Krótkonos brązowy

Krótkonos brązowy
Isoodon obesulus
(G. Shaw, 1797)[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

ssaki niższe

Nadrząd

australotorbowe

Rząd

jamrajokształtne

Rodzina

jamrajowate

Podrodzina

jamraje

Rodzaj

krótkonos

Gatunek

krótkonos brązowy

Synonimy
  • Didelphis obesulus G. Shaw, 1797[1]
  • Perameles affinis[a] J.E. Gray, 1843[2]
  • Perameles affinis Waterhouse, 1846[3]
  • Isoodon nauticus O. Thomas, 1922[4]
Podgatunki
  • I. o. obesulus (G. Shaw, 1797)[1]
  • I. o. affinis (Waterhouse, 1846)[3]
  • I. o. nauticus O. Thomas, 1922
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]

najmniejszej troski
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Krótkonos brązowy[6], jamraj brunatny[7] (Isoodon obesulus) – gatunek ssaka z podrodziny jamrajów (Peramelinae) w obrębie rodziny jamrajowatych (Peramelidae). W Australii z powodu niszczenia przez człowieka jego środowiska występuje wyspowo, jednak w dogodnych warunkach pospolity.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1797 roku brytyjski zoolog i botanik George Shaw nadając mu nazwę Didelphis obesulus[1]. Miejsce typowe to według oryginalnego opisu „Nowa Holandia”[1]; ograniczone przez Toma Iredale’a i Ellisa Le Geyt Troughtona w 1934 do „Sydney, Nowa Południowa Walia”, Australia[8]; uściślone przez Joan M. Dixon w 1981 roku do „1.5 km na południe od rzeki Hawkesbury, 7.5 km od zjazdu Coal and Candle Creek Road na West Head Road (33°36′S 151°16′E/-33,600000 151,266667), Park Narodowy Ku-ring-gai Chase, na północ od Sydney, Nowa Południowa Walia”, Australia[9][10][11]. Okaz typowy (neotyp) to skóra, czaszka i oskórowane ciało zakonserwowane w alkoholu młodego samca o sygnaturze M.11821 z kolekcji Muzeum Australijskiego; odłowiony 18 września 1977 roku przez A.B. Rose’a[9][12].

Wyróżniane wcześniej podgatunki fusciventer i peninsulae[13][10] zostały wyodrębnione do rangi gatunków[11][14]. Autorzy All the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[14]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
I. o. affinis Perameles affinis Waterhouse, 1846 Kangaroos Point w pobliżu Hobart, Tasmania, Australia[15]. Młody osobnik o nieustalonej płci[3].
I. o. nauticus Isoodon nauticus O. Thomas, 1922 Franklin Island, Nuyts Archipelago, Australia Południowa, Australia[4][15]. Dorosły samiec (sygnatura BMNH 22.4.15.6, Muzeum Historii Naturalnej w Londynie)[4].

Etymologia

  • Isoodon: gr. ισος isos ‘równy, podobny’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’[16].
  • obesulus: łac. obesus ‘gruby, pulchny, tęgi’, od ob ‘z powodu’; edere ‘jeść’[17]; przyrostek zdrabniający -ulus[18].
  • affinis: łac. adfinis lub affinis ‘spokrewniony, pokrewny, sąsiedzki’, od ad ‘w kierunku’; finis ‘koniec, granica’[19].
  • nauticus: łac. nauticus ‘morski’, od gr. ναυτικος nautikos ‘morski’[20][21].

Zasięg występowania

Krótkonos brązowy występuje w zależności od podgatunku[13][10][14]:

Charakterystyka ogólna

Długość ciała 28–36 cm, ogona 9–14,5 cm; masa ciała 0,4–1,8 kg (samce są o 40% cięższe od samic)[13][14]. Wierzch ciała jest ciemnoszary lub żółtobrązowy, spód natomiast żółtawobiały. Uszy są zaokrąglone. Drugi i trzeci palec tylnej kończyny są ze sobą zrośnięte (służą do czyszczenia futra). Przednie kończyny jamrajów są krótsze od tylnych, czym przypominają kangury. Krótkonos posiada torbę, która biegnie wzdłuż brzucha i otwiera się do tyłu między tylnymi nogami[22].

Ekologia

Długość życia

Od 2,5 do 3 lat.

