Kosatka kielichowa

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

kosatkowate

Rodzaj

kosatka

Gatunek

kosatka kielichowa

Nazwa systematyczna

Tofieldia calyculata (L.) Wahlenb.^[3]
Fl. lapp. 90. 1812

Synonimy

Anthericum calyculatum L^[4].

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Kosatka kielichowa, kosatka kielichowata (Tofieldia calyculata) – gatunek rośliny z rodziny kosatkowatych (Tofieldiaceae). Łacińską nazwę rodzaju nadano dla uczczenia angielskiego botanika Thomasa Tofielda(inne języki)^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie Południowej i Środkowej, jest też uprawiana w wielu krajach świata^[4]. W Polsce występuje głównie w Karpatach; w Tatrach, Pieninach, w Beskidzie Żywieckim i na rozproszonych stanowiskach na niżu: w Wielkopolsce, na Nizinie Śląskiej, Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej, na Kujawach oraz w północno-wschodniej części kraju^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, sztywna, o wysokości (wraz z kwiatostanem) 10–40 cm, naga. Pod ziemią wytwarza skośne kłącze, u nasady łodygi brunatne włókna obumarłych liści^[7].

Liście: Odziomkowe równowąskie, o końcach stopniowo zaostrzonych, szerokości 2–5 mm, wyrastające w dwóch szeregach, nagie. Liście łodygowe szersze i krótsze, nieliczne, zmniejszające się ku górze^[7].

Kwiaty: Zebrane w gęsty główkowaty lub kłosokształtny kwiatostan. Czasami (rzadko) kwiatostan wiechowato rozgałęzia się. Kwiaty wyrastają na krótkich szypułkach z kątów lancetowatego kształtu podsadek. U nasady kwiatka występuje mały 3-klapowy podkwiatek. Kwiaty mają żółtozielone lub białożółtawe działki okwiatu i słupek o 3 szyjkach^[7]^[6].

Owoc: Torebka pękająca na szczycie^[6].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do lipca^[8].

Siedlisko: Łąki, hale, skały, obszary wilgotne i torfowiska. W Tatrach występuje aż po piętro halne. Jest wapieniolubna, rośnie na glebach eutroficznych powstałych z wietrzenia skał węglanowych, o odczynie od 6,5-8,2 pH. Na poszczególnych stanowiskach występuje zazwyczaj w liczbie kilkunastu do kilkudziesięciu kęp^[5]^[6].
Fitosocjologia: Gatunek charakterystyczny dla O/All. Caricetalia davallianae^[9].
Cechy fitochemiczne: Roślina trująca^[8]
Genetyka: Liczba chromosomów 2n= 30^[8].

Zagrożenia i ochrona

Na terenie Polski roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. W ostatnich czasach można było i nadal można zauważyć spadek liczby stanowisk. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski (2006) roślina jest umieszczona w grupie gatunków narażonych na wyginięcie na izolowanych stanowiskach (kategoria zagrożenia [V])^[10]. W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię NT (bliski zagrożenia)^[11]. Zagrożone są jej stanowiska na niżu z powodu osuszania i zaorywania podmokłych łąk oraz eksploatacji torfowisk^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-08] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2012-07-04].
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2012-05-28].
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b ^c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.