalną posadzkę[3].

Barokowe wyposażenie pochodzi z XVII i XVIII wieku. Do cenniejszych elementów należą:

  • Ołtarz główny – Ołtarz z połowy XVIII w. nosi wezwanie Matki Bożej z Dzieciątkiem[3]. Drewniany ołtarz w kształcie łuku wspiera się na czterech złoconych kolumnach[3]. Pokryty jest polichromią imitująca marmur i zdobiony figurami aniołów oraz przedstawieniem gołębicy symbolizującej Ducha Świętego[3]. Ołtarz zawiera obraz z połowy XVII wieku przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem[3]. Na zasuwie obrazu umieszczony jest wizerunek Jezusa Chrystusa z Najświętszym Sercem[3].
  • Tablica z herbem Jastrzębiec – Umieszczona jest nad wejściem do zakrystii. Herb Jastrzębiec znajduje się na kartuszu w centralnym punkcie przedstawienia[3]. Zwieńczony jest hełmem i klejnotem wyobrażającym jastrzębia, otoczonymi labrami[3]. Całość podtrzymują figurki dwóch aniołów[3].
  • Rzeźby – W kościele znajdują się dwie gotyckie figury św. Barbary i św. Katarzyny z początku XVI wieku[3]. Być może figura św. Katarzyny jako m.in. patronki więźniów łączy się z tym, że prawdopodobnie na przykościelnym cmentarzu chowano osoby skazane przez Trybunał Koronny[3]. Dwie kolejne figury, św. Stanisława i św. Jakuba Apostoła, patrona kościoła farnego w Piotrkowie, pochodzą z XVII–XVIII wieku[3].
  • Epitafia – W kościele znajdują się epitafia, wśród których szczególnie cenne jest epitafium jezuity ks. Szymona Zielińskiego, zmarłego w 1708 w czasie epidemii cholery[3].

Podczas prac porządkowych w 1999 w kościele odkryty został inny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem[3]. W trakcie renowacji ustalono, że pierwotny obraz ma rodowód późnogotycki[3]. Usunięto z niego warstwę z XIX-wieczną kopią obrazu Rafaela, a następnie warstwę barokową z 1735[3]. Z kolejnej warstwy z XVII w. pozostawiono twarz Matki Boskiej (z powodu złego stanu zachowania warstwy pierwotnej), zaś w pozostałej części obrazu odsłonięto gotycki oryginał[3]. Obecnie obraz znajduje się w nowym kościele parafialnym Najświętszej Maryi Panny przy ul. Śląskiej[3].

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2013-03-06] .
  2. ↑ Witanowski 1923 ↓, s. 75.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego. Centrum Informacji Turystycznej.
  4. ↑ a b c d e f g h Piotrków Trybunalski i okolice 2008 ↓, s. 94.
  5. ↑ Witanowski 1923 ↓, s. 76.

Bibliografia

  • Piotrków Trybunalski i okolice. Przewodnik turystyczny, Piotrków Trybunalski – Łódź: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego; Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego, 2008, ISBN 978-83-927264-4-9 .
  • Piotrków Trybunalski: plan miasta. Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera, Warszawa-Wrocław 1993.
  • Michał Rawita Witanowski: Przewodnik po Piotrkowie Trybunalskim (z planem miasta). Piotrków: Wydawnictwo Oddziału Piotrkowskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, 1923.