Środowisko życia

Głównie tereny z niskimi krzewami, okresowo wypalanymi, czasami również w okolicach bagien i rzek.

Tryb życia

Prowadzi samotniczy tryb życia. Jest aktywny głównie w nocy, dzień przesypia w stożkowatym gnieździe na ziemi. Areał osobniczy waha się od 1 do 6 ha (w zależności od środowiska i płci). Poszczególne rewiry mogą zachodzić na siebie. Głównym pożywieniem jamrajów są dżdżownice, owady i ich larwy oraz owoce. Do wykopywania pokarmu spod ziemi służą ostre pazury.

Rozród

Okres rozrodczy rozpoczyna się w czerwcu i trwa 6 – 8 miesięcy. Ciąża jest krótka i trwa 12 – 15 dni. Po tym okresie na świat przychodzi 1 – 6 młodych (2 – 3 mioty w ciągu roku). Okres laktacji trwa 60 – 70 dni. Po 90 dniach samice mogą ponownie przystąpić do rozrodu. Dojrzałość płciową jamraje uzyskują po około 210 dniach życia.

Wrogowie

Na krótkonosy brązowe polują koty, lisy, drapieżne torbacze i ptaki.

Zagrożenie i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii niskiego ryzyka LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[5].

Uwagi

Przypisy

  1. ↑ a b c d e G. Shaw: The naturalist’s miscellany, or Coloured figures of natural objects. Cz. 8. London: Printed for Nodder & Co., 1797, s. ryc. 298 i tekst. (ang.).
  2. ↑ J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 96. (ang.).
  3. ↑ a b c G.R. Waterhouse: A natural history of the mammalia. Cz. 1: Marsupiata, or pouched animals. London: H. Bailliere, 1848, s. 373. (ang.).
  4. ↑ a b c O. Thomas. The Bandicoots of Nuyts Archipelago, S. Australia, and of Cape York, N. Queensland. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 9, s. 678, 1922. (ang.). 
  5. ↑ a b A.A.A.A. Burbidge A.A.A.A., J.J. Woinarski J.J., Isoodon obesulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-29]  (ang.).
  6. ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  7. ↑ E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (redaktorzy): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 28, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
  8. ↑ T. Iredale & E. Le G. Troughton. A check-list of the mammals recorded from Australia. „The Australian Museum Memoir”. 6, s. 17, 1934. (ang.). 
  9. ↑ a b J.M. Dixon. Selection of a neotype for the southern short-nosed (brown) bandicoot, Isoodon obesulus (Shaw and Nodder, 1797). „The Victorian Naturalist”. 98 (3), s. 130–135, 1981. (ang.). 
  10. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  11. ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Isoodon obesulus (G. Shaw, 1797). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).
  12. ↑ H.E. Parnaby, S. Ingleby & A. Divljan. Type specimens of non-fossil mammals in the Australian Museum, Sydney. „Records of the Australian Museum”. 69 (5), s. 314, 2017. (ang.). 
  13. ↑ a b c Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 389. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  14. ↑ a b c d Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 50. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  15. ↑ a b S.M. Jackson & C.P. Groves: Taxonomy of Australian Mammals. Clayton South: CSIRO Publishing, 2015, s. 86. ISBN 978-1-486-30012-9. (ang.).
  16. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 353, 1904. (ang.). 
  17. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 147.
  18. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 246.
  19. ↑ affinis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-07-28]  (ang.).
  20. ↑ K. Kumaniecki: Słownik łaciński polsko. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1986, s. 321. (pol. • łac.).
  21. ↑ Z. Abramowiczówna: Słownik grecko-polski. T. 3: Λ-Π. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 190. (pol. • gr.).
  22. ↑ Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Baltimore, USA: JHU Press, 1991. ISBN 978-0-8018-5789-8.

Bibliografia

  • Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062  (ang.).

Linki zewnętrzne

  • (ang.) Opis gatunku na Animal Diversity Web
  • (ang.) Opis i zdjęcia gatunku
  • J9U: 987007291889005171
Identyfikatory zewnętrzne:
  • BioLib: 33394
  • EoL: 323865
  • GBIF: 2435311
  • identyfikator iNaturalist: 43294
  • ITIS: 552656
  • NCBI: 65612
  • identyfikator taksonu Fossilworks: 247653